ANAYASA

Ana Sayfa » ANAYASA » Muasır Azerbaycan Anayasası

Muasır Azerbaycan Anayasası

Bağımsız Azerbaycan devletinin Anayasası 12 Kasım 1995 tarihli referandumda kabul edilmiş ve 27 Kasım 1995 yılında yürürlüğe girmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası giriş, 5 kısım ( Genel Hükümler ; Temel Haklar, Özgürlükler ve Ödevler; Devlet Erki; Yerel yönetimler; Hukuk ve Kanun), 12 bölüm (Halk Hakimiyeti; Devletin temelleri; Temel İnsan ve Vatandaş Hak ve Özgürlükleri; Vatandaşların Temel Görevleri; Yasama Erki; Yürütme Erki; Mahkeme Erki; Nahçivan Özerk Cumhuriyeti; Belediyeler; Mevzuat; Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına Değişiklikler; Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına İlaveler), 158 madde ve geçici hükümlerden ibarettir. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası Azerbaycan Devletinin Temel Kanunudur. Anayasa ile Azerbaycan’ın devlet kuruluşunun yasal temelleri belirlenmiştir. Azerbaycan demokratik, hukuki, dünyevi bir devlet olarak insan haklarına öncelik vermiş ve kuvvetler ayrımını tercih etmiştir.

Kuvvetler ayırımı ilkesine uygun olarak Anayasa yasama erkinin Milli Meclisine, yürütme erkinin Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına ait olduğunu, yargı erkinin ise mahkemeler tarafından kullanılacağını hükme bağlamıştır. Yasama erkini temsil eden Milli Meclis tek kamaralı parlamentodur. Bütün halkın temsilcisi olarak Milli Meclis yasama organı olduğu için onun temel işlevi yasa koymadır. Milli Meclis dışında hiçbir organ veya şahsın kanun koyma yetkisi yoktur. Azerbaycan’da parlamentonun diğer bir işlev da yürütmenin faaliyeti üzerinde denetimdir. Bu işlev Bakanlar Kurulunun parlamento karşısındaki sorumluluğunun ve Milli Meclisin ona güvenoyu vermeme hakkının oluşunda, Cumhurbaşkanının görevden alınmasının mümkünlüğünde, bütçenin uygulanması üzerinde denetimde ve bu tür denetimi yapacak kurumların oluşturulmasında, uluslararası sözleşmeleri onaylama şeklinde gerçekleşir. Milli Meclis her yıl ik kez – olağan yaz ve güz oturumlarını yapar. Meclis toplantı yeter sayısı 83 milletvekilidir. Olağanüstü toplantıları Milli Meclis Başkanı, Cumhurbaşkanı ve ya Milli Meclisin 42 milletvekilinin istemi üzerine yapılır. Milli Meclisin milletvekillerinin dokunulmazlık hakkı vardır ve bu hak sadece onun suç üstünde yakalandığı durumda Başsavcının talebi üzerine Milli Meclisin kararıyla sona erdirilebilir.

Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı kurumu ikili özelliğe sahiptir. Yani bir taraftan yürütmeyi temsil ederken diğer taraftan da devletin başıdır. Cumhurbaşkanı bütün seçmenler tarafından doğrudan seçildiği için Azerbaycan halkının tamamını temsil eder ve halkın birliğini simgeler. Aynı zamanda, Cumhurbaşkanı devletin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğünün garantörüdür. Bu yükümlülük gereği o aynı zamanda Yüksek Başkomutandır.

Nahçivan Özerk Cumhuriyetinin coğrafi özellikleri, Azerbaycan’ın diğer kara parçasıyla doğrudan sınırının olmaması bu bölge üçün özerk yönetim sisteminin tesis edilmesini gerektirmiştir. Ona göre de Azerbaycan Anayasası Nahçivan Özerk Cumhuriyetine Azerbaycan’ın sınırları içinde özerk devlet statüsü vermiştir. Nahçivan Özerk Cumhuriyetinin özerk devlet olarak hükümet şekli Azerbaycan Cumhuriyetinin hükümet rejiminden farklıdır. Azerbaycan Cumhuriyetinde başkanlık rejimi varken, Nahçivan Özerk Cumhuriyetinde parlamenter rejim söz konusudur. 28 Nisan 1998 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasını temel alınarak Nahçivan Özerk Cumhuriyetinin Anayasası Nahçivan Yüksek Meclisi tarafından kabul edilmiş ve aynı yıl 29 Aralıkta Azerbaycan Cumhuriyetinin Milli Meclisi tarafından onaylanmıştır.

Özerk cumhuriyetin sayıca dördüncü olan yeni Anayasası 5 bölüm ve 50 maddeden ibarettir. Anayasaya göre Nahçivan Özerk Cumhuriyetinin ülkesi Azerbaycan’ın devlet sınırları içinde bölünmez bir bütündür. Özerk Cumhuriyetin devlet simgeleri Azerbaycan’ın devlet bayrağı, arması ve milli marşıdır.

Anayasaya ilk ilave ve değişiklikler 24 Ağustos 2002 yılında, son ilave ve değişiklikler ise 18 Mart 2009 yılında referandumla yapılmıştır. Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Anayasasına ilave ve değişiklikler 30 Temmuz 2009 yılında üçüncü dönem Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisinin yedinci oturumunda kabul edilmiş, Anayasanın 10 maddesine 20 ilave ve değişiklik yapılmıştır.

24 Ağustos 2002 tarihli referandumla Anayasaya yapılmış değişikliğe göre nispi çoğunluk ve dar bölge seçki sistemine dayalı karma seçim sistemi kaldırılmış ve genel nispi çoğunluk seçki sistemi uygulamaya konmuştur. Bunun dışında değişiklikler gereği olağanüstü durumlarda Cumhurbaşkanı yetkilerinin Başbakana devredilmesi, ayrıca Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonuçlarının basit oy çoğunluğuna (yüzde 50+1 seçmen) ilkesine göre hesaplanmasını, hükümetin Milli Meclis karşısında yıllık faaliyet raporu sunmasını, siyasi partileri kapatma yetkisinin Anayasa Mahkemesinden alınarak genel mahkemelere verilmesini, alternatif askeri hizmetin belirlenmesini, Cumhuriyet Başsavcılığına ve Yükse Mahkemeye yasama önerisinde bulunma yetkisinin verilmesini, vatandaşlara Anayasa Mahkemesine doğrudan şikayette bulunma hakkının tanınmasını öngörmüştür.

18 Mart 2009 yılında yapılmış referandumla Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasanın 29 maddesine (12, 15, 17, 18, 19, 25, 29, 32, 39, 48, 50, 67, 71, 72, 75, 84, 88, 92, 95, 96, 101, 108, 109, 125, 129, 130, 131, 146, 149. maddelerle) toplam 41 ilave ve değişiklik yapılmıştır.

1. 12. maddenin I. fıkrasına “özgürlüklerin” sözcüğünden sonra “Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşlarına onurlu yaşam düzeyinin” ifadesi ilave edilsin;

2. 15. maddenin II. fıkrasına “esasında” sözcüğünden sonra “sosyal yönlü” ifadesi ilave edilsin.

3. 17. madde “Aile, Çocuklar ve Devlet” adlandırılsın, maddeye aşağıdaki içerikte III., IV., V. ve VI. fıkralar ilave edilsin:

“III. Ebeveynleri veya kayyumları olmayan, ebeveyn bakımından mahrum çocuklar devletin himayesindedir.

IV. Çocukları, onların yaşamı, sağlığı ve maneviyatını tehdit eden faaliyetlere çekmek yasaktır.

V. 15 yaştan küçük çocuklar işe alınamaz.

VI. Çocuk haklarının korunması devlet denetimindedir”.

4. 18. maddenin II. fıkrasında “dinlerin” sözcüğünden sonra “(dini akımların)” ifadesi ilave edilsin;

5. 19. maddenin II. fıkrasında “Milli” sözcüğü “Merkezi” şeklinde değiştirilsin. 95. maddenin 15. fıkrasında “Milli” sözcüğü “Merkezi” şeklinde değiştirilsin. 109. maddenin I. fıkrasının 10. bendinde “Milli” sözcüğü “Merkezi” şeklinde değiştirilsin, bende aşağıdaki ifade ilave edilsin:

“Azerbaycan Cumhuriyeti Merkez Bankası Yönetim Kurulu üyeleri arasından Azerbaycan Cumhuriyeti Merkez Bankası Başkanı atansın”.

6. 25. maddeye aşağıdaki IV. ve V. fıkralar ilave edilsin:

“IV. Hiç kimseye bu maddenin III. fıkrasında belirtilmiş esaslara göre zarara uğratılamaz, ayrıcalıklar veya imtiyazlar tanınamaz veya ayrıcalık veya imtiyazların verilmesi engellenemez.

V. Hak ve ödevlerle ilgili kararlar kabul eden devlet organları ve devlet erkini kullanan yetkililerle ilişkilerde herkese eşit hakları sağlanır”.

7. 29. maddenin IV. fıkrasından “ve ya kamusal ihtiyaçlar” ifadesi çıkarılsın;

8. 32. maddede: II. fıkranın ikinci cümlesinde “kişisel yaşama” ifadesi “kişisel ve aile yaşamına” şeklinde değiştirilsin edilsin ve söz konusu fıkraya aşağıdaki cümle ilave edilsin:

“herkes kişisel ve aile hayatını yasadışı müdahaleden koruma hakkına sahiptir.”;

III. fıkraya aşağıdaki cümle ilave edilsin:

“Kanunla belirlenmiş durumlar hariç hiç kimse onun haberi olmadan veya itirazına bakılmadan izlenemez, video ve foto çekimi, ses kaydı ve diğer bu türden hareketlere maruz bırakılamaz”;

Aşağıdaki şekilde V. fıkra ilave edilsin:

“V. Kanunla belirlenmiş durumlar hariç, herkes kendisiyle ilgili toplanmış bilgilere bakabilir. Herkesin kendisiyle ilgili toplanmış ve gerçek dışı, tam olmayan, ayrıca kanunun taleplerini ihlal etmekle elde edilmiş bilgileri düzeltilmesini veya çıkarılmasını ( kaldırılmasını) isteme hakkı vardır”;

9. 39. maddeye aşağıdaki içerikte III. ve IV. fıkralar ilave edilsin:

“III. Hiç kimse çevreye, doğal kaynaklara kanunla belirlenmiş sınırdan fazla tehlike oluşturamaz veya zarar veremez.

IV. Devlet ekolojik dengenin korunmasına, yabanı bitkilerin ve vahşi hayvanların kanunla belirlenmiş türlerinin korunmasını güvence altına alır”;

10. 48. maddeye aşağıdaki şekilde V. paragraf ilave edilsin:

“V. Hiç kimse kendi dini itikadını ve inancını ifade etmeye (sergilemeye), zorlanamaz, dini merasimleri uygulamaya veya dini merasimlere katılmaya zorlanamaz”;

11. 50. maddeye aşağıdaki şekilde III. paragraf ilave edilsin:

“III. Her kesin kitle iletişim araçlarında yayınlanana ve onun haklarını ihlal eden veya çıkarlarını zedeleyen bilgileri tekzip etmek veya onu yanıtlamak hakkı güvence altına alınır”;

12. 67. maddede: maddenin adında “itham edilenlerin” ifadesi “suçlu bulunan kişilerin” şeklinde, maddenin metninde “itham ettiği” ifadesi «suçlu bulunduğu» şeklinde değiştirilsin; maddenin hazırdaki metni I. Paragraf olarak kabul edilsin, maddeye aşağıdaki şekilde II. kısım ilave edilsin:

“II. Suç işlemekle suçlu bulunan her bir kişi mahkumiyetten önce dinlenilmelidir”;

13. 71. maddede II. Paragrafa aşağıdaki cümle ilave edilsin:

“Her kesin hak ve özgürlükleri bu Anayasada ve kanunlarda belirlenmiş hükümlerle, ayrıca diğerlerinin hak ve özgürlükleriyle sınırlıdır”.

Aşağıdaki şekilde IX. ve Х. fıkralar ilave edilsin:

“IX. Her kes kanunla yasaklanmayan hareketleri yapabilir ve hiç kimse kanunda öngörülmemiş hareketleri yapmaya zorlanamaz .

Х. Devlet organları sadece bu Anayasaya dayanarak, kanunla belirlenmiş şekilde ve sınırlarda faaliyet gösterebilirler”;

14. 72. maddenin I. fıkrasına aşağıdaki cümle ilave edilsin:

“Herkesin üzerine görevler sadece bu Anayasala veya kanunla konulabilir”;

15. 75. maddenin metni I. fıkra olarak kabul edilsin, maddeye aşağıdaki şekilde II. fıkra hisse ilave edilsin:

“II. Devlet simgelerine saygısızlık etmek kanunla belirlenmiş sorumluluğa neden olur”;

16. 84. maddenin I. fıkrasına aşağıdaki cümle ilave edilsin:

“Savaş ortamında askeri operasyonlar nedeniyle Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisine seçimleri imkansız kıldıkta Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin faaliyet dönemi askeri operasyonların sonuna dek uzatılır. Bununla ilgili karar seçimlerin (referandumun) yapılmasını sağlayan devlet organının başvurusu doğrultusunda Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından kabul edilir”;

17. 88. maddeye aşağıdaki şekilde IV. fıkra ilave edilsin:

“IV. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin dönem oturumları açık yapılır. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin 83 milletvekilinin istemiyle veya Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının teklifiyle Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin dönem oturumu kapalı yapılabilir”;

18. 92. maddede “daimi ve diğer” sözcükleri “komiteler ve” şeklinde değiştirilsin”;

19. 95. maddenin I. fıkrasına aşağıdaki şekilde 20. bent ilave edilsin:

“20) belediyelerin raporlarının dinlenilmesi”.

146. maddeye aşağıdaki IV. fıkra ilave edilsin:

“IV. Kanunla belirlenmiş durumlarda ve şekilde belediyeler kendi faaliyetleri konusunda Azerbaycan Cumhuriyetinin Milli Meclisine rapor sunarlar”;

20. 96. maddede: I. fıkraya “Ali Mahkemesine” ifadesinden sonra “Azerbaycan Cumhuriyetinin seçim hakkına sahip 40 bin vatandaşına” ifadesi, II. ve IV. fıkralarına “Ali Mahkemesinin” ifadesinden sonra “Azerbaycan Cumhuriyetinin seçim hakkına sahip 40 bin vatandaşının” ifadesi ilave edilsin;

III. fıkrada “organın” sözcüğü “subjektin” sözcüyle değiştirilsin;

Aşağıdaki şekilde VI. ve VII. fıkralar ilave edilsin:

“VI. Azerbaycan Cumhuriyetinin seçim hakkı olan 40 bin vatandaşının yasama teklifinde bulunma hakkının kullanılması şekli kanunla belirlenir.

VII. Kanun ve karar tasarıları gerekçeye bağlanmalı ve onların kabul edilmesi amaçları belirtilmelidir”;

21. 101. maddenin V. fıkrası aşağıdaki şekilde verilsin:

“V. Savaş durumunda askeri operasyonların yapılması Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçimlerinin yapılmasını imkansız kıldıkta Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının yetki süresi savaş operasyonlarının sonuna dek uzatılır. Bununla ilgili karar seçimlerin (referandumun) yapılmasını sağlayan devlet organının başvurusu doğrultusunda Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından kabul edilir”;

22. 108. maddenin metni I. Fıkra olarak kabul edilsin, maddeye aşağıdaki şekilde II. fıkra ilave edilsin:

“II. Daha önce Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı seçilmiş kişinin özlük hakları Anayasal kanunla belirlenir”;

23. 109. maddenin I. fıkrasında: 13. bentte “İcra Kurumu” sözleri “Yönetim Birimi” şeklinde değiştirilsin;

17. bentte “devletler arasındaki uluslararası” ifadesi “devletler arasındaki ve Azerbaycan Cumhuriyetinin kanunlarından farklı kurallar öngörülmüş hükümetler arası” ifadesiyle değiştirilsin, 95. maddenin I. fıkrasının 4. bendinde “devletler arasındaki” ifadesinde sonra “ve Azerbaycan Cumhuriyetinin kanunlarından farklı kurallar öngören hükümetler arası” ifadesi ilave edilsin;

24. 125. maddeye aşağıdaki şekilde VII. fıkra ilave edilsin:

“VII. Mahkeme icraatı gerçekliğin açığa çıkmasını sağlamalıdır”;

25. 129. maddenin metni I. Fıkra olarak kabul edilsin, maddeye aşağıdaki şekilde II. ve III. fıkralar ilave edilsin:

“II. Mahkeme kararının uygulanmaması kanunla belirlenmiş sorumluluğa neden olur.

III. Mahkeme kararı kanuna ve ispatlara dayanmalıdır”;

26. 130. maddenin IX. fıkrasına aşağıdaki şekilde cümle ilave edilsin:

“Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin kararları yayınlanmalıdır”;

27. 131. maddeye aşağıdaki şekilde III. fıkra ilave edilsin:

“III. Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Mahkemesinin kararları yayınlanır”.

28. 146. maddenin metni. V fıkra olarak kabul edilsin, maddeye aşağıdaki şekilde I., II. ve III. fıkralar ilave edilsin:

“I. Belediyeler kendi yetkilerini kullanmakta bağımsızdırlar, bu ise belediye sınırları içinde yaşayan vatandaşlar karşısında onların sorumluluğunu istisna etmez. Belediye üyelerinin seçilmesi, yetkilerinin durdurulması veya yetkilerinin sona erdirilmesi, belediyelerin zamanında önce feshedilmesi durumları ve şekli kanunla belirlenir.

II. Belediyelerin yetkilerinin bağımsız şekilde kullanmaları Azerbaycan devletinin egemenliğini ihlal edemez .

III. Devlet belediyelerin faaliyetini denetler”;

29. 149. maddeye aşağıdaki şekilde VIII. fıkra ilave edilsin:

“VIII. Normatif hukuk düzenlemeleri yayınlanır. Hiç kimse yayınlanmamış normatif hukuk düzenlenmesinin uygulanmasına (ona uyulmasına) zorlanamaz ve bu tür düzenlemenin uygulanmamasından (ona uyulmamasından) dolayı sorumluluk taşımaz. Normatif hukuk düzenlemelerinin yayınlanması şekli Anayasal kanunla belirlenir”.

Bağımsız Azerbaycan’ın ilk Anayasasının kabul edildiği gün – 12 Kasım Azerbaycan Cumhuriyetinin Anayasa Günü olarak kutlanmaktadır.16 Şubat 1996 yılında Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in emriyle 12 Kasım Anayasa Günü olarak ilan edilmiştir.

Oxunub: 103848