Azerbaycan’da turizm hakkında

Aktif dinlenmenin yaygın ve en geniş alanlarından biri de turizmdir. Her yıl binlerce insan seyahatseverler sırasına katılıyor ve bunula da gittikçe turizm daha geniş yer almaya basliyor. Turizm sadece ilgi ve moda değil. Tatil insanların son 20-25 yılda  alışıkanlık haline getirdikleri bir ihtiyaçtır .

Azerbayan  da eski ve ortaçağ  ticaret kervanları dönemleri Azerbaycan devletine ilk seyahatler ticaret, dini, siyasi ve tanima  amaçları ile bağlantılı olmuştur. Eski Azerbaycan topraklarından geçen ticaret kervanlarını ilk seyahatler olarak düşünülebiliriz. Azerbaycan  ta eski dönemlerden  Büyük İpek Yolu\'nun (BİY) üzerinde önemli durak olarak bilinen bir ülke olmuştur.

Tarihi yazarların verilerine göre BİY - nun en etkin hareketli yollarından biri Kafkasya Albaniyasının üzerinden (Çağdaş Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında bulunan eski devlet) geçirdi. Strabon yazdığına göre, Hint mallarının büyük çoğunluğu Orta Asya üzerinden geçerek nehirlerle Gürgan (Hazar) denizine, sonra deniz yoluyla Arnavutluk\'a ve Kir (Kür) nehri ile İberiyaya (Doğu Gürcistan), oradan ise Pont Evksinskiye (Karadeniz\'e) yapıldı. Büyük İpek Yolu üzerinde bulunan şehirlerin önemli rolü olmuştur.

İpek yolu  üzerinde Tebriz, Marağa, Erdebil, Gence, Nahcivan, Ordubad, Nuxa (Şeki) şehirleri Azerbaycan\'ın kuzeyinde önemli uluslararası ticaret merkezlerine dönüşmüştür.

Rusya\'dan İran\'a ve Hindistan\'a giden deniz ve kara yollarının ayrımında bulunan Bakü\'nün XIV yüzyılın ortalarında Batı ile Doğu arasında ticaret ilişkilerinin büyük rolü olmuştur. Ak denizden Volga nehri üzerinden Hazar Denizi\'ne ve sonra İran ve Hindistan\'a giden Volga - Hazar deniz yolu, Bakü\'de yeni karvansarayların inşaasina sebep oldu, bu kervansaraylarin ölüçüleri önceki dönemlerde inşa edilenlere oranla daha büyüktür. Çeşitli zamanlarda Azerbaycan\'a seyahat eden tarihçiler ve seyyahlar karvansaraylar hakkinda kendi seyahatnamelerinde bahs etmislerdi. Şu anda bunlardan Multanı (XII - XIV), Buhara (XIV - XVI), Farsça, Lezgi vb  günümüze kadar gelip çıkmıştır.

Çeşitli dönemlerde Azerbaycan\'da gelen seyyahların, tüccarların, diplomatların (Marko Polo, Ryui Gonzales Klaxvio, Afanasi Nikitin, İosafat Barbaro, Ambrocco Kontarini, Antoni Cenkinson, Vincensi Alesandri, Sadko, Övliye Çelebi, Fedor Kotova) seyahetnamelerinde olan kayıtlar halkımızın henüz o zaman dünya tarihi gelişme sürecinde layikince yer aldiğını gösteriyor.

XIX yüzyılın sonlarında XX yüzyılın başlarında Bakü\'nün karvansaraylarında misafirler için komforlu ortam yaratmak amacıyla karvansaray binalarında onarım çalışmaları yapılarak, otel gibi kullanılıyordu. Rusya İmparatorluğu dahil olduktan sonra Azerbaycan\'da turizm - gezileri işinin gelişmesi Rusya ile ilgili olmuştur. Azerbaycan\'da  turizmin tarihi 1908 - yılına ait edilebilir. 1908 - yılında Kırım - Kafkasya dağ kulübünün şubeleri Bakü\'de açılmıştı. Bakü şubesi hem uzak, hem yakın gezi seferlerinin düzenlenmesi ile uğraşılırdı. XIX yüzyılın sonu XX yüzyılın başlarında turizmin gelişmesine araştirmaci ve seyahatsever toplumlar (coğrafya toplumu, doğayı sevenler cemiyeti, halk üniversiteleri ceiyyeti vb) dikkat etmeye başladılar.

1929 - yılından başlayarak Proleterya Turizm Derneği geçmiş SSCB\'de önemli turizm hareketinin merkezine dönüşmeye başlamıştı. Onun çeşitli şehirlerde, özellikle Bakü\'de şubeleri oluşmaya başlamıştır. Proleterya Turizm Cemiyeti nin temel görevleri - işçilere turizminin gelişmesi, turizme geniş, örgütlü sosyal herekat biçimi vermek, etnolojik öğelerinin turizme tatbik olunması vb idi. Toplumunun temel amacı ise turizmi toplu harekete çevrimek, işçilerin çeşitli kesimlerini (özellikle dar gelirli ihtiyaç) kapsamak, turizmden onlarlın siyasi ve kültürel seviyyesininin artmasına aracı olarak  artmasina sebep olmuştur.

1922 - yılında Bakü\'de ilk gezi dernekleri kuruldu. Gezilere göre Bakü\'nün fabrika, fabrika ve petrol mâdenlerinde çalışan işçilerin diğer üretim alanları ile tanıştırma amacı taşıyordu. Yaz aylarında Hazar kıyısına - Merdekan, Şüvalan, Buzovna, Türkan, Zığ, Artyom adası ve Şıx Şeridi\'ne dinlenme amaçlı geziler  ayarlanırdı. 1927 yılında 450  gezisi yapılmıştır. Bu yıllarda ülkemizde turizm seferleri faaliyeti ile uğraşan en etkin sendika olmuştur.

Azerbaycan\'da 1929 yılından PTEC-in (Proleterya Turizm ve Seferleri Cemiyeti nin) şubesi olarak faaliyet gösteren Azerbaycan PTEC 1935 - yılından Azerbaycan SSC Merkezi İcrayye Komitesi bünyesinde faaliyete başladı. Bununla ilgili Azerbaycan SSR Halk Komiserleri Konseyi 11 Mayıs 1935 - tarihli 476 sayılı kararı turizm eksurisya işini daha da iyileştirmek amacıyla bir takım önlemler aldı. Kirovabad (Gence) kentinde Azerbaycan PTEC Kirovabad rayon sovetinin tabanı oluşturuldu. Hacıkendde motel şeklinde 3 ev kiralandı. Göygölün kıyısında 20 kişilik çadır kampı yapıldı.

Turistlerin seyahatlerinin ve istirahatlerinin ilginç geçmesi için kamplarında bisiklet ve atlarla seferler ve geziler organize ediliyordu.

İkinci dünya savaşı yıllarında bütün SSCB\'de olduğu gibi Azerbaycan\'da da turizm seferleri faaliyeti durduruldu.

Savaştan sonraki yıllarda spor, ailevi ve çocuk turizmi geniş yer almaya başladı. 1950 - yılı Eylül ayında Bakü turist tabanı oluşturuldu. O zamanlar bu baza Nizami adına  parkda yerleştirildi.

Azerbaycan Turizm Gezileri idaresi 1962 - yılından Turizm üzere Azerbaycan Cumhurbaşkanı Konseyi, 1969 - yılından Turizm Gezileri üzere Azerbaycan Devlet  Konseyi adlandırıldı.

Bakü işçilerinin yaz tatilinin düzenlenmesi için 1962 yılından Nabranda (Xaçmaz bölgesi) Bakü turist veritabanı  gibi 150 kişilik Sputnik turist çadır kampı kuruldu. 1963 - yılında Bakü\'de turist kulübü, Nabranda Hazar turist tabanı, 1965 - yılında Bakü\'de iki yıl sonra Gence, Sumgayıtda, 1969 - yılında Naftalan ve Bakü\'nün Merdekan kasabasında gezi ofisleri oluşturuldu.  1970 - yılında Zagatalada ve 1972 - yılında Şuşa\'da turist üslerinin yeni tabanlı binaları, 1975 - yılında Gebelede Kafkasya ve Haçmaz ilçesi Nabran bölgesinde Dostluk turist kampı, aynı yıl Bakü\'de Karabağ turist oteli kullanıma verildi. Az önce ise Xankendinde (1971) ve Mingeçevirde (1972) gezi ofisleri açıldı. Sonraki yıllarda ülkenin çeşitli bölgelerinde; Nahçıvan\'da 1978 - yılında ilk turizm örgütü (seyahatler ve ekskursiyalar bürosu) oluşturuldu. 1970 - 1987 - yılları ülkede sosyal turizmin  gelişimi yüksek derecede kendisini göstermekte idi. Dış turizmin maddi - teknik altyapısını genişletme amacıyla 1973 - yılında Bakü\'de Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde en büyük otel kompleksi olan 1942 yerel Azerbaycan oteli kullanıma verildi.  1978 - yılında İnturist oteline bağlı 200 kişilik konforlu Moskova oteli da eklendi. 1929 - yılından başlayarak RTC ülkede temel turizm hareketinin merkezine dönüşmeye çeşitli şehirlerde dahil Bakü\'de onun şubeleri oluşmaya başlamıştır. Turizm alanı ile uğraşan uzmanlara göre Azerbaycan turizmi en yüksek gelişme seviyesini 1987 – yılında elde etmiştir . 

Aynı yıl ülkeye yabancı ülkelerden 50, SSCB - nin çeşitli bölgelerinden ise 250 bine yakın turist gelmiştir. Ülkemize turist akımı güclendiyinden Lenkeran ve Mingeçevir şehirlerinde birer 300, Şuşa şehrinde 200 kişilik yeni turist otelleri inşaasına, Baküdeki Karabağ turist otelde ise yeniden çalışmalara başlanıldı.

1983 Azerbaycan Devleti turizmin gelişmesinde en akılda kalan devlet olmuştur. Aynı yıl dönemin SSCB Bakanlar Sovyet Başkanı Birinci Yardımcısı olan H. Aliyev\'in önderliğinde onun yönetimi ile Hazar\'ın Azerbaycan kıyılarında  önemli tatil bölgesinin oluşturulması konusunda karar verilmiştir. Bundan sonra Azerbaycan Devleti Bakanlar Sovetinin 1984 - yılı 2 Ekim tarihli 381 sayılı kararına göre Azerbaycan Devleti\'nde 2000 - yılına kadar turizmin gelişim haritası kabul edilmiştir.

1988 - yılında Dağlık Karabağ Özerk İlinde ve çevresinde gelişen olaylar sonucunda Azerbaycan\'a gelen iç ve dış turistlerin akımı hayli azalmıştır. Hankendi, Şuşa, Sumgayıt, sonra Bakü\'de olağanüstü hal uygulaması, aslında cumhuriyetin bu bölgelerinde bir takım turizm örgütlerinin faaliyetlerinin dondurulmasına neden oldu. Ermeniler Azerbaycanlılara karşı gerçekleştirdikleri düşmanlık politikası Azerbaycan\'a yüz binlerce mültecinin gelmesiyle sonuçlandı. 

Cumhuriyet hükümetinin kararı ile 1988 yılının Aralığında Ermenistan\'dan kovulmuş Azeriler ülkenin turist alanlarinda yerleştirildi.

1990 yılının I döneminden itibaren Azerbaycan\'da faaliyet gösteren  uluslararası turist güzergahları iptal edildi. Savaş ve sınırdaki olumsuzluklar  turizm sisteminde başka sorunların ortaya çıkmasına da neden olmuştur. Örneğin, sendika sisteminde mevcut olan 10 turist veritabanı ikisi işgal altındaki topraklarda kalmış, kalan yerler ise yukarıda belirtilen gibi zorunlu göçmenler yerleştirilmiştir. 1991 - Eylül\'ünde varolan dış turizm üzere kontrol iptal edildi, onun yerine ise Azerbaycan Devleti  Bakanlar Kurulu bünyesinde Dış Turizm Konseyi oluşturuldu. Sadece 90\'lı yılların sonunda turizmin gelişme eğilimi ülkenin yüksek yasama aşamalarinda yer aldı.

Artık XXI yüzyılın başlangıcında Bakü\'de, Gence\'de, Nahçıvan\'da ve ülkenin diğer şehirlerinde yabancı konukları kabul edebilen modern  oteller faaliyet gösteriyordu. Devletimizin bütün bölgelerini kapsayan 100\'den fazla turizm firması yabancı turistlerin kabulü ve yerli nüfusa  hizmetvermekte idi, 149 otel resmi kayıttan geçmiştir. Aynı otellerde yerlerin genel miktarı 5000 \'den fazladır. Turizm bölgelerinde modern düzey özel tedavi ve dinlenme merkezleri kullanıma verildi. Ülkemize gelen yabancı konukların sayısı 1 milyon kişiyi geçmiştir.