Edebi meclisler

Azerbaycan şiirinin gelişiminde çeşitli dönemlerde oluşmuş edebi meclislerin önemli rolü olmuştur. Bu tür meclisler zaman zaman sadece Bakü\'de değil, ülkenin çeşitli şehirlerinde faaliyet göstermiş ve bir çok ünlü imzaların tanınmasına yol açmıştır. XIX yüzyılı bu tür edebî meclislerin ortaya çıkması açısından en verimli dönem olarak değerlendirmek mümkündür. Aynı dönemde, Gence\'de (sonraları Tiflis\'te) Divan-hikmet, Bakü\'de Mecmeüş-Şüera, Şamahı Beytüs-Sefa, Guba\'da Gülistan, Lenkeran\'da Fövcül-füseha, Karabağ\'da Meclisi-üns ve Meclis- feramuşan denilen edebi meclisler Azerbaycan dışında da çok ün kazanmışlardı.

Divan-hikmet (Hikmet evi) Azerbaycan\'da tesis edilen ilk edebî meclislerden biridir. 1820-1830`lu yıllarda Gence\'de şair Mirze Şefi Vazeh tarafından kurulmuş, 1841 yılında onun Tiflis\'e taşınması nedeniyle 1841-1846 yıllarında faaliyetini Tiflis\'te sürdürmüştür. Divanın meclislerinde Azerbaycanlı şairlerle bir arada Ruslar, Almanlar ve diğer milletlerden olan söz sanatçıları da yer almıştır. Divan-hikmet Mirze Şefi Vazeh`in ölümüne kadar (1852 yılına kadar) Tiflis\'te, Mir Mehdi Naci`nin ölümüne kadar ise (1882 yılına kadar) Gence\'de faaliyet göstermiştir.

Encümeni-Şüera (Şairler Meclisi) edebi meclisi 1831 yılında Şeyhali Han Kengerli tarafından Ordubad`da düzenlenmiştir. XIX yüzyılın 70-80\'li yıllarında meclise Hacı ağa Fegir Ordubadi, sonraları ise Mehemmed Tağı Sidgi başkanlık yapmışlardır. Meclis çeşitli aralıklarla faaliyet göstermiş, bu ünlü sanatkârların yönetimi döneminde ilerici yol tutmuştur. Fegir`in vefatından ve Sidgi`nin Nahçivan\'a taşınmasından sonra meclis zayıflamış, 1890-1895`li yıllarda kendi faaliyetini durdurmuştur.

Meclisi-üns (Arkadaşlık meclisi) edebi meclisi 1864 yılında Şuşa\'da şair Mirze Rahim Fena`nın girişimiyle organize edilmiştir. Meşgaleleri şair Hacı Abbas Agah`ın evinde yapılan bu meclisin önceleri dört üyesi vardı. Fakat 1872 yılında Hurşidbanu Natevan`ın meclisi kendi yönetimine alması onun meşğalelerini daha da canlandırmış, meclis üyelerinin sayısı çoğalıp otuza çıkmış ve namı Karabağ\'ın sınırlarını aşmıştır. Meclisi-ünse ünlü Karabağ şairleri ile birlikte ünlü hanende ve sazendeler de katılmıştır.

Meclisi-feramuşan (Unudulmuşlar meclisi) veya Meclisi-hamuşan (Dinmez, sakin adamlar meclisi) isimli edebi meclis Karabağ\'da Mir Möhsün Nevvab\'ın girişimiyle 1872 yılında düzenlenmiştir. Onun aktif üyeleri Hasanaliağa Han Garadağski (Garadaği), Abdulla Bey Asi, Sedi Sani Garabaği (Cinli), Fatma hanım Kemine olmuş. Meclisin meşğaleleri Mir Möhsün Nevvab\'ın evinde yapılıyordu. Meclisi-feramuşan 1910 yılına kadar faaliyet göstermiştir. Karabağ hanendeleri de bu meclise katılmışlardı.

 

XIX yüzyılda 40-50\'li yılların ortalarından Lenkeran\'da düzenlenmiş edebî meclislerden biri Fövcül-füseha (Güzel konuşanlar grubu) olarak anılıyordu. Toplantılarında çeşitli meslek sahiplerinin yer aldığı bu meclise ünlü şair ve öğretmen Mirze İsmail Gasir başkanlık yapıyordu. Onun esas üyeleri Molla Alekber Aciz, Mirze İsa Hayali, Hüseyngulu Şuriş ve diğerleriydi. Onlar klasiklerin eserlerini mütalaa ediyor, şiirlerine atıfta bulunuyorlardı.

XIX yüzyılın ortalarında Şamahı`da faaliyet gösteren edebi meclis Beytüs-sefa (Rahatlık, eğlence evi) olarak anılıyordu. Şamahı`da şair Mehemmed Sefa`nın evinde kurulmuşdu, meclisin adı da bununla ilgilidir. Bu meclisin başkanı, sonradan büyük Azerbaycan şairi olarak ün kazanan Seyid Azim Şirvani, esas üyeleri Molla Ağa Bihud, Ağababa Zühuri, Alekber Gafil ve başkaları vardı. Beytüs-Sefa Şuşa\'daki Meclisi-üns, Meclisi-feramuşan, Bakü\'deki Mecmeüş-Şüera ile sıkı irtibat kuruyordu. Meclis\'te edebiyat, sanat, felsefe meselelerine ilişkin konuşmalar yapılıyor, klasiklerin eserleri mütalaa olunur, onların ünlü şiirlerine atifte bulunuyor, yeni oluşan gazeller hanendeler tarafından okunarak yayılıyordu.

 

Mecmeüş-şüara (Şairler toplantısı) 1880 yılında Bakü\'de kurulmuştur. Edebi meclisin başkanı Memmedağa Cürmi, Sekreteri Ağadadaş Sureyya olmuştur. İ.Zülali, M.Dilhun, E.Vagif, E.Cenneti, E.Yusif, K.Salik, M.Müsevvir, M.Azer ve başkaları meclisin faal üyelerinden idiler. Mecliste bazen misafir sıfatıyla Seyid Azim Şirvani de yer alıyordu. Meclis üyeleri olan şairlerin gazelleri Abşeron hanendelerinin muğam sanatında geniş kullanılırdı.

Gülistan edebi meclisi XIX yüzyılın 30\'lu yıllarında Abbasgulu Ağa Bakıhanov, Abdulla el-Gadari ve Emirali Tahircanlı`nın katılımıyla Guba\'da oluşturulmuştur. Meclisin düzenlenmesinde temel amaç dini bilimler (özellikle tasavvuf) ve sufi edebiyatı etrafında tartışmalar yapmaktı. Burada klasik şairler, sufiler mütalaa ediliyor, onlara atıfla yapılıyor, iyi şiir yazmak için yarışlar organize edilir, felsefi konuşma ve tartışmalar gerçekleştirilirdi.