1918-1920’li yıllarda basılmış paralar ve değerli kağıtlar

1917 yılında Rusya’da Ekim İhtifalinden sonra Azerbaycan’da da yeni bir dönem başlamıştır. Bu dönem halkın milli bilinci ve ulusal uyanış düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Muasır Azerbaycan’ın bağımsız para ve para dolaşımının tarihi yüzyıl aradan sonra bu dönemden itibaren, 1918 yılında Bakı  Belediyesinin bastığı kağıt paralarla başlamıştır. 1918 yılı Ocak-Nisan aylarında tedavüle çıkarılmış 5, 15 ve 50 Gepiklik bozuk kağıt para, 1, 3, 5, 10 ve 25 Manatlık büyük belediye para birimleri rengine, kağıdın ölçülerine göre bir-birinden farklıydı.  1918 yılı Nisan ayının 25’inden itibaren Bakü’de hakimiyet Bolşeviklerin eline geçmiş ve ardından yeni bir yönetim organı - Bakı Şehir İşletmeciliği Sovyeti tesis edilmiştir. Bu kurumun kararıyla acil bir şekilde yeni kağıt paralar hazırlanarak dolaşıma sokulmuştur. 10, 25 ve 50 Manat meblağında olan bu paraların emisyonu Halk Komiseri N. Nerimanovun imzasıyla gerçekleşmekteydi. Bu para birimleri 31 Temmuz 1918’de Bakü Komünü sonrası kaybetse de, 1918-1919’lu yıllarda halk arasında tedavül birimi olarak kullanılmıştır. 7 Mart 1919’da Azerbaycan Cumhuriyeti hükümetinin kararıyla Azerbaycan Devlet Bankasının (Merkez Bankasının) tesis edilmesi teklifi kabul görmüş ve bankanın Nizamnamesinin hazırlanmasıyla Maliye Bakanı görevlendirilmiştir. Aynı yıl eylül ayının 16’sında Azerbaycan Cumhuriyeti Parlamentosu Maliye Bakanlığının kredi şubesi tarafından hazırlanmış Azerbaycan Devlet Bankası Nizamnamesini kabul etmiştir. 30 Ocak 1919’da ise Azerbaycan Devlet Bankasının açılışı yapılmış ve o günden itibaren faaliyete başlamıştır. 

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde Azerbaycan hükümeti adına 1919 yılı başlarında tedavüle  sokulmuş birinci kağıt para emisyonuna ait 100 Manatlık para biriminin birkaç nüshası, aynı yılın ortalarında basılmış 25 Manat (I-VII serili), 50 Manat (I-XI serili), 100 Manat (I-VIII serili), 250 Manat (I-VII serili) ve 1920 yılı başlarında tedavüle sokulmuş en iri nominal - 500 Manatlık (I-IV serili) para birimleri Azerbaycan Tarihi Müzesinde bulunmaktadır. Sonuncu paranın üzerinde Azerbaycan Cumhuriyetinin ve nominalin adı Azerbaycan, Rus ve Fransız dillerinde verilmiştir. Para banknotların emisyonu yetkisi Devlet Bankasına ait idi. Halk Cumhuriyeti döneminde Azerbaycan’da 2 milyar 345 milyon Ruble meblağında para emisyonu yapılmıştır. Milli paranın konvertibiliteliğini sağlamak için hükümet Bakı bonosu ile diğer döviz birimlerinin mübadile kurunu aşağıdaki  şekilde belirlemiştir:  

1000 Ruble Kerenka - 1850 bon (Ruble)  

500 Ruble Romanovka - 1600 bon  

100 Ruble Romanovka - 350 bon  

1 İngiliz Poundu- 310-315 bon  

1 ABD Doları - 280 bon  

1 Fransız Frankı - 8-10 bon  

1 İtalyan Liri - 7 bon  

1 İran Tümeni - 125-130 bon  

1 Türk Altın Lirası - 390 bon  

1 Rus Altın Onluğu (Çervon) - 420 bon ve s.  

1919-1920’de dolaşıma sokulmuş para birimlerinin adları Azerbaycan dilinde Manatla, Rusçada ise Ruble ile verilmiştir. Burada temel amaç uzun yıllar Rusya’nın kağıt paralarına  alışmış halkın  hala dolaşımda kalan Rus Rublesine nispette  zamanla yeni milli paraya olan inancını kazanmak idi. Azerbaycan Cumhuriyetinin bu alandaki ekonomik politikası milli para birimi Manatın uluslararası çapta tanınmasına yönelikti.  Buna göre de Fransa hükümetinin desteğini hissederek (kısmen de Fransızcanın o dönemde uluslararası iletişim dil rolü olduğunu dikkate alarak), 500 Manatlık paraların üzerinde Cumhuriyetinin ve nominalin adları Fransızca yazılmıştır. 

Azerbaycan Cumhuriyeti hükümetinin izniyle Bakü Belediye İdaresi tarafından 20 Ağustos 1919’da her biri 500 Manat olmakla yüz bin  adet ve her biri elli bilet olmakla iki bin seriye bölünmüş elli milyon Manatlık istikraz tedavüle sokulmuştur. Biletlerin üzerinde istikrazın tedavüle sokulması hakkında kanundan iktibaslar, yani ikramiye miktarı, kuralları ve müddeti (1920-1972) gösterilmiştir.