Vurmalı çalgılar hakkında

Azerbaycan’da vurmalı çalgıların kökleri çok eskilere, ilkel yaşayış dönemlerine dek uzamaktadır. Bu dönemlerde insanlar değişik araçlarla ritimler yapmışlar. Bu tür araçlardan biri ayakdövme vurmalı yöntemiyle olan bu zaman kazılmış kuyunun üzerine kuru ağaç dizerek, üstünü değişik hayvan derileriyle örterek onu ayakla vurarak çeşitli ritimler alırlarmış. İlk vurmalı çalgılar, büyük bir ihtimal böyle yaranmıştır.

İndi de zorhana oyunlarından birinin adı Ayakdövmedir. Azerbaycan’da en eski insan meskenlerinden biri olan Gobustan’da Cingirdağ’ın eteklerinde on-on iki bin yıl öncelere ait çekilmiş kaya resimleri ile birlikte, Gaval taşı (davul taşı) adlanan büyük bir kaya parçası da vardır. Bu kayayı el, ayak ve yahut her hangi bir cisimle vurdukta davulun ahengine uygun sesler çıkar. Bu kaya parçası ulu ecdatlarımız tarafından vurmalı çalgı olarak kullanıldığından günümüze Gaval taşı adıyla adlandırıldığı düşünülür. Gaval taşı bu gün de vurmalı çalgılara özgü özelliklerini korumaktadır. Vurmalı çalgıların değişik türleri Azerbaycan bölgesinde tarih olarak çok geniş yayılmış ve halkımızın modern hayatında kendine özgü yere sahip olmuştur. Çalgıbilimin önemli hususlarından biri de onun vurmalı çalgılarla zengin olmasıdır.

Günümüzde müzik sanatımızın gelişiminde önemli yere sahip birçok vurmalı çalgılar geniş kullanılır. Bu çalgılar, genellikle, 3 gruba ayrılır:

1. Membranalı. Gruba tebil, kos, goşa nağara, nağara, dümbek ve bu tür diğer vurmalı çalgılara aittir.

2. İdiofonlu. Buraya kâse ve kil kaplar, değişik türlü laggutular, şahşahlar, zıngırovlar, gumrovlar vb. ait edilebilir.

3. İdiomembranlı. Bu tür vurmalı çalgılara davul ve tef ait edilir.

Membranlı vurmalı çalgılar arasında en geniş yayılmışı nağaradır. Halkımızın örf ve adetlerinin, düğün-bayram törenlerinin önemli çalgılarından sayılan nağaranın birçok türleri vardır. Ölçüleriyle ayırt edilen bu türler büyük nağara, cüre nağara, çiling nağara, koltuk nağara, el nağara adlanır. Bu çalgı, genellikle, iki şekilde olur: tek taraflı ve iki taraflı. Tek taraflılara goşa nağara, nağarazen, tebil, tef, gaval, iki taraflılara büyük nağara (kos nağara), cüre nağara ve koltuk nağara ait ediliyor. Nağaralar arasında en çok yayılanı koltuk nağara ve goşa nağaradır.

Zengin ve değişik türlü vurmalı çalgılardan ekseriyeti: tebil bas, denbal, mezher, tebil, gumrov, zil, dühul, zeng, zıngırov, kaman, sinc, davul, nagus, hal-hal ve başkaları müzik medeniyetimizin inkişafı tarihinde müstesna rol almışsa da günümüze kadar gelememiştir.