Heykeltıraşlık hakkında

Heykeltıraşlık – tasviri sanat türlerinden biridir. Heykeltıraşlıkta insan veya her hangi bir tasvir nesnesi hacimsel şekilde yapılır. Genelde insanı, bazen ise hayvanı tasvir eden (animalistik tarz) heykeltıraşlığın imkanları resim sanatına nispeten daha sınırlıdır.

Heykeller genelde iki türe ayrılır: 

Hacimli veya yuvarlak; 

Rölyef heykeller. 

Heykelin daha başarılı alınması için plan,  ışık müstevisi, kitle ve hacim büyük önem taşımaktadır. 

Heykellerin hazırlanmasında değişik malzemeler kullanılır: taş (mermer,  kireç taşı, kum taşı, granit vs.), tahta, kemik, metal (bronz, demir, tunç vs.), kil, yanmış kil, seramik, alçı ve diğer malzemeler. Geleneksel malzemelerin yanı sıra günümüzde tamamen farklı malzemeler de kullanılır: cam, buz, kar ve kağıttan heykeltıraşlık numuneleri yapanlar da vardır.

1. Anıt heykeltıraşlığı

2. Dekoratif

3. Tezgah heykeltıraşlığı

Heykeltıraşlığın en ilkel şekli taştan hazırlanan figürlerdir. Orta Çağ dönemine ait, Şamahı ve Ağdam şehirleri civarında bulunmuş taş insan figürleri heykeltıraşlık sanatının daha da olgunlaşmış örnekleridir. Bayıl kalesindeki taş oymacılığı örnekleri (13. yy.), mezarlar üzerindeki at ve koç figürleri (15-19. yy.) de heykeltıraşlığın yeni bir sayfası olarak yeni karşımıza çıkmaktadır. 

Nahçivan’ın Оrdubad şehrinin Bilev köyünde hicri 1088 (miladi 1677-1678) yılında vefat etmiş Sefereli’nin anısına yapılmış bir koç figürü vardır. Abide üzerindeki imzadan koç heykelinin Abid tarafından hazırlandığı belli oluyor. Bugüne dek köydeki mezarlıkta kalan ve 17. yüzyıla ait çok sayıda taş koç figürü türünde mezar üstü  anıtların bir kısmı yine heykeltıraş Abid’e aittir.

Heykeltıraşlık sanatının en güzel numuneleri arasında 13. yüzyılda Bakü limanında yapılmış Şirvanşahların Bayıl kalesini veya Sebail adlı mimari abideyi gösterebiliriz.  Bu abideler üzerindeki yazı ve kabartma tasvirler binanın dekoratif tertibinde önemli rol oynamıştır. Bayıl taşlarında yazılarla birlikte insan ve hayvan (kaplan, deve, at, öküz, kuş) tasvirleri derin oyma tarzında işlenmiştir. Friz özelliğine sahip Bayıl taşları bir zamanlar karada yer almış ihtişamlı mimarlık abidesinin dekoratif elementini oluşturmaktadır.

Heykeltıraşlığın gelişiminde Bakü’de açılmış ressamlık okulu ve Azerbaycanlı uzmanların SSCB’nin değişik okullarında aldıkları heykeltıraşlık eğitiminin büyük rolü olmuştur.

Azerbaycan heykeltıraşlarının bir araya getirilmesi ve örgütlenmesi Sovyet döneminden başlar. Fakat ondan önce de Azerbaycan’da heykeltıraşlık sanatı ustaları olmuştur. Son dönemde yapılan araştırmalar 1920’den önce de Azerbaycan’da heykeltıraşlık eserlerinin yapıldığını ortaya koymaktadır. Bu örnekler hem halk sanatı, hem de Rusya ve Avrupa’da eğitim almış heykeltıraşlar ve sanatkârlar tarafından yapılmıştır.

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde de bugün isimlerini bilmediğimiz heykeltıraşlar olmuştur. Ömrü çok kısa olmuş Azerbaycan Halk Cumhuriyetinde tüm projelerin uygulanamaması yüzünden ne eserlerin ne de müelliflerle ilgili somut bilgiler bulunmaktadır.  Fakat kaynaklarda bu projelerin olduğuna dair yeteri kadar bilgi vardır. Mesela devlet armasının, bazı madalyaların ve nişanların hazırlanmasında profesyonel heykeltıraş Zeynal Alizade’nin büyük rolü olmuştur. 

Azerbaycan’da çağdaş profesyonel heykeltıraşlık geliştikçe Bakü’de birçok anıtsal abideler yapılmış, milli heykeltıraşlık alanında uzmanlar yetiştirilmiştir.  1920-30’lu yıllarda ilk Azerbaycanlı heykeltıraşlardan İbrahim Guliyev, ayrıca Azerbaycan’da yaşayan Yelizaveta Tripolskaya, Pinhos Sabsay vd. heykeltıraşların eserleri Bakü’nün değişik mekânlarında yer almıştır.

Önceler Azerbaycan Devlet Kültür ve Güzel Sanatlar Üniversitesinde Heykeltıraşlık bölümü bu eğitim kurumundan ayrılarak Azerbaycan Ressamlık Akademisi kurulmuştur. Hazırda akademik Ömer Eldarov’un rektör olduğu bu yüksek eğitim kurumunda yüksek seviyeli heykeltıraşlar hazırlanmaktadır.

Ressamlar Birliğinin 100-120 heykeltıraş mensubu arasında hem profesyonel hem de halk sanatı bölümünde temsil olunan heykeltıraşlar vardır.  Bu heykeltıraşlar granit, mermer ve diğer mamuller üzerinde tasvir sanat numuneleri yapmaktadırlar. Ressamlar Birliğine üye olmak isteyen heykeltıraşların en az 5-6 ferdi sergisinin düzenlenmesi gerekir.