Başkentin tarihi anıtları

Bakü ve çevresi zengin tarihi anıtları ile sadece Azerbaycan’da değil, dünyada tanınmaktadır. Bunların arasında Kobustan, Şirvanşahlar Sarayı, Kız Kalesi, Ateşkah gibi ünlü anıtlar bulunmaktadır.

    

Abşeron yarımadasının batısında ve güney-batısında, Bakü’nün 60 km’de bulunan, Büyük Kafkaslar’ın güney-doğu kollunun küçük dağ ilidir. Kobustan’ın adı Kobu (çamur volkanlarının oluşturduğu kuru dereler) kelimesinden gelmektedir. Kobustan “kobular ve oyuklar memleketi” olarak izah edilir. Kobustanın dağlarında Azerbaycan halkının atalarının maddi ve manevi kültürünü yansıtan 6 binden fazla eski resimler bulunmuştur. Ayrıca eski yerleşim birimleri - 20 mağara, 40 kurqan ve 100 binden fazla maddi kültür eşyası tespit edilmiştir. En eski resimlerin Mezozoik Zaman’a ait olduğu sanılır, fakat bu dönemden önce de burada insanları yaşadığı ihtimal dahilindedir. Bu yüzden Kobustan kültür merkezlerinden biri olarak görülür.

Şirvanşahlar saray - Azerbaycan mimarisinin Şirvan-Abşeron kolunun büyük abidesidir. XV. yüzyılda Bakü’nün ekonomik ve siyasi öneminin artması sonucunda Şirvanşah Halilullah sarayını Şamahıdan Hazar Denizi’nde önemli liman kenti ve yenilmez kale olan Bakü’ye aktarmıştır. Sebayel şatosunun batması sonucunda yeni Şirvanşahlar sarayı güvenli yere, Bakü’nün yüksek tepesine yapılmıştır. Saray bir bütün olarak inşa edilmemiştir, rölyefe göre, üç düzeyde yükseltilen birkaç yapıdan: sarayın ana binası (1420’lilerde), Divanhane (1450’lilerde), türbeler (1435), minareli Şah Camii (1441), Seyyid Yahya Bakuvi türbesi (1450’li yıllarda) ve Keykubad Camii’nin kalıntılarından oluşmaktadır. Saray yapıları dahilinde doğuda - Murad kapıları (1585), avdan ve hamam kalıntıları yer alır. 1964 yılında Şirvanşahlar sarayı müze-koru ilan edilerek, devlet korumasına alınmıştır.

Abşeron’un kalelerinden en büyüğü ve haşmetlisi Bakü’de, İçerişehir’de yerleşen Kız Kalesi’dir. Yüksekliği 28 metre, çapı 16-16,5 metre, duvarlarının kalınlığı dip tarafta 5 metre, yukarı tarafta ise 4 metre olan Kız Kalesi silindir biçimli asıl kaleden ve güney taraftan ona birleşmiş olan büyük destek duvardan oluşmaktadır. Bu yapının hangi amaçla kullanıldığı henüz  tespit edilememiştir. Sekiz kata ayrılan kalenin her katı taş tavanlı ve kubbeli yapılmıştır. Bu katlar duvar içine inşa edilmiş taş merdiven aracılığıyla birbirleriyle birleşmiştir.

Kalenin fasadının, kapının üzerinde büyük bir taşa Kufi hatla yazılmış bir kitabe bulunmaktadır. Burada “Davud’un oğlu, Mesud’un kalesi” sözleri yazılmıştır. Bu kitabe kalenin XII. yüzyılın birinci yarısında Selcuq Soltanı Mesut tarafından yapıldığını akla getirir. Kız Kalesi hakkında çeşitli efsaneler bulunmaktadır. Bunlar arasında en yaygın olanı yerel bir hükümdarın kızının kalenin terasından suya atlamasıyla ilgili olan trajik hikayedir.

Bakü yakınlarındaki en ilginç ve özgün tarihi mimari yapılarından biri de ateşperest hindlilerin “Ateşkah” denen eski tapınağıdır. O, denizden biraz ileride, Abşeron yarımadasındaki Surahanı köyünün güneydoğusunda bulunuyor. Hücreler ve mabed XVII.-XIX. yüzyıllar boyunca çeşitli dönemlerde inşa edilmiştir. Hücreler XVIII. yüzyılın sonlarında çevrelenmiştir. “Ateşkah” Bakü’de yaşayan ve üyelerinin çoğunluğu Kuzey Hindistan’dan çıkmış sikhler kastasına mensup olan Hint topluluğu tarafından inşa edilmiştir. Kervansarayı anımsatan ve kapalı beş köşe biçiminde olan yapının tamamı bir zamanlar ziyaretçilere hizmet için kullanılan 24 hücreden ve bir odadan ibaretti. Tapınak günümüze kadar inşa edildiği biçimde kalmıştır.