Dramatik türün janrları (janr –edebi eserin bir kolu)

Komedi. Yunan kelimesidir ve neşeli toplantı, neşeli temaşa demekdir. Doğuda bu janra mezheke de denir. Mezheke (komedi, şaka, fıkra) Arapça komik kelime veya komik hareket demektir. Hayat olaylarını komik tarzda yansıtan piyese komedi veya mezheke denir. Komedi\'de gülüşe sadece eğlence aracı olarak bakmak olmaz. Komedi\'de gülüş sosyal-ahlaki içerik taşıyor, yazar bedii gülüşü kullanmakla toplumda olan eksiklikleri eleştirmekle gidermek amacı gütmektedir. Komedi\'de gülüş yaratmanın çeşitli yöntemleri vardır. Azerbaycan Edebiyatı tarihinde ilk komedi M.F.Ahundzadenin Hekayeti-Molla İbrahimhelil kimyager eseridir. Edebiyatta müzikli komedi örnekleri de vardır. Sözle muzigin vahdeti esasında oluşan komedi müzikal komedi adlanır. Ü. Hacıbeylinin Arşın Mal Alan ve O olmasın, bu olsun eserleri müzikli komedinin harika ve bedelsiz örnekleridir.

Facia. (Trajedi) Arapça üzücü, korkunç olay demektir. Janrın adı gibi trajedi terimini de kullanılır. Söz kendi ilk anlamından (trajedi keçiler hakkında şarkı demektir) uzaklaşarak, dramatik türün bir janrını bildirmiştir. Komedi\'de komik olaylar önemli yer tutuyorsa, faciada üzgün, dehşet doğurucu olaylar ön plana geçiyor. Böyük umutun, hoş arzunun yok olması ile sonuçlanan piyeslere facia denir. Facianın baş kahramanı, esasen, yeni fikir, yeni yaşam uğrunda kavğa yapıyor. Bu mücadelede baş kahraman keskin direnişe rastlar. Kahramanın arzusu ile bu arzuyu hayata keçirmek imkanı arasında çok büyük çelişki oluşur. Karşılaştığı zorluklara rağmen, trajedi kahramanı kendi hedefinden dönmüyor ve çok hallerde bu yolda helak olur. 

Faciada kahramanın fiziksel ölümü onun manevi zaferi anlamında anlaşılıyor. Olumlu kahraman fiziksel olarak imha olsa da, kendi ideali uğrunda fedakar, taviz vermez mücadelesi ile olumsuz kuvvetlere menevi açıdan galip gelmiş oluyor. 1896 yılında yazılmış Müsibeti-Fahreddin eseri Azerbaycan Edebiyatı tarihinde trajedi tarzının ilk örneğidir. Bu eserden sonra E.Hagverdiyev, N. Nerimanov, H. Cavid, C. Capbarlı gibi şair ve yazarlarımız  facia tarzının yeni örneklerini yaratmışlar. Facia nesirle yazıldığı gibi, nazımla da yazabiliyor. Azerbaycan Edebiyatı tarihinde manzum facianın ilk örneği H. Cavitin Anne eseridir (1910). Facia janrının sonraki daha mükemmel örnekleri H. Cavitin Şeyh Senan (1914) ve İblis (1918) eserleridir.

Drama. Dram eseri deyince çok hallerde dramatik türde yazılmış bütün eserler kastedilirse de, ayrıca işlenen dram terimi dramatik türün sadece bir janrının adını bildirir. Dramada hem komedi, hem de faciaya özgü belirtiler kendini gösterir. Dram komedi ile trajedi arasında orta pozisyon tutuyor. Buna rağmen, dram janrı dramatik türün diğer iki janrından özgün özellikleri ile seçilir. Faciadakı gibi, dramada da kahramanla çevre arasında ciddi anlaşmazlık ve keskin çatışma yaşanıyor. Ama faciadan farklı olarak, drama kahramanı bu anlaşmazlık ve çatışma sırasında, bir kural olarak, helak olmuyor, şer kuvvetlere manen galip gelmekle beraber, hem de fiziksel açıdan sağ kalıyor. Drama komik sahnelerden de kullanılabilir. Ama dramın baştanbaşa komik olaylar üzerinde kurulması mümkün deyil. Azerbaycan edebiyatı tarihinde dram tarzının ilk örneği M.F. Ahundzadenin Hekayeti-hırs kuldurbasan (1851) eseridir. Dram janrı da nazımla yazılabilir. H. Cavidin Peygamber, S. Vurğunun Vagif \' eserleri manzum dram örnekleridir.

Tragikomediya. Bilindiği gibi, trajedi ve dram formlarında komedi janrının elementleri kullanılabilir. H. Cavidin Topal Teymur eserinde, ayrıca S. Vurğunun Vagif \'dramında soytarı karakterine yer verilmesi facia ve dramada komik elementlerin kullanılmasına seciyevi örneklerdir. Ama bazen trajik içerikli piyesde komizm, komik içerikli eserlerde ise tragizm o derece esaslı bir yer tutmaktadır ki , bu piyesleri janrına göre facia veya drama yok, tragikomedi adlandırmak gerekir. Azerbaycan edebiyatında tragikomediya janrı daha çok C.Memmedkuluzadenin adı ile ilgilidir. C. Memmedkuluzadenin Ölüler, Annemin kitapı ve Deli toplantısı eserlerinin tragikomediya adlandırılması tesadüf değildir. Bu eserlerde özelligi bildiren şudur ki, bu eserler komik öyküler fonunda feci (faciavi) içerik ifade etmesiile edebiyatımızdakı iyimser ruhlu komedilerden (örneğin, M.F.Ahundzadenin Hekayeti - Molla İbrahimhelil kimyager, Hekayeti-Müsyö Jordan ve derviş Mesteli şah, Hacı Kara eserlerinden) önemli ölçüde farklıdır .

XX yüzyıl Azerbaycan dramatrujisinin en büyük nümayendeleri C. Memmedkuluzade, H. Cavit, C. Capbarlı, S. Vurgun, S. Rahman, M.İbrahimov, M. Hüseyin, İ.Efendiyev ve B. Vahabzade olmuşlardır.