Azerbaycan’da petrol sektörünün gelişimi

Azerbaycan ekonomisinin temelini petrol üretimi ve ihracatı oluşturmaktadır. 

1990’lı yılların başlarından itibaren Azerbaycan’da petrol üretiminin sonraki gelişimi bu sektöre yabancı sermayenin ve trans milli petrol şirketlerinin davet edilmesiyle ilgilidir. Aslında bu süreç 1980’li yılların sonunda SSCB’de başlayan yeniden yapılandırma sonucunda Batıyla ekonomik ortaklığın mümkünlüyü politikası ortaya atıldıktan sonra başladı. Birçok yabancı petrol şirketleri Hazar denizinin Azerbaycan sektöründe 1980’li yıllarda bulunmuş zengin petrol yataklarına ilgi gösteriyorlardı. Eskiden onların temel ilgi odağı 1985-1987 yıllarında bulunmuş «Çırag» ve «Azeri» yataklarındaki petrol stoklarıydı. Yabancı şirketlerin ilgisini göz önünde bulunduran hükümet 1991 yılı Ocak ayında «Azeri» yatağının işlenmesi için ihale açtı. Bu ihaleye BP (Statoil ile işbirliğinde), “Amoco” ve “Unicoil” gibi tanınmış petrol şirketleri katıldı. İhale sonuçları 1991 yılında açıklandı – ABD’nin “Amoco” şirketi kazandı. Ama Azerbaycan hükümeti diğer şirketleri de çekmek kararı aldı. Böylelikle, “Amoco”nun öncülüğüyle “Unicoil”, BP/Statoil, “Mc.Dermott”, “Ramco” gibi şirketlerin de katıldığı olduğu konsorsiyum kuruldu. Bu konsorsiyum fizibilite ve anlaşma projesini hazırlayacaktır.

1991 yılı Ekim ayında Azerbaycan bağımsızlığına kavuştu. Bağımsız Azerbaycan devleti petrol madenlerinin yabancı şirketlerle birlikte işletilmesi yönünde görüşmeleri sürdürme kararı aldı. Çünkü petrol bağımsızlığını yeni kazanmış Azerbaycan’ın potansiyel olarak dünya pazarlarına büyük ölçüde çıkarabileceği başlıca kaynaktı. Petrolden gelen büyük gelirler ülkede makroekonomik istikrarı sağlayacak ve ekonomiyi krizden çıkaracak temel faktördü. 

7 Eylül 1992’de BP/Statoil ortaklığı «Çırag» yatağına ve «Şahdeniz» yapısına dair, 1 Ekimde ise Penzoil/Ramco ortaklığı «Güneşli» yatağına ait fizibiliteleri ve iletişim projelerinin hazırlanması için anlaşmalar imzalandı. Petrol şirketleri de bazı yükümlülükler aldılar. Mesela, BP/Statoil anlaşmanın imzalanmasından hemen sonra Azerbaycan hükümetine 30 milyon dolar bonus ödemeyi üstlendi.

ARDNŞ «Güneşli», «Azeri», ve «Çırag» yataklarının jeolojik benzerliklerini göz önünde bulundurarak, ayrıca onların işlenmesi zamanı sermaye ve işlem masraflarına tasarruf etmeye çaba göstererek bu yataklarla ilgili genel altyapının oluşturulması perspektiflerinin öğrenilmesi konusunda karar aldı.    

20 Eylül 1994 yılında yabancı petrol şirketlerinin, «Çırag» ve «Güneşli» yataklarının derin kısmının birlikte işlenilmesi için Azerbaycan’ın ilk uluslararası petrol anlaşması – «Yüzyılın Anlaşması» imzalandı.

«Yüzyılın Anlaşması»na göre dünyanın 8 ülkesinin (Azerbaycan, ABD, İngiltere, Rusya, Norveç, Türkiye, Japonya ve Suudi Arabistan) 13 büyük petrol şirketleri Hazar denizinin Azerbaycan sektöründe yerleşen «Azeri», «Çırag» ve «Güneşli» yataklarını derin bölgelerinden petrol çıkaracaklar. Bu şirketlerden dördü ABD’ye, ikisi ise İngiltere’ye aittir. Anlaşmaya katılan en büyük şirketlerden Amerika’nın «Amoco», İngiltere’nin «British Petrolium», Norveç’in «Statoil» vs. şirketlerini örnek gösterebiliriz.