Müzik çalgıları incelenmesi ve onarımı

Müzik aletlerinin incelenmesinin seviyesini Azerbaycan’da müzikbilimin bağımsız alanı olan çalgıbilimin artık teşekkül ettiğini ve geliştiğini söyleyebiliriz. Azerbaycan’da çalgıbiliminin oluşmasında ve gelişmesinde ünlü musiki ve bilim adamları Ü.Hacıbeyov, E.Bedelbeyli, T.Bünyadov, M.Seyidov ve S.Abdullayeva’nın büyük etkisi olmuştur.

Eski çalgıların onarımı, ilk önce, Orat Çağ yazılı kaynaklarının ve minyatür sanat eserlerinin öğrenilmesiyle başlıyor. Araştırmacıların, musikişinasların eserlerine, klasik şiir örneklerine, şifahi halk edebiyatına, minyatür sanatına, seyyahların yol kayıtlarına dayanarak, bir zamanlar Azerbaycan bölgesinde çok sayıda simli, nefes, vurmalı ve kendi kendine seslenen müzik aletlerinin yayıldığını söyleyebiliriz. Bu, şüphesiz Azerbaycan halkının tarih olarak zengin çalgı aletlerine sahip olduğunun göstergesidir.

Azerbaycan musiki medeniyetinin daha derin katları maddi medeniyet abidelerinde, ayrıca arkeoloji araştırma materyallerinde yer almıştır. Şöyle ki Azerbaycan’da yapılan arkeoloji kazılar sonucunda bulunmuş eşyalar arasında sade musiki aletlerine de rastlıyoruz. 1930’lu yıllarda Mingeçevir barajının inşası sırasında yapılan kazılar kilden ve hayvan kemiğinden hazırlanmış nefes aletleri (flüt, zurna, ney) bulunmuştur. 

Eski çalgı medeniyeti hakkında çok önemli bilgiyi musikişinaslık veriyor. Orta Çağ musikişinaslarının eserlerinde bu veya diğer çalgıların tasarımı, ses dizgisi, tellerin sayısı, diyapazonu vs. özellikleri hakkında genel düşünce oluşturan bilgiler toplanmıştır. Bu açıdan çalgıbilim için en değerli ve geniş bilgiyi Orta Çağ musiki ilminin gelişiminde önemli yeri olan Sefieddin Urmevi (13. yüzyıl) ve Ebdülgadir Meragi’nin(14.-15. yüzyıllar) risalelerinde görebiliriz.

17-19. yüzyıllarda Azerbaycan’da olmuş çalgılar konusunda bilgiyi Adam Oleari’nin, Engelbert Kempfer’in, Aleksandr Duma’nın, Evliya Çelebi’nin ve başkalarının yol kayıtları ve hatıralarından elde edebiliriz. 

Şunu da belirtmemiz gerekir ki 1991 yılından Bakı Musiki Akademisinde Eski musiki enstrümanlarının onarımı ve geliştirilmesi bilimsel araştırma laboratuarı faaliyet göstermektedir. Burada eski çalgıların tarihi inceleniyor, öğreniliyor, çalgıların ölçüleri, materyalin türü, hazırlanma ve kurulum tekniği araştırılıyor. Toplanmış materyallere göre müzik aletleri onarılarak seslendiriliyor.

Eski aletlerin onarımında müze sergilerinde yapılan araştırma sonuçlarının da büyük önemi olmuştur. Bu anlamda laboratuarda çalışan bilim adamlarının hizmetlerini özellikle belirtmek gerekir. Yapılan araştırmalar sonucunda orta çağda kullanılmış, sonralar kısmen unutularak çağımıza kadar gelmiş çeng, berbet, çegane, çoğıtr, santur, tambur, rübap, rud, kopuz, ney gibi müzik aletleri bilimsel şekilde araştırılmış, laboratuar ortamında yeniden onarılmıştır.