Azerbaycan’da bulunan az nüfuslu halklar

Coğrafı açıdan Avrupa ve Asya kıtalarının sınırında bulunan modern Azerbaycan eski zamanlarda türlü uygarlıkların : ehemeni-sasani, rum-bizans, skif-hazar, türk-oğuz kültürlerinin kavşağında karar tutmuştur. 

Uygun coğrafi şartlarda bulunması ve zengin doğası henüz eski zamanlardan bu arazinin yaşam bölgelerine dönüşmesine neden olmuştur.

Hem eski zamanlarda  hem de günümüz hayatında Azerbaycan kendi toleransı ile farklılık sağlayan bir bölge olarak bilinmiştir. Burası Zerdüştlük dininin vatanı, Kafkasya’da hıristiyanlığın ilk beşiği, İslam’ın geniş yayıldığı mekan, türlü toplumların huzur içinde yaşadığı arazi, farklı kültürlerin birbirlerinden etkilenerek gelişdiği ülkedir. Tarihi kaynaklar Azerbaycan’ın etnik içeriğinin sürekli gelişdiğini kanıtlıyor. 

Günümüz Azerbaycan’ı farklı etnik grupları kendi içinde barındırır. Onun arazisinde türkler ile beraber dağ yahudileri, tatlar, talışlar, kürtler, molokanlar, ingiloylar, sahurlar, avarlar, lezgiler, hınalıklar, buduglular, grızlar gibi etnik gruplar  yaşıyorlar. Bu etnik grup temsilcileri kendilerini azerbaycanlı olarak tanımlasalar bile    kendilerine özgü kültür özelliklerini korumuşlar. Bu kültür özellikleri günlük yaşamda, mutfakta, farklı törenler zamanı kendini belli ediyor. 

Azerbaycan’da bulunan en eski halklardan birisidir. 

Şu anda Bakü, Sumgayıt, Guba, Oğuz ve Gökçay rayonunda yaşıyorlar. Guba arazisinde bulunan Kızrmız Kasaba nüfus dağılımına bakıldığında dünya üzerinde  nüfus sıklığı en fazla olan arazidir. 

Yahudilik Azerbaycan’da dağ yahudileri ile temsil olunmuştur. Moisey Kalankatlı dağ yahudilerinin Azerbaycan’a ilk gelişlerinin MÖ. 1.yüzyılda olduğunu belirtiyor. Araştırmacıların bu konuda fikir farlılıkları mevcuttur. Kimi fikirlere uygun olarak, en eski yahudi toplumlarından birisi olan dağ yahudileri bir zamanlar Assuriya ve Babil padişahları tarafından Filistin’den kovulmuş ve Midiya’ya yerleşmiş İsrail oğulları soyundandırlar.  Onların ataları yahudiliğe iman eden ilk insanlar olmuşar. Midiya’da iken onlar tatlarla kaynaşmış ve bunun etkisiyle dağ yahudileri,  şimdi fars dilinin eski arami ve yahudi sözlerinin karışımından oluşan tat dilini konuşurlar. Dağ yahudileri Azerbaycan’da 3 yerli gruba ayrılır:

▪  Gubalılar (Guboi) – Azerbaycan’ın Guba rayonu, ağırlıklı olarak Kırmızı Kasaba

▪ Şirvanlılar (Şirvoni) – Azerbaycan’ın kuzeydoğu bölgesi, Şamahı rayonu, eski Müci köyü, o cümleden Bakü

▪ Oğuzlular – Oğuz şehri, Gence, İsmayıllı, Şamahı.

 

Azerbaycan Cumhuriyetinin güneydoğusunda, ağırlıklı olarak, Lenkeran, Astara, Masallı ve Lerik rayonlarında ve İran’ın kuzey bölgelerine yerleşmiş halktır. İran dili ailesine ait olan  Talış dilini konuşurlar. Eski sovyet bilim adamları Talışları yerli ahali olarak tanımlıyorlar. Şöyle ki, onların bilgilerine uygun olarak, talışlar eski yerli toplumlardan birisi olan kadusilerin soyundandır. Fakat batı bilim adamlarının bu konuda kuşkuları vardır. Onlara göre, Talışların Azerbaycan’a gelişi (13. yüzyıl) Cengiz hanın ordu lideri olmuş Talış’ın adına bağlıdır. Talışların maddi ve manevi özellikleri azerbaycanlılardan fazla ayrılmır. 

Şu anda kürtler Nahçivan Otonom Cumhuriyetinin Sederek rayonunun merkezine, Culfa rayonunun Teyvaz köyüne ve Şerur rayonunun Derekent köyüne yerleşmişler, o cümleden, ermeni işgalinedek olan dönemde Laçın ( Garakeçit, Çıraglı, Minekent köyleri), Kelbecer (Ağcakent, Zar köylerinde tam olarak, diğer köylerde kaynaşmış şekilde) Gubadlı ( Zilanlı köyünde) rayonlarında yaşamışlar. Kürtler İran dil ailesine ait olan kürt dilini konuşurlar.

Ağırlıklı olarak, Azerbaycan’ın Guba, Hızı ve Haçmaz rayonlarına ve bazı Bakü köylerine yerleşen az nüfuslu bir halktır. Bazı araştırmacıların fikrine uygun olarak, Hazar denizinin batı sahili boyunca Abşeron’dan Derbend’e kadar yerleşmiş tatlar şuraya taşınmış eski iranlıların kalıntılarıdır ve onlar,  hiç kuşkusuz, Şirvan arazisinin en eski etnik gruplarından birisidir. 

Avarlar,esas olarak,  Azerbaycan Cumhuriyetinin Zagatala ve Balaken rayonlarında yaşayan az sayılı etnik toplumlartan bir tanesi. Kuzey Kafkasya dil ailesine ait olan avar dilini konuşurlar. 

Azerbaycanlılarla sıkıca kaynaşmışlar. Şu anda komple olarak Balaken rayonunun Gabagçöl kasabasında, Car, Zilban, Mazıh, Beretbine, Cincartala, Kateh, Meşeşambul, Mahamalar, Göyemtala köylerinde azebaycanlılarla birge olarak, sıkı akrabalık ilişkileri bulunur durumda yaşıyorlar. İslam dinine iman etmişler.  

Azerbaycanlıların bir bölümünü teşkil eder. Şahdağ milli etnik grubunu içeren toplumlar Guba rayonunun Hınalık, Grız, Budug ve Rutul köylerinin isimlerine uyarak buduglular, hınalıklılar, grızlılar, rutullar ve s.adını alırlar. Sayısal açıdan az olmalarının yanısıra bu köylerin herbirinin nüfusu ayrılıkta bir etnik grup oluşturmaktadır.  

Hınalıklılar Azerbaycan’ın aborigen az nüfuslu halkları arasında kendine özel etnografik özellikleri ile ayrılır. Bu toplum Kafkasya dil ailesine ait olup Şahdağ civarlarında bulunmalarından dolayı tarihi-etnografik literatürde “Şahdağ Halkları” olarak geçer. Hınalıklılar Azerbycan’ın en eski sakinlerinden birisi olarak olarak bilinir. Bu toplum dünyada tek bir dile ve yaşam bölgesine sahiptir. Şöyle ki, dünyanın etnik haritasında bir tek Hınalık köyü ve bir tek hınalık dili mevcuttur ki, bu da Azerbaycanın Guba rayonuna aittir. 

Azerbaycan’ın Kuzey bölgesinde Guba ve Haçmaz rayonlarının bazı köylerinde bulunan küçük etnik gruptur. Nah – Dağistan dil ailesinin lezgi dil grubuna ait olan grız dilini konuşurlar. 

Azerbaycan’da ve Rusya’da bulunan bir etnik grup. İslam dinine iman ederler. Arapların 7. Yüzyldan başlayarak Kafkasya’ya gelişi ile rutullar arasında İslam dini yaygınlaşmaya başladı. Ana dilleri rutul dilidir. Bunun yanısıra rutullar bulundukları ülkenin dilini de üst düzeyde biliyorlar (yani azerbaycanca ve ruscayı ).

“Şahdağ millin etnik grubu olarak nitelendirilen Azerbaycan’ın milli etnik temsilcileridir. Buduglulara bağlı ilk resmi belge 1607 yılında Safevi hükümdarı 1. Şah Abbas tarafından imzalanmış fermandır. Buduglular tarih boyunca nesillere, büyük veya küçük aile birliklerine ayrılmışlar ve günümüzde de o nesillerin ismi ile bilinirler. Bir dağ insanı olarak buduglular yerleşik hayat sürerler. 

Kafkasya halklarından birisi, Dağıstan ve Azerbaycan’da bulunurlar. Azerbaycan’da, esas olarak, Gusar, Guba, Haçmaz rayonları arazisinde komple olarak, Bakü, Gence, Sumgayıt ve Mingeçevir şehirlerinde, Gabele, İsmayıllı, Oğuz, Gökçay rayonlarında yaşıyorlar. Lezgiler Azerbaycan nüfusunun ortalama %2.2’sini oluşturur. 

Şu anda Azerbaycan’da molokanlar esas olarak, Bakü, Sumgayıt, Şamahı, ismayıllı, Gedebey ve Guba’da yaşıyorlar. 

İlk molokan toplumları Azerbaycan’da 18. Yüzyılın ortalarına doğru yaranmıştır. Rusya’da, pravoslav kilisesine karşı geldiklerinden dolayı onlar buraya sürgün edilmişler. 

Azerbaycan’da meşhur olan İsmayıllı rayonu İvanovka köyünde bir zamanlar Rusya’dan buraya göç etmiş molokanların nesli bulunur. 

Esas olarak, Azerbaycan’ın Gah ve Zagatala rayonlarında yaşıyorlar.  1. Şah Abbas’ın zamanında müslümanlığı kabul etmişler. Bu grubun temsilcileri esas olarak müslümanlar ve az sayıda olarak hıristiyanlar gürcü dilinin güney şivesini konuşuyorlar. Büyük Kafkasya dağlarının dağ eteği bölgesine yerleşen ingiloyların ana çalışma alanları tütüncülük, üzümcülük, kuru meyvecilik ve hayvancılıktır. 

Göçer yaşam biçimli halklardan birisi. Hind-Avrupa kökenlidirler. Çingenelere tüm Avrasya kıtası boyunca rastlanır. 

Azerbaycan’da çingeneler Balaken arazisine 1. Şah Abbas’ın taşıma siyaseti zamanında yerli toplumların eylemlerini önlemek amacıyla taşınmışlar. Ağırlıklı olarak Şambulbine, Gülüzbine, Melikzade köylerinde bulunurlar. Balaken’de bulunan çingeneler fars dilini konuşuyorlar. Bundan başka, çingeneler Şamahı, Yevlah ve Borçalı’da yaşıyorlar. 

Çingeneler göçebe hayat sürmüşler. Geleneksel olarak atcılık ve hayvancılıkla yanısıra, nalbantlık, küçük günlük malzemeler üretmek, tarım için aletler üretimi gibi işlerle uğraşmışlar. 

Azerbaycan’da bulunan etnik gruplardan birisidir. Eski kökenleri İran ve Türkiye arazisine yerleşmiş assuriyalılara bağlıdır. Şu anda Azerbaycan’ın Zagatala bölgesine küçük bir etnik grup olarak yerleşmişler. 

Azerbaycan’ın temel, aborigen az nüfuslu halklarından birisi. Bu grup eski Kafkasya Albanyası’nın Uti iline, 19. Yüzyılda ise Nuha ( günümüzde Şeki) bölgesinin birkaç yaşam bölgesine yerleşmiştir. Günümüz zamanında ağırlıklı olarak, Gabele rayonunun Nic köyünde ve kısmen Oğuz rayon merkezinde yaşıyorlar. Dünyanın etnik haritasında udi olarak bilinen toplum günümüzde esas olarak, Azerbaycan arazisinde mevcuttur. Udiler Kafkasya’nın eski sakinlerindendirler. Kafkasya dilleri ailesinin lezgi yarıgrubuna ait olup çok sayda eski elemanları içine alan bir dili konuşurlar. Tarih boyunca Güneş’e, Ay’a tapan udiler 4. Yüzyılın başlarında hıristiyanlığı kabul etmiş ve günümüze kadar dinlerinde sabit kalmışlar.