Peripatetizm Felsefesi

13-14. yüzyılda peripatetizm ekolü devamcıları İslam halklarının felsefi düşüncesinde öncül yere  sahip idiler. Felsefi disiplinlerin aktif savunucularından Musul’da İbn Yunus, Bağdat’ta Ebdülletif Bağdadi, Şam’da Şemseddin Hosrovşahi’nin o dönemde Şark ülkelerinde,  ayrıca Azerbaycan’da filozofların yetişmesinde büyük hizmetleri olmuştur.

Kemaleddin Musa ibn Yunus (1156-1242) Musul’da babasından, Bağdat’ta Nizamiye medresesinde Azerbaycan alimi Muhammed Hibbetulla oğlu Selmasi’den  eğitim almış, tedris ve bilimsel faaliyetle uğraşmıştır. İbn Yunus Esireddin Ebheri, Siraceddin Urmevi, Nesireddin Tusi ve dönemin diğer  tabiat alimlerinin öğretmeni olmuştur. Her hangi bir dini mutaassıplığa  müsaade etmeyen alimin derslerine sadece Müslümanlar değil, Hıristiyanlar ve Yahudiler de katılmışlar. İbn İbri’ye (1226-1286) göre Asurî ve Latinceyi mükemmel bilen Saziri Yakubi Şark peripatetizmi temsilcilerinden Farabi ve İbni Sina’nın eserlerini, ayrıca tıp, matematik ve genelde doğa bilimlerine dair kitapları Musul’da İbn Yunus’un yanında okuduktan sonra vatanına geri dönmüştür.İbn Yunus’un mantık, felsefe ve matematik konusunda birçok eserleri vardır.13-14. yüzyılda mantık, metafizik ve doğa bilimleri konuları Necmeddin Nahçıvani, Efzeleddin Huneci, Siraceddin Urmevi, Nesireddin Tusi, Sefieddin Hindi Urmevi ve diğerlerinin eserlerinde derinden ışıklandırılmıştır.

Necmeddin Ahmed Ebubekr oğlu Nahçıvani Yakın ve Orta Doğu ülkelerinde tanınmış Azerbaycan filozoflarındandır. O, eğitimini Nahçivan’da almıştır.

Necmeddin Nahçıvani’nin bilimsel ve sanatsal faaliyeti Orta Çağ müellifleri  tarafından yüksek değerlendirilmiştir. O, peripatetizmin sorunlarını derinden araştırmış, mantık ve doğa bilimlerine büyük önem vermiştir. Bunun yanı sıra o Aristocu ekolün katiyetli devamcılarından idi. Azerbaycan felsefesi Arapça meydana gelen peripatetizmin, bu ekolün önemli temsilcilerinden olan İbni Sinan’ın eserlerinin savunsa da, bazı öğretilerini de kabul etmemiştir.

Efzeleddin Muhammed Namaver oğlu Huneci (1194-1248) ve Siraceddin Mahmud Ebubekr oğlu Urmevi’nin (1198-1283) hayat yolları birbirilerine çok yakındır. Her iki filozof Şark peripatetizmini savunan bakış açısıyla mantık ve tabiat bilimlerine dair çok sayıda eserler yazmış, ilmi ve felsefi düşüncenin gelişmesinde büyük emek sarf etmişler. 

Nesireddin Muhammed Tusi’nin hizmetini özellikle vurgulamak gerekmektedir. O Orta Çağda büyük ansiklopedik alim ve filozof olarak ün kazanmıştır.  Muasırları ve sonraki müellifler Şark kültürünün, ilmi ve felsefi düşüncesinin gelişmesinde onun eşsiz rolünü vurgulamışlar.

Nesireddin Tusi gibi öğrencileri de Işrakilikle ilgilenmişler. Kutbettin Şirazi ve İbn Kemmune İsraili Şihabeddin Sühreverdi’nin eserlerine değerli yorumlar yazmış, Işrakilik felsefesini savunmuşlar.