Yaranma tarihi

 

1136-1225 yılları arasında Azerbaycan topraklarında, üzerinde iki başlı kartal tasviri bulunan gök mavisi renkli Atabeyler Devleti (Eldegizler Devleti) bayrağı yükselmiştir. Atabeyler Devleti\'nin kurucusu Atabey Şemsettin Eldegiz’dir. Azerbaycan’da Kür Nehri’nden güneye, İsfahan, Rey  gibi Kuzey-Batı İran vilayetlerini kapsayan bu devletin  başkenti çeşitli dönemlerde Nahçıvan, Hemedan ve Tebriz olmuştur.

 

1410-1468 yıllarında egemenlik sürmüş Karakoyunlu Devleti’nin arazisi Şirvan dışında bütün Azerbaycan\'ı, şimdiki Ermenistan topraklarını, Gürcistan\'ın bir parçasını, Batı İran ve Irak\'ı kapsamıştır. Karakoyunlular Türk asıllı Oğuz kaviminin birliğinden oluşmuştur.   Bayraklarında tasvir edilen koyunun rengine uygun biçimde, Karakoyunlu olarak adlandırılmışlardır.

Akkoyunlu Devleti  1467 Muş Savaşı’nda Karakoyunluların mağlup edilmesiyle Bağdat\'a kadar olan geniş arazi Akoyunluların eline geçer. 1468 yılında Uzun Hasan Akkoyunlu Devleti’ni kurarak   bölgede egemenlik kurar.

 

Safeviler Devleti 1501 yılından 1736 yılına kadar bugünkü Azerbaycan, İran, Ermenistan, Irak, Afganistan, Pakistan’ın batı, Türkmenistan’ın güney ve Türkiye’nin doğu topraklarını kuşatmış bir devlettir. Safeviler tarihte ilk kez Azerbaycan Türkçesini kendi resmi dili ilan eder. Bayrağında İslam sembolü olan yeşil renk ağırlıktadır.  

   

     

Bakü Hanlığı’nın bayrağı 220 x 122 cm boyutlarında, dikdörtgen kumaştan el ile işlenerek yapılmıştır. Bayrağın dört parçası mora çalan açık kırmızı renkli kumaştan, bir parçası ise hâreden (üzeri menevişli kumaş) oluşmaktadır.  Uzunlamasına yerleştirilmiş eni 31 cm olan yeşil kumaş  ve genişliği 6 cm olan, kumaşa dikilmiş kırmızı atlas kobe  aracılığıyla bayrak direğine asılmıştır. Yeşil parçanın üzerinde küçük bitki desenli üç şerit vardır. Birinci şeritte, yan yana tersine yerleştirilmiş biri koyu, diğeri açık yeşil renkli zambağa benzer şal desenlerinin içinde altı yapraklı çiçekler ve sivri uçlu, dilimli yaprağa benzer desenler işlenmiştir. Daha enli ikinci şeridin içine uçları birleştirilmiş, biri koyu, öbürü açık yeşil renkli iki hilal çizilmiştir. Bu hilallerin ve onların  birleşmesinden oluşan çemberin içine altı ve sekiz yapraklı çiçekler dikilmiştir. Hilallerle şerit arasında içerisinde koyu yeşil ipliklerle benekler işlenmiş şal desenli yapraklardan oluşturulmuş milli süs motifi bulunmaktadır. Bütün çiçek ve nakışların üzerinde  solmuş süsleme motifli dikiş ipliklerinin izleri kalmıştır. Yeşil  bölüme yakın üst sol kısmın üzerinde   koyu ahududu renkli çizgili uçları   birleştiren üç hilal tasvir edilmiştir. Birinci en büyük hilalin içerisinde ortadan başlayarak ters yönlerde koyu mora çalan kırmızı ipliklerle işlenmiş iki başak bulunmaktadır.  Burada nakış şeklinde Arapça  “Ya Muhammed, müminleri müjdele.” ve “Allah\'tan yardım ve zafer yakındadır.” sözleri yazılıdır. Diğer hilalin uçlarının birleşmesinden oluşan çemberin içinde yeşil zeminde koyu mora çalan kırmızı renkli ipliklere Arapça Allah yardım edendir ve Allah koruyandır.” sözleri yazılıdır. Boylamasına sekiz yapraklı çiçek şeklinde olan alt bölümü Arap harfleriyle “Bismillah veya  “Bakü’ye” kelimelerini andıran karmaşık desenlerle kaplanmıştır.

 

Bayrağın uzunluğu 127 cm, genişliği 174 cm dikdörtgen kumaşı özel dokunmuş ve el ile birbirine dikilmiş mora yakın kırmızı  ve yeşil renkli hâre (üzeri menevişli kumaş)  kumaştan  hazırlanmıştır. Yukarı bölümün sol tarafına üç altın sarısı çiçek demeti, koyu kırmızı renkli bir boylamasına daire, sağ bölümüne ise sarı renkli iki adet boylamasına daire yerleştirilmiştir. Sarı zambak çiçekleriyle çevrelenmiş kırmızı dairenin içinde Arap alfabesiyle simle yazılı “Allah” kelimesi vardır. Çerçeve kısmında bulunan doğal elemanlardan olan kümbetler kırmızı renkli ay-yıldızla bitiyor. Ortadan ikiye bölünmüş çerçevede Arapça aşağıdaki yazı yer almaktadır: “Allah savaş sırasında savaşanları evde oturanlardan üstün tutar. Allah onları fark gözetmeksizin, hepsinin Allah\'a yakınlaşmasından dolayı derece bakımından  üstün kılar ve onların günahlarını affeder. Allah merhametlidir ve çok bağışlayandır.”  Bayrağın ortası ara hatları ile ona bölünmüştür ve her katta altın ipliklerle Arapça aşağıdaki yazı beşer kez tekrarlanmıştır: “Allah’tan Başka İlah Yoktur; Muhammed Allah\'ın Resulüdür.” 

 

    

Şeki Hanlığı’nın boyutuna göre en büyük bayrağı 245 x 237 cm ebatlarında ve beşgen biçimindedir. Mora çalan kırmızı renkli orta bölümü sarı ipek ipliklerle ve süslemeli dikiş iplikleriyle işlenmiş motiflerle kaplanmıştır. Bayrağın kumaşı hâre (simli hâre (zerhâre)) kumaştandır. Ortada, süslemeli dikiş iplikleriyle işlenmiş dikey yönlü hatlar arasında, sarı ipek ipliklerle sıra sıra sekiz ve altı kollu yıldızlar, geometrik çanak  figürleri çizilmiştir. Bu figürlerin arasındaysa yuvarlak, eğik kare ve üçgene benzer küçük motifler vardır.   

 

Kızıl renkli dikdörtgen ipek kanavuz kumaştan yapılan bayrak 156 x 156 cm boyutlarındadır. Üzerine doğal boyalarla Aslan ve Güneş (Şiri-Hurşid) tasvirleri çizilmiştir. Profilden tasvir edilen Aslan başını arkaya çevirmiş, kuyruğunu beline doğru yukarı kaldırmış ön sol pençesiyle kılıç tutmuştur. Aslanın arkasında doğan sarı Güneş ve onun altın renkli ışınları görünür. Aslanın kafasının üzerindeki damlaya benzer şal desenli alanda  “Es-sultan bin es-sultan Şah Fethi Kaçar, 1239” sözleri yazılıdır. Bayrak kumaşının kızıl renkli  bölümünde oluşmuş siyah zeminli dört  üçgenin her birinde sarı renkli harflerle aşağıdaki Kur’an ayetleri yazılmıştır: aşağıda sağda - Müminleri müjdele, solda - “Yardım Allah\'tandır ve zafer yakındır., yukarıda sağda – “Muhakkak ki Biz, sana apaçık bir fetih verdik.”,  solda - Rahman ve Rahim olan Allah’ın adı ile . Bayrağın düz ve astar yüzlerindeki tasvirler birbirlerini tekrarlar.    

   

İmparator I. Aleksandr tarafından vaat edilen bayrak, bir yıl sonra - 1807 yılında Mehdikulu Han’a sunulmuştur. 30 Ekim  1838 tarihinde   İmparator I. Nikolay Karabağ Hanlarının bu bayrağı hakimiyet sembolü olarak kullanma hakkına sahip olduklarını onaylamıştır.  Boyutları 115 x 100 cm olan dikdörtgen iki kat beyaz kanavuz ipek kumaştan yapılmış bayrağın kumaşı zamanın etkisiyle sararmıştır. Bayrağın her iki yüzündeki tasvirler aynıdır. Her iki tarafta Rusya İmparatorluğu\'nun arması tasvir edilmiştir. Gri çift başlı kartalın gagası, gözleri,  pençeleri ve pençeleriyle tuttuğu ve üzerine tünediği hâkimiyet sembolleri, ayrıca kartalın her iki başında ve başlarının üzerinde ortada resmedilmiş iki küçük ve bir büyük imparatorluk tacı altın sarısıdır. Taçların üstü gök mavisi ve kırmızı taşlarla süslenmiştir. Kartalın göğsünde altınımsı renkte haşiyesi olan Avrupa kalkanı tasvir edilmiştir. Kalkanın üzerinde beyaz, kırmızı ve gri renklerle Moskova şehrinin arması - Aziz Georgi’nin resmi bulunmaktadır. Bayrağın kenarlarına gümüş renginde süslü dikiş iplikleriyle dantel yapılmış, kenar üzerinde ise uzun dairelerde sekiz yapraklı çiçekler ve haçlar işlenmiştir. Bayrağın üç tarafına altın renkli ipliklerden ve altı yapraklı çiçek şeklinde zarif gümüş püsküllerden saçak yapılmıştır. 

 

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Devlet Bayrağı hakkında ilk hükümet kararı 21 Haziran 1918 tarihinde verilmiştir. Kararda Azerbaycan bayrağı kırmızı malzemeden, kırmızı zemin üzerine beyaz hilal ve beyaz sekiz kollu yıldızın tasviri olan bayrak şeklinde tanımlanmıştır. Bu karar kabul edilirken Azerbaycan Hükümeti henüz Gence şehrindedir ve Bakü\'de faaliyet göstermesi olanaksızdır. Azerbaycan Hükümeti Bakü\'de sadece 15 Eylül 1918 tarihinde, şehir Türk Ordusunun yardımıyla düşmandan tamamıyla temizlenerek ele geçirildikten sonra faaliyet gösterebilmiştir. İlk devlet bayrağı kırmızı renkte, Türkiye\'nin devlet bayrağı biçiminde olmuştur.

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ilk bayrağı 9 Kasım 1918 yılına kadar varlığını korumuştur. 

  

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Bakü\'de faaliyete başlamasından az sonra 9 Kasım 1918 tarihinde Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bakanlar  Konseyi milli bayrak hakkında ikinci kararı alır. Bakanlar Konseyi Başkanı Feteli Han Hoyski’nin imzaladığı bu kararda şöyle denmektedir: “Milli bayrak  yeşil, kırmızı, lacivert renklerden, beyaz hilal ve sekiz kollu yıldızdan oluşan bayrak şeklinde kabul edilmiştir.” 9 Kasım 1918 tarihinde Milli bayrağımız ilk kez Bakü\'de, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bakanlar Konseyi binasında (şimdiki Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’nin bulunduğu, o zamanki petrol milyoneri, ünlü sanatçı Seyid Mirbabayev’in malikanesinde) kabul edilmiş ve göndere çekilişi törenle kutlanmıştır.  Azerbaycan bayrağının tarihinde en şerefli, unutulmaz günlerden biri 7 Aralık 1918 tarihinde Doğu\'da ve Türk-İslam dünyasında ilk demokratik, laik devlet olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Parlamentosu’nun açılışı sırasında yaşanmış, milli bayrağımız Parlamento binasının (büyük hayırsever ve milyarder  Hacı Zeynalabdin Tağıyev Kız Okulu’nun, şimdiki Elyazmaları Enstitüsü binası) üzerinde yükselmiştir. Sovyet Rusya 11. Kızıl Ordusu’nun Azerbaycan\'ı işgali sonucunda Azerbaycan Halk Cumhuriyeti devrilir. Bu cumhuriyetin kutsal ülküsünün - bağımsızlığının simgesi olan üç renkli milli bayrağımız 3 Mayıs  1920 tarihinde Azerbaycan Parlamentosu binası üzerinden indirilir. 

28 Nisan 1920 tarihinde Bakü\'de Sovyet hakimiyeti kurulur ve Azerbaycan Sosyal Şuralar    Cumhuriyeti (Azerbaycan SSR) ilan edilir. İlk dönemlerde devrimci kırmızı bayrakların yanı sıra bayrağın direğe yakın sol üst köşesinde beyaz beş kollu yıldız ve beyaz hilal tasvirli kırmızı bayraklar da kullanılır. 1921 yılında Bakü\'de  yayınlanmış haritada  böyle bir  bayrak tasvir edilmiştir.

1920-1921 Tarihleri Arasında Azerbaycan Sosyal Şuralar 

Cumhuriyeti\'nin İlk Bayrağı.

1921 yılının Mayıs ayında Azerbaycan Sosyal Şuralar Cumhuriyeti’nin ticaret, deniz ve askeri bayrağı kırmızı  kumaştan oluşmuş; bayrağın direğe yakın sol köşesinde yeşil fon üzerinde altın sarısı AİŞC veya Azerbaycan Sosyal Şuralar Cumhuriyeti yazısı bulunmuştur. Azerbaycan SSC’nin bayrağının RSFSR’in bayrağından farkı, RSFSR bayrağında yazılı alanın kırmızı, Azerbaycan SSC bayrağındaysa yeşil renkte olmasıdır.   1921 yılında Azerbaycan SSC’nin devlet dili Türk dili, alfabesi ise Arap alfabesi olduğundan   AİŞC kısaltması   Arap alfabesiyle   Türkçe yazılır.

Azerbaycan SSC’nin 1921-1922 Tarihleri Arasındaki Bayrağı.

30 Aralık 1922 tarihinde SSCB\'ye dahil olduktan sonra bağımsızlığını da fiili olarak  kaybeden Azerbaycan SSC MIK (Merkezi Yönetim (İcra) Komitesi) yeni Latin alfabesinin (yeni alfabe denilen) Arap alfabesi temelindeki eski alfabe ile aynı haklara sahip olması hakkında kararnameyi kabul eder. Bu olay bayrağın tasvirini de etkiler:   yani ASSR kısaltması hem Latin, hem Arap alfabesi ile yazılır.

Azerbaycan SSC’nin 1922-24 Tarihleri Arasında Dalgalanan Bayrağı.

    

8 Aralık 1924 tarihinde Azerbaycan SSC MİK’nin   dördüncü  toplantısının üçüncü oturumunda Azerbaycan SSC Anayasası\'nın (Temel Kanunu) yeni redaksiyonu kabul edilir. Azerbaycan SSC Sovyetler Kurultayı 14 Mart  1925 tarihinde yeni redaksiyonlu metni onaylar. AİŞC’nin devlet bayrağı 2:1 oranında kırmızı kumaştandır. Yukarı sol köşesine, direğe yakın tarafına yarıçapı bayrak eninin 1/6’sına eşit ölçüde altın sarısı orak ve çekiç yerleştirilir; onun üzerine sivri uçları sağ tarafa yönelmiş altın sarısı hilal ve simli yazıyla işlenmiş kırmızı beş kollu yıldız yerleştirilir; hilalin çapı bayrak eninin 1/10’una eşittir, orak ve çekicin sağında yeni ve eski türk alfabesiyle A.İ.Ş.C yazısı yazılır.

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti\'nin 1924-1930 Yılları Arasındaki  Bayrağı. 

 

20’li yılların sonunda Rus dilindeki социалистическая kelimesi önceden olduğu gibi sosyal olarak değil, sosyalist olarak tercüme edilmeye başlanır. Buna bağlı olarak bayrak üzerindeki kısaltma yazısında da değişiklik yapılır. 1930 yılından başlayarak, Azerbaycan SSC’nin bayrağı üzerinde ASSC kısaltması sadece Latin alfabesi ile yazılmaya başlanır.

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti\'nin 1930-1937 Yılları Arasındaki Bayrağı.

  

1937 Anayasası’nın 152. maddesinde devlet bayrağına dair şöyle bir açıklama yapılmıştır: Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin devlet bayrağı, sol köşesinde, bayrak direği yanında yukarıda altın sarısı orak ve çekiç çizili ve üzerinde Azerbaycan dilinde Az SSC sözleri yazılı kırmızı kumaştandır.

Azerbaycan SSR’in 1937-1940 Yılları Arasındaki  Bayrağı. 

Bayraktaki  yazılar Latin alfabesiyle yazılmıştır.   

11 Temmuz 1939 tarihinde kabul edilen Azerbaycan Alfabesinin Latin Alfabesinden Rus Alfabesine Geçmesi Hakkında Azerbaycan SSC   Kanunu’na uygun olarak 1 Ocak 1940 tarihinde itibaren  Azerbaycan alfabesi Latin alfabesinden Rus alfabesine geçirilmiştir. Azerbaycan SSR Bakanlar Kurulu Riyaset Heyeti’nin 20 Mart 1940 tarihli kararıyla Azerbaycan SSC Devlet bayrağı üzerinde Az. SSC kısaltması yeni alfabe ile yazılmıştır.

Azərbaycan SSC’nin 1940-1952 Yılları Arasındaki Bayrağı.

 

Azerbaycan SSC Bakanlar Kurulu Riyaset Kurulu’nun 7 Ekim 1952 tarihli kararıyla  Azerbaycan SSC halk ressamı, emektar sanat adamı, Azerbaycan Devlet Güzel Sanatlar Müzesi Müdürü K.M. Kazımzade’nin projesi temelinde Azerbaycan SSC’nin  yeni devlet bayrağı onaylanır. Azerbaycan SSC’nin 18 Ağustos 1953 tarihli kanunu ile Azerbaycan SSC Anayasası\'nın (Temel Kanun) 152.  maddesine dahil edilir: Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Devlet bayrağı iki yatay renkli şeritten oluşur: kırmızı renkli üst şerit bayrağın eninin ¾ ‘ü  boyutundadır. Gök mavisi alt şerit bayrağın eninin ¼’ü  boyutundadır.   Kırmızı rengin sol üst köşesinde bayrak direği tarafına altın sarısı orak ve çekiç, bunların yukarısına altın sarısıyla işlenmiş kırmızı beş kollu yıldız yerleştirilmiştir. Bayrağın eninin boyuna  oranı 1:2\'dir.

Azerbaycan SSC’nin   1952 Yılından 1991 Yılına Dek Mevcut Olan Bayrağı.

17 Kasım 1990 tarihinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi\'nin kararıyla Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde var olan üç renkli bayrak Özerk Cumhuriyet’in devlet bayrağı olarak kabul edilmiştir. 18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlık hakkında Anayasa Anlaşması kabul edilir ve üç renkli bayrağımız Azerbaycan Cumhuriyeti\'nin devlet bayrağı olarak yeniden dalgalanmaya başlar.