Azerbaycan lejyonu

Azerbaycan’ın milli bağımsızlığı uğrundaki savaşlarda Azerbaycan lejyonları önemli yer kaplar.

İlk Azerbaycan lejyonu 1941 yılında Kafkas Müslüman lejyonu olarak kurulmuş, 1942 yılında adı değiştirilmiş ve Azerbaycan lejyonu yapılmıştır. Önceki dönemlerde göçmenlerden (azerbaycanlılardan) oluşan Azerbaycan lejyonuna sonralar azerbaycanlı esirler de katıldılar. Lejyonların kurulmasında göçmen müsavatçıların, o cümleden, Halil Hasmemmedov, Memmed Emin Rasulzade, Şefi Rüstembeyli, Nağı Şeyhzamanlı, Fuat Emircan vb.önemli hizmetleri olmuştur. Lejyon Kızıl Ordu’nun eski binbaşısı Mecit Karsala’nın redaktörlüğü ile “Azerbaycan” adi verilen haftalık gazete yayımlanmıştır. Gazetede esas olarak ulusal kendini tanıma ve ulusal yurtseverlik konusunu anlatan yazılar yayımlanmıştır. 

Ağustos 1942 yılında milli lejyonlarla ordu karagahı arasında iletişim görevini gören sınırlı ve belli işlemlere bağlı “İletişim (irtibat) heyetleri” (İletişim karargahları – almanca: “Ferbindungstab”lar) kurulmuştur. Azerbaycan lejyonunun komutanı, ABD’nin “Azadlıg” radyosunun Azerbaycan idarehanesinin baş redaktörü Abdurrahman bey Fetelibeyli – Düdenginski Azerbaycan “İletişim Heyeti”nin  başına getirilmiştir. 

“İrtibat Heyeti”nin – Ferbindungstab’ın askeri, medeni ve diplomatik şubeleri faaliyet göstermiştir. Askeri şubeni A. Düdenginski, medeni şubeni F. Emircan, diplomatik şubeni ise A. Atamalıbeyov yönetmiştir.

1944 yılında Azerbaycan lejyonu Azerbaycan milli-bağımsızlık ordusunun birleşik karargahına dönüştürüldü.

Azerbaycan lejyonu 2 alay, 20 tabur ve diğer bölümlerden oluşmuştur. Bir tek Kafkasya cephesinde 4500 azerbyacanlı askerden oluşmuş 5 tabur savaşmıştır. Onlar yiğitliği ve sebatlılıkları ile yararlılık göstermişler. Örnek olarak, “Aslan”, “Bergman”, “Donmek” taburları tüm yabancı bölmelerle kıyaslandığında daha çok sayıda askerinin türlü savaş hizmetlerinden dolayı ödüllendirilmesi ile ayrılır. 

Genelde Azerbaycan lejyonlarının içeriğinde 38 bin Azerbaycan asker ve subayları savaşmıştır. 

Azerbaycan lejyonunun ana üsleri Polonya ve Almanya topraklarında bulunmuşlar. Daha sonralar ise lejyon Polonya’nın Rodom noktasından Fransa’nın güneyinde bulunan Rodes şehrine yer değiştirmiştir. 1944 yılında Azerbaycan lejyonerlerinden A. Fetelibeyli, İ. İsrafilov, R. Babayev, T. Memmed ve E. Gazıyev’in etkileri ile “İrtibat Karargahı”nın (Ferbindungstab) Paris şubesi kurulmuştur. Nuşibey Zulgederov, Rıza Tağıyev ve Elibey Hacınski Paris şubesine katılmışlar. 1944 yılında Paris’in almanlardan kurtulmasından sonra Paris şubesi bırakıldı. Azerbaycan lejyonunun bir kısmı mahv edildi, diğer kısmı ise ingiliz-amerkan kuvvetlerine teslim oldu.