Azerbaycan’ın Nüfusu

Azerbaycan’daki nüfus hakkında ilk yazılı bilgiler doğrudan yazının ortaya çıkması ile başlar. Bu gibi bilgilere Summer-Akkad, daha sonraları ise Asur ve Urartı yazıtlarında rastlanmaktadır. Bu yazıtların toplanmasında, okunmasında, yorumlanmasında ve yayınında çok sayıda araştırma yapılmıştır.

Günümüzde akademik çalışmalarda nüfusun öğrenilmesi tarihine yaklaşım tam anlaşılır değildir. Bu durum, bazı araştırmalarda nüfusun öğrenilmesi tarihinin nüfus hakkında bilgi sistemine dahil edilmemesinde kendini belli eder.

Daha ilk kez Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde önceki dönemin tecrübesi dikkate alınarak ulusal sekretarya sistemi oluşturulmuştu. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı mensubu A. Şpotyev’in raporunda nüfusun meskunlaşması, etnik içeriği hakkında geniş bilgiler verilmişti. Ayrıca Olağanüstü Soruşturma Komitesi’nin bilgilerinde Ermeni soykrımı hakkında geniş bilgi yer almaktaydı.

SSCB döneminde nüfusun öğrenilmesi ile bir takım devlet birimleri uğraşmıştır.

Azerbaycan statistika birimleri 1920’den itibaren şekillenmeye başlamıştır. Bu kurum nüfusun istatistiği vs. alanlarda pek çok çalışma yapmıştır. Ayrıca, Çalışma ve Ahalinin Sosyal Müdafaası Bakanlığı (1920’de kurulmuştur), Eğitim Bakanlığı (1920’de kurulmuştur) emek politikası, istihdam politikası ve demokrafiya, göç, sosyal güvenlik, eğitim vs. alanlarda araştırma yapmış, aynı zamanda nüfusun listeye alınmasını teşkil etmişlerdir.

Şu anda Azerbaycan’da nüfusun statistiği, meskûnlaşması, cinsel içeriği hakkında geniş bilgileri Devlet İstatistik Komitesi hazırlamaktadır.

Komitenin verilerine göre, 1897’de Azerbaycan’da 1.806.7 milyon kişi yaşamıştır. Bu dönemde köylerde yaşayanların sayısı büyük çoğunluğu oluşturmuştur. Yaklaşık nüfusun % 83’ü köylerde yaşamıştır. Sonraki dönemlerde bu durum hızla değişmeye başlamıştır. Örneğin, 1913’te nüfusu sayısı 2.339.2 milyon kişiye, kentte yaşayanların sayısı ise % 23’e ulaşmıştır.

1917’de Rusya hükümeti tarafından yapılan statistkada nüfusun sayısının 2.353.7 kişi olduğu anlaşılmıştır. Bu dönemde kentte yaşayanlar 560.2 bin kişi, köylerde yaşayanlar ise 1.793.5 bin kişi olmuştur.

Bundan 3 yıl sonra Azerbaycan Halk Cumhuriyeti tarafından 1920’de yapılan sayımda nüfusun 1.952.2 milyon kişi olduğu belirtilmektedir. İlginç nokta şu ki, 1917’den sonra Azerbaycan’da nüfusun sayısı yaklaşık 300 bin kişiye kadar azalmıştır. Kuşkusuz, İkinci Dünya Savaşı, Kafkasya’da yaşanan çatışmalar Karabağ’da, Bakü’de, Kuba’da, Göyçay’da ve ülkenin diğer bölgelerinde Ermeni taşnaklarının gerçekleştirdiği soykırımlar nüfusun sayısının azalmasına katkıda bulunmuştur.

Bu dönemde de kent nüfusunun düşmesi dikkat çekmiştir.

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti bolşevikler tarafından işgal edildikten sonra nüfusun listeye alınması düzenli olarak yapılmıştır. Yalnz İkinci Dünya Savaşı yıllarında 20 yıllık bir ara oluşmuştur. Böylece, 1926’da yapılan sayımda nüfus 2.313.7 milyon kişiye ulaşmıştır. Bu ise 1913 senesinin seviyesinin yaklaşık 13 sene sonra yeniden onarılmış olduğunu söylemeye imkan vermektedir. 1926’da yapılan çalışmalarda kentte yaşayanların sayısı belirgin düzeyde artmıştır. İlk kez kentte yaşayanların sayısı % 29’a ulaşmıştır.

Sonraki sayım 13 sene sonra - 1939 senesinde yapılmıştır. Sovyet yönetiminin bu dönem içinde yaptığı “temizleme politikası”, toplu sürgünlere rağmen nüfus yaklaşık 900 bin kişi artmıştır. Kollektivleşme döneminde, yaklaşık 230 bin Azeri öldrülmüş ve ya ülkeden sürgün edilmiştir.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması nüfusun sayımının gerçekleştirilmesini, nüfusun sorunlarının öğrenilmesini 20 sene geciktirmiştir. İşte bu nedenle sonraki sayım 1959 senesinde yapılmıştır. Bu süre zarfında Azerbaycan’da nüfus toplam 400 bin kişi artmıştır. Bunun ise temel nedeni İkinci Dünya Savaşı’nda çok sayıda kayıp verilmesidir.

Azerbaycan’dan savaşa katılan 650 bin kişiden yaklaşık yarısı savaşlarda ölmüştür.

20 yıllık dönem, kent nüfusunun sayısının artması kentleşme sürecinin genişlemesi ile karakterize edilir. 1959 yılında nüfusun % 47’si kentlerde yaşamıştır.

1970 senesi istikrar dönemi gibi tanımlanmaktadır. Bu sırada nüfus 5.117.1 milyon kişiye ulaşmıştır. Kent ve köy nüfusunun oranında artış yine önceki artışa uygun olarak devam etmiştir. Bu yılda ilk kez kentte yaşayanların sayısı yüzde 50’yi geçmiştir.

1979 yılının istatistiklerine göre, nüfusun sayısı 6 milyon kişiden fazla olmuştur. Sürekli kentleşme sürecinin etkisi bu on yıl içinde geçerli olmuştur. Köylerde yaşayanların sayısı % 46’ya inmiştir.

1980 yılından başlayarak, devlet kurumları her sene istatistik bilgiler toplamıştır. Son 30 senede her sene sunulan bilgilerde dikkat çeken durumlardan birisi kentleşme sürecinin durmasıdır. 30 sende nüfusun yer değişmesi hayli az fark etmiştir.

1980 yılında Azerbaycan’da 6114.3 milyon, 1981 yılında 6.202, 1982 yılında 6.303, 1983 yılında 6.403, 1984 yılında 6.513, 1985 yılında ise 6.622 milyon kişi yaşamıştır. Sunulan 5 yıllık istatistiklerde her sene nüfusun 100 bin kişi arttığı görülmüştür. Bu süre zarfında ise kentleşme süreci değişmemiştir. Köylerde ve kentlerde yaşayanların sayısı az değişmiştir.

1990 senesinde Azerbaycan nüfusunun sayısı 7.131 milyon kişi olmuştur. 5 yıl içinde Azerilerin sayısı yaklaşık 500 bin kişi artmıştır. Yıllık artış % 1,2 – 1,7 arasında değişmiştir.

1990-1995 seneleri arasında da artış dinamiğinde ciddi değişiklik yaşanmamıştır. Ülkede yaşayanların sayısı 500 bin kişiye kadar artmıştır. Yıllık artış oranı da geçen beş senede olduğu gibi sabit kalmıştır.

2000’de nüfus 8 milyon kişiyi geçmiştir. Sonraki yıllarda ilginç durum nüfusun sayısının artmasına rağmen yıllara göre artış oranının düşük olmasıdır. Örneğin, 2001 yılında 77 bin, 2002 yılında 77,8 bin, 2003 yılında ise 79,8 bin kişi artmıştı.

2003 yılından sonraki yıllarda ise artış nispeten çoğalmıştır. 2004 yılında Azerbaycan’da 8349 bin kişi kayıtlı olmuştur. 2005 yılında geçen yıla göre nüfus 105 bin kişi artmıştır. Bu eğilim kısa farklarla 2010 yılına kadar devam etmiştir. 2006 yılında ülkede nüfus 8.553 milyon, 2007 yılında 8.665, 2008 yılında 8.779, 2009 yılında 8.896, 2010 yılında ise yaklaşık 9 milyon kişiye ulaşmıştır. Bu yıllarda köylerde yaşayan nüfusun azalması eğilimi devam ederek, % 55 / 45 oranında olmuştur.