İpek yolu

Büyük İpek yolu (termi ilk kez 1877 yılında Alman coğrafiyacısı Ferdinand fon Rixthofen tarafından kullanılmıştır) - eski dönemlerde ve ortaçağda Çin\'den Orta ve Ön Asya ülkelerine giden kervan yoludur. Tarihi ticaret yolları Çin, Japonya, Hindistan, Moğolistan, İran, Özbekistan, Tacikistan, Azerbaycan ve diğer ülkelerden geçmiştir.

Bu yol MÖ II yüzyılda açılmış, Lançjoudan geçmekle Siana Dunxuanacan kadar uzanırmıştır. Kuzey yolu Turfan Pamire, oradan Ferganeye ve Kazakistan çöllerine kadar uzamaktadır.

Güney yolu Lobnor gölünün yanıyla, Tekle-Mekan sahrasının güney bölümüyle Yarkend ve Pamirden (güney bölümünden) geçmekle Baktiriyaya, oradan Parfiyaya, Hindistan\'a ve Ortadoğu\'ya kadar uzayıp gider.

İpek Yolu, MS I binyıldan başlayarak II binyılın ortalarına kadar Avrupa ve Asya\'dan çapraz şekilde geçen güzergahlar şeklindedir. İpek Yolu\'nun önemli bölümü kendi başlangıcını Çin\'inbaşkenti Çangandan (Xian) almıştır. M.Ö. IV yy\'da Büyük İskender Orta Asya yönünde Hint çayını geçince, artık Çin ipeyinin Akdeniz\'e  pazarina çıkışı yapılmıştı.

yollarına da İpek Yolu\'nun bir parçası olarak bakılabilir.

Bir çok önemli bilimsel ve teknolojik  durum Doğu\'dan Batı\'ya İpek yolunun aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Barut, manyetik pusulayı, daktilo, müzik aletleri, ipek, porselen ve boyalı eşya gibi yeniliklerin aktarılması zamanla gerçekleşmiştir. Batı\'nın onların oluşması kişisel tasavvuru bile yoktu.

Tarihi olgular Büyük İpek Yolunun birkaç yönü olduğunu ve Asya topraklarına göre batı yönünde çok sayıda yolların geçtiğini kanıtlıyor. Doğu Çin Denizi kıyılarından, Sinan şehrinden başlanan İpek yolu Lançjondan geçerek, Donxuana kadar uzayıp gider. Yolun bir kolu Kopetdağın kuzey eteği ile Hazar\'ın güney bölümünden geçip Azerbaycan\'a gdahil olur. İkinci gol ise Tekle-mekan sahrasının kuzeyinden geçerek Derbent, Şamahı-Gence, Batumi-İstanbul\'a uzayarak, Balkan yarımadası üzerinden Avrupanm merkezine kadar yönelir.

Diğer bilgilere göre, milattan 4-5 yy önce faaliyete başlayan İpek yolu başlanğıcnı Kore\'den alır. Karvanalar Çin, Moğolistan, Orta Asya, Azerbaycan\'dan geçerek Akdeniz ve Karadeniz sahili ile Avrupa\'ya kadar devam eder. İpek Yolu kavramı bu istikamette taşınan Çin ipeğine rağmen, artık X-XI yüzyıllarda Azerbaycan ipeği onu yoldan sıkıştırıp çıxartmağa başlamıştır.

Büyük İpek yolunun ilk istikameti Güney Azerbaycan topraklarından geçtiğinden bu arazi ile geniş ilişkisi olan Derbentte, Şirvan\'da, Şekide Beylegan, Gence\'de, Gebelede, Tebriz\'de, Nahçıvan\'da ipekçilğin gelişmesine neden olmuştur, onların her birinin ipekçilik ticaret merkezine dönüşmesine ortam yaratarak mehşurlaşmasma yol açmıştır. Bu istikamette Doğu\'dan Orta Avrupa ülkelerine öncelikle ipek daha sonra baharat, altın, gümüş, inci vb taşınmıştır. Avrupa\'dan Doğu ülkelerine ise tüccarlar kalay, çinko, cıva, mahud kumaş vb götürmüşlerdir. Bu bakımdan Azerbaycan\'ın Bakü, Derbent, Şamahı, Şirvan bölgelerinde tüccarların rahatlığmı sağlamak amacıyla karvansaraylar yapılmıştır. Fakat 1492 yılında Amerika kıtasının keşfinden sonra bu yolun önemi bir hayli azalmıştır. Bu da Çin ve ona yakın bölgelerden getirilen malların Amerika\'da olması ile bağlıdır. Hindistan\'a deniz çıkışı bulunduğunda sonra Büyük İpek yoluna neredeyse ihtiyaç kalmamıştır. 

XV yüzyılın sonunda Amerika\'ya ve Hindistan\'a deniz yolunun keşfi ile kendi önemini kaybetmeye başlayan Büyük İpek yolu XVI yüzyılda tamamen yıkıma uğramıştır. Mevcut olduğu dönemde Büyük İpek yolu geçtiği ülkelerin yaşamında önemli rol oynayarak, onların ticari ilişkilerinin inkişafma büyük katkı da bulunmuştur. 2000 yıl boyunca batıyla doğuyu birleştiren Büyük İpek yolu kendi tarihi önemini yeniden  elde etmekle, 1000 yıl önce olduğu gibi farklı kültürler ve uygarlıklar arasında bir nevi köprü rolünü oynamıştır. Azerbaycan henüz o zamanlar da bu dev yolun temel ticaret ve ulaşım kavşaklarından biri olmuştur. Ülke bugüne kadar kendi coğrafı konumunu kaybetmemiş, Büyük İpek yolunun yeniden kalkınmasına öncülük edenlerden  biri olmuştur.

Büyük İpek yolunun temelini Avrupa Birliği\'nin Yeni Bağımsız Devletler için 1991 yılında düzenlediği TASİŞ programı çerçevesinde TRASEKA projesi oluşturuyor. Bu Projeyi 1993 yılının Mayıs ayında Brüksel toplantısında Güney Kafkasya ve merkezi Asya\'yı yeni bağımsız devletlerin rızası ile Avrupa Konseyi kabul etti. Projenin uygulanması alanında ise 1996 Mayıs 13-de Serexsde İran ve Orta Asya\'nın tren yolu birleştirilmesi önemli bir adım olmuştur. Proje devletler arasında ekonomik, ticari ilişkilerini geliştirmeyi ve programın  Avrupa-Gafgaz-Asiya/TRASEKA /, Transavropa istikametiyle  birleştirmeyi öngörüyor. Programın gerçekleşmesi Avrupa konseyine teknik-mali yardım, Dünya Bankası, Avrupa İmar ve kalkınma Bankınm ayırdığı krediler hesabına olmuştur.

Eski İpek Yolu\'nun restorasyonu deniz ulaşımını Avrupa ve Asya ülkeleri arasında keçid yük akımına sahip önemli ulaşım aracına dönüştürmüştür.