Altyapı hizmeti işletmeleri

Konut yönetimi genellikle yerleşim alanlarındakı hizmeti, yerleşim birimlerinin onarılması, yeşil alanların yapılmasını ve belediye hizmet alanlarını (su ve kanalizasyon hizmetlerini, ısı, elektrik ve gaz donanımını, çöplerin toplanmasını, taşınmasını ve zararsız hale getirilmesini, asansör servisini, şehir elektrik ulaşımını, hamam, çamaşırhane ve otel idaresini) kapsamaktadır. 

Konut yönetiminin temel fonlarının değeri 2003 yılında 1281,1 milyar manat, aynı zamanda konut idaresinde 1161,7 milyar manat, belediye idaresinde ise 119,4 milyar manat (genel temel fonların % 15-16’ı) olmuştur. 

Cumhuriyette 1920-87 yıllarında toplam alanı 63,5 milyon m² olan yerleşim bınası yapılmıştır. Cumhuriyetin genel konut fonu 1922 yılının sonuna doğru 3,5 milyon m², 1987 yılının sonuna doğru 23,0 olarak artmış ve 80,4 milyon m² olmuştur. Ekonomik reformlar sonucunda 2005 yılında tüm konut fonu 1990 senesine oranla % 17,3 artarak, 104,0 milyon m², aynı zamanda kent konut fonu 59,3 milyon m², köy evi fonu 44.7 milyon m² seviyelerine ulaşmıştır. 

2005 yılında vatandaşların kişisel mülkiyetinde olan konut alanı 1990 yıla oranla %57,4 artarak, 90,0 milyon m² olmuş, kamusallaştırlmış konut fonu ise 14,0 milyon m² seviyesine ulaşmıştır.

Ülkede 1990-2005 yıllarında 20,3 milyon m² ve ya 378,2 bin konut özelleştirilmiştir. 2005 yılının sonunda devlet ve sosyal konut fonunun toplam alanı ülke çapında 12,6 m², aynı zamanda kentlerde 13,9 m², köylerde ise 11,2, genel yerleşim alanı 8,4 m², aynı zamanda şehirde 9,0 m², köyde 7,8 m² olmuştur. 

Tüm apartman fonu 1,5 milyon (222,8 bin bir odalı, 618,2 bin iki odalı, 490,5 bin üç odalı, 211,2 bin ise dörd odalı ve çok odalı) apartmandan oluşuyor. 

2005 yılında toplam alanı 86,6 bin m² olan devlet ve sosyal konut fonunun temelden tadilatına 2,1 milyon manat harcanmıştır.

Konut yönetiminın gelişmine 1993-98 yıllarında ayrılan 430070,2 bin manat tutarındaki yatırımın %83,5’i konut yönetimine, %16,5’i ise  kamu hizmet sahasına aitti. 

1995-2005 yıllarında 16,5 bin ailenin; aynı zamanda 1,2 bin kişi savaş gazisi, engellisi, ölen askerin ve onlarla aynı haklara sahip olanların ailelerin; 1,9 bin kişi Karabağ savaşında bulunan, engelli ve gerçek askeri hizmette bulunanların ailelerin; 1,4 bin genç, 1,4 bin çok çocuklu, 10,6 bin diğer ailelerin konut koşulları iyileştirilmiştir.

Konut yönetimi alanında çalışanların sayısı 2005 yılında 1995 yılına oranla %23,6 artmış ve çalışanların % 3,4’ini teşkil etmiştir. 

Karmaşık idari yapıyaa sahip olan konut idaresinin bünyesine konutlar, kamusallaştırılmış bağ fonu, konut fonuna hizmet eden ve konut fonunun yönetim sisteminin maddi teknik stoku olan onarım inşaat, üretim, donanım ve diğer kamu birimleri dahildir. Konut fonunun aidiyyetine bakılmaksızın, teknik ve sağlık durumuna ilişkin genel kontrol, şehir ve il belediyye hakimiyetlerinin konut idare birimlerinin bünyesinde bulunan konut idaresi kullanım alanlarına havale edilmiştir.

Konut yönetiminın en önemli alanlarından biri içme suyunun temin edilmesidir. XX. yüzyılın başlarında Bakü’nün su teminindeki zorluklarla ilgili yeni merkezi su kaynağı sisteminin oluşturulmasında temel işler, ünlü petrol şirketinin sahibi Z. Tağıyev tarafından gerçekleştirilmiştir. 1910 yılında İngiliz bilim adamı William Lindley’in projesi esasında Şollar - Bakü su hattının inşasına başlanmış ve o, 1917 yılında günde 18,5 bin m3 içme suyu gücünde kullanıma açılmıştır. Bundan sonra Azerbaycan başkentinin içme suyu temini tarihinde önemli sayfa açılmıştır. 

XX. yüzyılın 30’lu yıllarının sonunda yapılan bir takım teknik önlemler sayesinde Şollar su hattının gücü günde 109,0 bin m3e ulaştırılmıştır. 

Bakü’nün içme suyuna olan ihtiyacını ödemek amacıyla 1944-58 yıllarında gerçek gücü günde 232 bin m3 olan 2. Bakü su kemeri (Haçmaz hattı) kullanıma sunulmuştur. 1980 yılında 1. ve 2. Bakü su kemerlerinin şebekeye verdiği su günde 304,5 bin m3 olmuş ve ya verilen tüm içme suyunun  %24,1’ini oluşturmuştur.

1951-56 yıllarında Abşeron yarımadasının kuzeybatısında yer alan “Deveyatağı” ve “Ceyranbatan” çorak göletlerinin yerinde Ceyranbatan su deposu inşa edilmiş ve 1957 yılında maksimum gücü saniyede 25 m3 olan Deveçi - Samur kanalının inşası tamamlanarak, 1957 yılından itibaren hacmi 186,0 milyon m3 olan su deposunun doldurulmasına başlanmıştır. Bu su havzasının üstün özelliklerinden en önemlisi burada suyun uzun süre doğallığını koruyabilmesi ve durulma sürecinde suyun kalitesinin yükselmesidir. Bugün Ceyranbatan su hattının gücü saniyede 9,5 m3’dir.

1969 yılına kadar Bakü ve Sumgayıt şehirleri içme suyu 3 kaynaktan: Şollar, Haçmaz su kemerleri ve Ceyranbatan su deposundan sağlanmaktaydı.

1970-71 yıllarında gücü saniyede 3,92 m3 olan 1. Kür su hattı kullanıma açıldı. 1978-86’da 1. Kür su hattına paralel olarak, saniyede 6,3 m3 olan 2. Kür su kemeri inşa edilerek, kullanıma sunuldu.

Kür su kemerlerinin hazırlanarak kullanıma sunulması Bakü’nün yeni yapılan Güneşli ve Ahmedli yerleşim birimleriin içme suyunun temin edilmesine olanak sağladı. Aynı zamanda Bakü’nün su şebekesinde de temelden inşaat ve onarım işleri yapıldı. Su donanımında önemli rol oynayan merkezi su deposu ve sondaj istasyonları yapılarak kullanıma sunuldu. 1960-70 yıllarında Bakü’de kişi başına günde 273  su verilmekteydi, 1970 - 90’lı yıllarda bu rakam 450-500’e ulaşmıştır. 

Son yıllarda Azerbaycan hükümeti tarafından bu alana dikkat daha da artırılmıştır. Hem devlet ve hem de dış yatırımlar hesabına su ve kanalizasyon sistemlerinin yeniden yapılandırılması, yeni hatların kullanıma verilmesi yönünde büyük hacimli projeler gerçekleştirilmektedir. 

Nüfusun içme suyu ile temini ve kanalizasyon hizmetlerini iyileştirmek, bu alanı piyasa ilişkileri temelinde geliştirmek ve etkinliğini artırmak amacıyla Cumhurbaşkanının 252 sayılı, 11.06.2004 tarihli Kararı ile “Azersu” Anonim Şirketi oluşturulmuştur. 

2004 - 2008 yıllarını kapsayan “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo ekonomik gelişimi Devlet Programı”na uygun olarak, Cumhuriyetin şehir ve bölge merkezlerinde nüfusun içme suyu ile temini ve kanalizasyon hizmetlerinin kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla mevcut sistemlerde yenileştirme çalışmaları yapılmakta, yeni su ve kanalizasyon hatları yapılmaktadır. 

Başkent Bakü’nün içme suya olan ihtiyacını tam ödemek amacıyla devlet sermayesi hesabına Oğuz - Gabala bölgesinden Bakü şehrine uzunluğu 262 km olan yeni su hattının (Oğuz -Gabala - Bakü Su Hattı) çekimi başarıyla yapıldı. 

Bakü’de şehir kanalizasyon sisteminin inşası 1925 yılında başlanmış ve 1935 yılında hizmete sunulmuştur. 1973 yılında şehiriçi ve 1976 yılında banliyö kollektörlerin (gücü 800 bin m3) yapımına başlanmıştır. 1988 yılında günde 600 bin m3 kirli suyu temizleyen büyük kanalizasyon inşa edilmiştir. 1975 - 86’lı yıllarında kirli suların baraja akıtılması %26 azaltılmıştır. 

Son dönemlerde Dünya Bankası çalışma grubu tarafından bölgesel su kaynağı ve kanalizasyon sistemlerinin geliştirimesi (2007-11) ve Bakü’nün su kaynağı ve kanalizasyon sistemlerinin kalkınma stratejisi konusunda öneriler hazırlanmış, bu önerilerin gerçekleştirilmesi Bakü’nün, cumhuriyetin il merkezlerinin, küçük şehirlerin ve onlara yakın olan yerlerde bulunan köylerin nüfusunun norm ve standartlarına uygun ev-içme suyunun sağlanmasına, kanalizasyon sistemlerinin iyileştirilmesine olanak sağlayacaktır. 

Geçen yüzyılın 50’li yıllarının başlarında “Kırmızı Yıldız” istasyonu komşu rafine fabrikaları için buhar vermeye başladı ve böylece santral ısı merkezine dönüştü. İşte bu dönemden Azerbaycan’da merkezi ısı donanımı sistemlerinin oluşturulmasına başlanmıştır. 

Bakü’de ve cumhuriyetin diğer sanayi şehirlerinde yeni yerleşim birimlerinin yapılmasıyla ilgili olarak, yeni ısıtma sistemi - yüksek derecede merkezileşmiş ve modern tipli su ısıtıcılarından oluşan il kolorifer kazanları sistemi geçen yüzyılın 60’lı yıllarından kullanılmaktadır. 

Özellikle 1970-80’li yıllarda ülkenin ısı donanımı alanında önemli değişiklikler yapılmış, birkaç büyük kolorifer kazanları yapılarak hizmete sunulmuştur.

Geçen yüzyılın 80’li yıllarında Bakü’de ısı ihtiyacının % 65’e kadarı işte bu il kolorifer kazanları hesabına yapılmıştır. 

“Azerbaycan Cumhuriyeti’nde ısı donanımı alanında yönetimin geliştirilmesi hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 08.06.2005 tarihli, 847 sayılı emrine esasen, ülke nüfusunun ve diğer tüketicilerin güvenli ve kaliteli ısı donanımı hizmetlerinin temelden iyileştirilmesi, bu alanın aşamalarla piyasa ekonomisi ilkeleri temelinde geliştirilmesi, onun etkinliğinin artırılması ve bu alana yatırımların cezb edilmesi amacıyla “Azeristiliktechizat” AŞ kurulmuş, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yerleşim birimlerinde konutların yanı sıra sosyal ve diğer tipli mekanların ısı donanımı çalışmalarının yapılması bu şirkete havale edilmiştir. 

Son dönemlerde nüfusun doğal gazla temin edilmesini iyileştirmek amacıyla büyük projeler hazırlanıp gerçekleştirilmektedir. Kabul edilen Devlet programlarına uygun olarak, cumhuriyetin tüm illerini (Nahçıvan ÖC dahil olmaqla) 2004 yılından itibaren doğal gazla temin edilmesi çalışmasına başlanılmıştır.

Kamu hizmetlerinin önemli alanı olan elektrik enerjisi ile donanımın geliştirilmesi için kabul edilen “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yakıt enerji kurumunun gelişimi (2005-2015 seneleri) Devlet Programında yakın senelerde 1800 MVt’a kadar ek elektrik enerjisi güçlerinin kullanıma sunulması öngörülmüştür.

1990 - 2005 yılları arasında 1573,8 km uzunluğunda su kemerleri, 129,5 km kanalizasyon hatları, 13,6 km ısı donanımı hatları 4238,7 km gaz hatları yapılarak kullanıma sunulmuştur. 

Bakü ve çevresinin su kaynağı sistemlerinde yenileştirme çalışmaları yapılarak, Kür ve Ceyranbatan ana su temizleyici tesisleri onarılmış, yüksek verimli bölgesel pompa istasyonları yeniden yapılandırılmış, mahalle içi pompa istasyonları tamir edilmiş, büyükçaplı şehir su dağıtıcı boru hatları yenilenmiştir.

Altyapı konusunda kentlerin su kaynağı sistemlerinin onarılmasına Almanya’nın KfW Bankası tarafından ayrılmış kredi hesabına yapılan İmişli şehir su kaynağı sistemi hizmete sunulmuştur. 

Konut yönetiminda konutların idare edilmesi ve hizmet sisteminde rekabet ortamının gelişimi, sözleşme ilişkilerinin geliştirilmesi, konut fonu ve kamusal mekanların devlet tarafından düzenlenmesi ve denetimi mekanizmalarının geliştirilmesi, konut mülkiyyetçilerinin haklarının korunması ve savunması, hizmetlerin niteliklerinin iyileştirilmesi ve konut fonunun onarılması mülkiyyetçilerin birlik kurumlarının oluşturulmasının sağlanması, nüfusun, özellikle köy nüfusunun kamusal hizmetleri de dahil olmak üzere elektrik enerjisi, su, gaz, iletişim vs. ile temininin modern taleplere uygun seviyeye ulaştırılması, bu amaçla bu alanlarda yeniden yapılandırma çalışmalarının sürdürülmesi, kamu hizmetlerinin ödenmesinde kart sisteminin uygulanması yapılan büyük reformların temel alanlarıdır.