La Literatura de niños

Como las otras ramas de la literatura, la base de la literatura de niños también se apoya en el folklore de niños (principialmente en los relatos, canciones de cuna,). Pero la creación de la literatura de niños coincide con los principios del siglo XX.

A partir del siglo XX en las ramas de educación y cultura apareció una animación: fueron creados unos centros de educación, sociedades caritativas, editorales, bibliotecas, etc. 

Los escritores que se ocupaban de la literatura de niños publicaban sus obras en las páginas de manuales que se preparaban para las escuelas de nueva método, en la publicación periódica, sobre todo en la de niños. Las escuelas de nueva método habían puesto una cuestión de la creación urgente de los manuales con nuevo contenido e índice. Narimán Narimanov, quien  dió un paso audaz aún en 1899 escribió el libro de “morfología y sintaxis breve de la lengua azerbaiyano-turca”, discutió sobre la lengua literario y las reglas del dictado  único. Además, él mostró la iniciativa de publicar con S. M Ganizadeh la revista de dibujos para niños llamada “El Regalo” (1896) y la mensual científico-pedagógica llamada “La Escuela” (1900). R.B.Afendiyev basándose en la unidad de capacitación y educación (la capacitación de Ushinskí – G. N) en el libro de “El Jardín de infancia” (1898) dió las obras originales y de traducción, los materiales sobre la geografía, los acontecimientos históricales y la estructura del universo. En los manuales (“El primer año”, “El segundo año”, “El tercer año”) que durante largos años se usaron como el medio perfecto, fueron elegidos y concentrados los ejemplares mejores de la literatura nacional de niños y los de la literatura de traducción. Ademá de esto, en los libros de texto “Las gafas de niño”, “Gulzar” de Abdullah Shaig, “La lengua materna” integrado por dos partes que fue publicado en Tiflis por los profesores de Ireván, y en otros se recogieron ejemplos de la literatura desde la lengua de niños. Aquellos años la publicación periódica había comenzado a brillar como las estrellas escabullidas de la nube (citó Mir Dzalal). 

S.S.Ajundov escribió sus “Relatos horribles” para la revista de “Escuela”. Esta cadena de relatos que salió sucesivamente desde el año 1912 hasta 1914 se leía con gran interés por los niños y padres y esperaban con impaciencia su continuo. 

M.A.Sabir dando clases en ñas escuelas de Shemajá y Bakú, se sintió la pobreza de la literatura de niños y escribió muchos versos en diferentes temas. Estas obras están contenidas de los relatos moralizadores escritos en verso y de los versos didácticos, de las canciones escolares, además, de fábulas. 

“El niño y hielo”, “La canción escolar”, “La llamada a la escuela”, “La llamada a la ciencia” de M.Ə.Sabir quedan en memoria para largo tiempo por su contenido y índice, características de expresión artística. El poeta trata aquí del beneficio de la ciencia, de la unión del hombre a sus deseos, a los días claros, de los méritos a la patria, al pueblo. Él escribió estas canciones en los años cuando las escuelas de nueva método comenzaron a su actividad en Azerbaiyán. En estes versos la llamada a la ciencia y a la escuela es muy fuerte. Los realistas ilustradores elaboraban manuales y libros de texto, estaban preocupados de capacitación y educación y dirigían sus actividades hacia esta línea. En sus obras se trata de la vida grave y tragédica y esperanzas y deseos de los niños.  Onların bədii əsərlərində də daha çox uşaqların faciəli, ağır həyatından, ümid və arzularından bəhs olunurdu. Entre los escritores realistas ilustradores de este tipo R. Afendiyev, S. S. Ajundov, A. Shaig, S. M. Ganizadeh y I. Musabayov tienen méritos excepcionales. Sus creativas literarias, opiniones pedagógicas y directamente vinculadas con la escuela completaban uno a otro. Como ellos presentaban gran abnegación en la lucha de la nueva escuela, demostraban la actividad inmensa en las cuestiones importantes como la elaboración del programa, manuales y libros del texto que necesitan para escuela, y en la elección atendamente de las obras que se enseñaban. Ellos prestaban una atención especial al contenido y al índice de las obras de enseñanza, provocaban el sentido de patriotismo y la ciudadanía en la conciencia de niños. En su herencia literaria y la actividad pedagógica S. S. Ajundov ha pensado la fortuna y el futuro de la juventud y trató sobre sus vidas como un ciudadano – como el escritor y profesor.

Junto con sus piezas de gran volumen, S.S.Ajundov escribió unos relatos reducidos en cuales se trata de la vida de niños, “Las memorias de la vida de infancia” y por fin “Cuentos Horribles”. En “Los Cuentos Horribles” integrado por “Ajmed y Maleyqué”, “Abbas y Zeyneb”, “Nuraddín” y “La Gitana”, está descrita la vida pobreza de las familias azerbaiyanas antes de la revolución, la vida tragédica de los niños y las causas de cuales derivan est iri həcmli pyesləri ilə yanaşı, uşaqların həyatından bəhs edən yığcam hekayələr, “Uşaqlıq həyatından xatirələr” və nəhayət “Qorxulu nağılları”nı yazmışdır. “Əhməd və Məleykə”, “Abbas və və Zeynəb”; “Əşrəf”, “Nurəddin” və “Qaraca qız”dan ibarət olan “Qorxulu nağıllar”da inqilabdan əvvəlki azərbaycanlı ailələrin yoxsul güzəranı, uşaqların faciəli həyatı, bu fəlakətləri doğuran səbəblər qələmə alınmışdır. Mühit, ictimai şərait günahsız uşaqları, yoxsul balalarını qayğıdan, nəvazişdən məhrum edir, onları həyatın qaranlıq küncünə atırdı.

M.Ə.Sabir və S.S.Axundovla eyni amal uğrunda mübarizə aparan A.Şaiq XX əsr maarifçi-realist ədəbiyyatın yaranmasında misilsiz xidmət göstərmişdir. Ədəbiyyatımızda şair, nasir, dramaturq kimi şöhrət qazanan Şaiq, həm də əsl xalq müəllimi, pedaqoq və ictimai xadim kimi şöhrət qazanmışdır.

A.Şaiqi ədəbiyyatımızda məşhur edən, böyük hörmət qazandıran onun uşaq ədəbiyyatı sahəsindəki xidməti olmuşdur. A.Şaiqin ədəbi fəaliyyətinin ilk döv rü də uşaq ədəbiyyatı ilə əlaqədardır. O, 1906-cı ildən başlayaraq kiçikyaşlı məktəblilər üçün qısa, aydın məzmunlu, yeni mündəricəli, təmiz ana dilində oynaq vəznli şeirlər yazdı. Bu şeirlərin başlıca mövzusu heyvanlar aləmi idi. Burada birinci növbədə ev quşları və ev heyvanları (“Xoruz”, “Keçi”, “Uşaq və dovşan”, “Yetim cücə”, “Təpəl kəlim”, “Dovşan”, “Bir quş, “Quzu” və b.) şairin qələmində yeni-yeni obrazlara uşaqların əyləncəsinə çevrilirdi. Şairin heyvanlar aləminə tez-tez müraciət etməsi təbii idi. Belə ki, balacalar adətən heyvanların məişətinə daha çox maraq göstərir, onlarla əylənməyi, təmasda olmağı, onları öz oyunlarına cəlb etməyi sevirlər. Kənd məişətinə yaxşı bələd olan Şaiq ev heyvanlarının hər birini öz təbiətinə, fərdi davranış və əlamətlərinə görə təsvir etmişdir. 

İrtica illərində mürəkkəb tarixi hadisələr A.Səhhətin yaradıcılığında müxtəlif əks-sədalar oyatmışdı. Şairin uşaq əsərləri öz təbiiliyi və səmimiliyi ilə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixində yeni hadisə idi. Lirik şeirləri, mənzum hekayələri, nəğmələri, təmsilləri, pyesləri, Rus və Qərb ədəbiyyatından elədiyi tərcümələr A.Səhhətin uşaq ədəbiyyatına dərin bələd olmasını göstərirdi. “Ata və oğul”, “Ana və bala”, “Ana və uşaq”, “İki uşaq”, “Məktəb şagirdi”, “Tənbəl” şeirlərində A.Səhhət ən əvvəl uşaqları məktəbə, təhsilə, elm və maarifə çağırırdı. Bunu uşaqların təbii həvəsinin nəticəsi kimi ifadə edir. 

İlk təşəkkül illərində uşaq nəsrinin yaranmasında iki nəslin nümayəndələri iştirak edirdilər. Birinci nəsli təmsil edənlər inqilabdan əvvəl yaradıcılığa başlamış, zəngin ədəbi təcrübəsi olan C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, S.S.Axundov, A.Şaiq, T.Şahbazi, C.Cabbarlı, S.Hüseyn və başqaları idi. Bu yazıçılar öz yaradıcılıq üsullarına sadiq qalmaqla bərabər, müasir mövzulara da meyl göstərir, onları yeni həyatın tələbləri baxımından həll etməyə çalışırdılar. C.Məmmədquluzadə “İki alma” hekayəsində təsvir etdiyi kiçikyaşlı uşağın təbiətində özünü büruzə verən humanist hissi təqdir edirdi. 

 S.S.Axundov qələmə aldığı “Qan bulağı” (1923), “Ümid çırağı” (1923), “Cəhalət qurbanı” (1923), “Qatil uşaq” (1924), “Nə üçün” (1925) əsərlərinin mövzusunu da inqilabdan əvvəlki qaranlıq mühitdən almışdır. 

Deməliyik ki, XX əsrin çox mürəkkəb və zəngin ədəbi prosesi üslubca müxtəlif olsa da, mündəricə baxımından yeni nəslin tərbiyəsində, biliklərə yiyələnməsində və qabaqcıl ideyalara meyl etməsində eyni mövqedə dayanır, eyni məramı izləyirdi. Maraqlıdır ki, kiçikyaşlı uşaqların tərbiyəsinə qadın yazıçıların yaradıcılığında daha geniş yer verilmişdir.

Uşaqların səviyyəsinə münasib ideyanı maraqlı və yığcam surətdə, canlı lövhələrdə ifadə etmək N.Süleymanovun və B.Həsənovun yaradıcılığına da xas olan keyfiyyətlərdəndir. Onlar müasir mövzularda kiçik yaşlı məktəblilərin estetik tələbinə və zövqünə uyğun həyati hadisələri qələmə alırlar. Eyni məziyyəti İ.Hümmətovun və Ə.Əhmədovanın hekayələrində, T. Elçinin, F. Sadıxın, Z. Xəlilin və s. şeirlərində də görmək olar. Əsrimizin texniki kəşfləri fantastik əsərlərin də yaranmasına təkan verdi. E.Mahmudov, N.Abdullayev elmin inkişafını, texnikanın sabahını təsvir edən maraqlı əsərlər yazmışlar. Əlbəttə, bugünkü uşaq ədəbiyyatının yaradıcıları adlarını saydığımız yazıçılarla məhdudlaşmır. Son illərdə uşaq ədəbiyyatına meyl göstərən yazıçılarımızın sayı xeyli artmışdır. Onlar ədəbi ənənələrə sadiq qalmaqla, öz dəst-xətti ilə seçilməyə, yeni gözəl əsərlər yaratmağa çalışırlar. Müasir uşaq ədəbiyyatımız zəngin ənənələr zəminində inkişaf edib, yeni-yeni keyfiyyətlərlə zənginləşir.