Sağlık hizmetleri tarihi

17 Haziran 1918 yılında Halk Cumhuriyeti Hükümeti\'nin ilk kararlarından biri Sağlık Bakanlığının kurulması olmuştur. Bakan görevine 1903 yılında Harkov Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirmiş, ihtisası cerrahlık olan Hudadat bey Refibeyov atanmıştır.

Bakanlığın 5 temel Şubesi- şehir ve mahkeme tıbbi Şubesi, tıbbi istatistikler, eczacılık, köy Sağlık si, veterinerlik ve sağlık şubeleri olmuştur. Bakanlığın talimatı ile devlet tarafından halka ücretsiz tıbbi hizmete geçilmiştir, yeni tedavi evleri, tıp birimleri açılmış, ilaç depoları, laboratuvar binaları inşa  edilmiş, gerekli malzemeler alınmıştır. Hükümet sağlık hizmetini iyileştirmek, salgınlara, hastalıklara karşı mücadeleyi güçlendirmek için de kapsamlı planlar hazırlanmış, bununla ilgili önemli kararlar almıştır. Kararda hükümet yeni kurdugu Sağlık Bakanlığına çok ciddi görevler verdi. Onlardan en önemlisi halk sağlığının korunması için gerekli ortamın oluşturulması ve dezenfekte mücadelesinin güçlendirilmesi olmuştur.

Azerbaycan\'da salgınlarla mücadelenin güçlendirilmesi,kazalarda tıbbi hizmetin iyileştirilmesi, onların tıbbi kadro ve ilaçlarla donatılma konusuda dikkat merkezine çekilmiştir. Arşiv belgelerinden elde edilen bilgilere göre, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde kazalarda 33 hastane faaliyet gösteriyordu.

Onların bölgelerinde 1 doktor, 2 sağlıkçı, 1 ebe ve 1 çiçek aşısı yapan (aşı) işçi oldu. Köylerde ayakta sağlık hizmetleri ücretsiz yapılıyordu. Mevcut köy hastanelerinin ve sağlıkçıların-hemşire birimlerinin başlıca görevleri bulaşıcı hastalıkların hastaneleştirilmesi, Sağlık Ocakları\'nın zararsızlaştırılması olmuştur. Cumhuriyet nüfusunun 75 bin kişiye toplam 1 doktor düşüyordu. Cumhuriyet Parlamentosu bu durumu dikkate alarak, 1920 yılında köy hastaneleri şebekelerini genişletmek ve bu amaçla 35 yeni hastane ve 56 Sağlık Ocağı açma kararı vermiş ve bunun için 43 milyon 321 bin 950 manat para  ayırmıştır. Bu karara göre, Bakü şehrinde 19 hastane, 27 Sağlık Ocağı, Gence şehrinde 15 hastane, 34 Sağlık Ocağı, Zagatala ilçesinde 1 hastane, 2 Sağlık Ocağı açılması öngörülmüştür. Sağlığın ilaç preparatları ile düzgün teminat tıbbi-sağlık çalışmasının başlıca hususatlarından biridir. Bu nedenle o dönemde Sağlık Bakanlığı\'nın eczacılık şubesi ilaç preparatlarının alınmasını tekelinde toplamıştı.

60\'lı yılların sonu, 70\'li yılların başları Azerbaycan\'ın sosyo-ekonomik, bilimsel-kültürel hayatında büyük canlanma ortaya çıktı. Cumhuriyetin halk tarımının tüm alanlarında, bilim ve eğitimde, sanat ve kültürde, Sağlık  ve günlük yaşamda yükselişli bir gelişme dönemi başladı. Sadece 1970-1980 yıllarında Azerbaycan\'da yüzlerce büyük sağlık yerleri inşa edilmiştir.

1990\'lı yılların başları halkın bağımsızlık uğrunda mücadelesinin ilk yıllarında bir takım zorluklara Sağlık sorunları görülsede, o yıllar vaktiyle Azerbaycan Sağlık konusunda kazanılmış sonuçlardan pratikte kullanılmasına yönelik etkin bilimsel arayışlar önemliydi. Gerçekleştirilen reformlar tıp alanında fayda vermiş, sağlık veriminin yükselmesi ve hızlandırılması ve devamlılığı için temel kurulmuştur.

Bakü\'de devlet eczanesi ve ona bağlı ilaçların, bakteriyolojik preparatların, tedavi merhemlerinin hazırlanması ve Adli tıp muayenelerinin yapılması için analitik laboratuvar oluşturulmuştur. Sağlık kurumlarını ilaç preparatları ve tıp aletleri ile zamanında doğru temin etmek amacıyla merkezi depo düzenlenmiştir. Bütün bunlarla birlikte, Bakü\'de yeni şehir taşınabilir 9 eczane çalışmaya başlamış ve hastalara ücretsiz hizmet verilmiştir.

2006 yılı Şubat ayında yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev\'in sağlık ile ilgili somut ödevlerden sonra bu alanda esaslı dönüş oluşmuştur. Son 5 yılda sağlık için ayrılan kaynak 4 kat fazla artırılmıştır. Son 2 yılda ister Bakü\'de, isterse de bölgelerde 80\'e yakın tıp departmanında inşaat, onarım ve tamirat yapılmıştır.

Sağlığın çeşitli yönlerinde 9 ayrı Devlet Programının kabulü ve gerçekleştirilmesinden sonra bir takım ciddi sorunlara da çözüm bulunmuştur. Sevindirici haldır ki, Azerbaycan Sağlık Kurulu Dünya Sağlık Örgütü ile yoğun işbirliği yapıyor ve bunun sonucunda dünyada yaşanan tüm tıbbi yenilikler Azerbaycan\'da da uykulanıyor.

Azerbaycan\'da klinik cerrahinin ilk gelişme tarihi Bakü Üniversitesi ve tıp fakültesinin kurulması (1920) ile ilgilidir. Üniversitenin organizasyonunda büyük emeği olan Prof V.İ.Razumovski Rusya\'nın görkemli klinisist cerrahı idi. Okula ilk öğrenci kabulü 25-30 kişi olmuştu. Cerrahi eğitimi ise 1922-1923 yıllarında başlamıştır. Aynı dönemde milli kadrolar olmadığından yaratılmış cerrahi bölümlerinin patronları Rusya\'dan davet edilmişlerdir (profesörler Okinşeviç, B. Finkelşteyn ve s). Hastane cerrahisi Bölüm müdürü B. Finkelşteyn birinci asistanı Azerbaycanlı M. Mirgasımov olmuştur. İlk yıllar üniversitenin klinik temellerinin yararsızlığı ve ayrıca profesyonel cerrah kadrolarının azlığı geniş cerrahi hizmetin oluşturulmasına imkan vermemiştir. Yapılan cerrahi ameliyatlar genellikle kronik ve keskin kor bağırsağa ve fıtıklara ait olmuştur. Mide ve safra (öt) yollarında yapılan cerrahi ameliyatlar ise palliatif (geçici çare) olmuştur. 1930 yılında bağımsız Tıp Enstitüsü ve Bakü klinik hastanelerinin cerrahi birimlerinin oluşturulması, onların cerrahi bölümlerinin klinik depolar gibi kullanılması bu alanın gelişmesine hız verdi. Aynı dönemde M. Mirgasımov ve M. Topçubaşov artık tıp bilimleri doktorları idiler. M. Mirgasımov ve M. Topçubaşov Azerbaycan\'da cerrahinin gelişme tarihinde büyük hizmetleri olan bilim adamları-cerrahlardırlar.

Aziz Aliyev adına Azerbaycan Devlet hekimleri İhtisas arttırma (Olgunlaştırma) Enstitüsü\'nün üroloji ve nöroloji bölümlerinin müdürü, akademik M. Cavatzadenin, ATU-nun II. cerrahi hastalıklar bölümünün müdürü akademik B. Ağayevin, Moskova Stomatoloji Enstitüsü\'nün Travmatoloji Bölüm Başkanı Prof A.İmameliyevin cerrahide ilk pratik faaliyete başlamaları da enstitünün adı geçen Hastane Cerrahi bölümünde (Ana Bilim Dalı kurumu)nda olmuştur.

Azerbaycan\'da diğer öncü cerrahi okulunun kurulması akademik Mustafa bey Topçubaşovun adı ile ilgilidir. XX. yüzyılın 30\'lu yıllarından başlayarak onun karın ve göğüs boşluklarında yaptığı ve yüzlerce hastanın iyileşmesi ile sonuçlanan işlemleri bu âlimin eski Sovyetler Birliği\'nde yüksek vasıflı klinisist cerrah gibi tanınmasına ve halkın gönlünü kazanmasına sebep olmuştur.

1938 yılında Mustafa Bey Topçubaşov tarafından önerilen inyeksionanelgezi narkozunun temelini oluşturan analgeziya iddası (fizyolojik uykuya yakın) bugün dünyada uygulanan tüm anestezi türlerinde kullanılır.

1945 yılında Azerbaycan İlimler Akademisi oluşur ve ilk başkanı Prof Miresedulla Mirgasımov seçilir. M. Topçubaşov ise akademinin 16 gerçek üyesinden biri olur. Azerbaycan Tıp Enstitüsü\'nün 2 profesör-cerrahı\'nın Cumhuriyet Bilimler Akademisi\'nin başkanı ve gerçek üyesi seçilmeleri o dönemde tıbbın, ayrıca cerrahinin yüksek düzeyde olmasının göstergesiydi. 

XX yüzyılın 60\'lı yıllarının ikinci yarısı, 70\'li yıllarda yeni nesil bilimsel pedagoji kadroların yetişmesi ve cerrahinin gelişmiş alanlarının oluşturulması ile tanımlanmaktadır.

1961 yılında Bilimsel Araştırma Klinik ve Deneysel Cerrahi Enstitüsü kuruldu (şimdiki  akademisyen M.A.Topçubaşov adına Bilimsel Cerrahi Merkezi). Bu enstitünün organizasyonunda onun birinci müdürü ve İkinci cerrahi bölümünün müdürü Azerbaycan Bilimler Akademi üyesi, Ordinaryüs Profesör F.E.Efendiyevin çok büyük rolü olmuştur.

1970\'li yıllarda Tıp Enstitüsü\'nde cerrahinin gelişme alanlarına uygun olarak Onkoloji, üroloji, Travmatoloji, Nöroşirurji ve anesteziyoloji bölümleri (ana bilim dalı) oluşturuldu. Eğitim ocağının genç cerrah kadrolarının ülkenin bilimsel merkezlerinde pratik tecrübe toplamaları ve bilimsel yeniliklerle yakından tanışmaları için başarılı önlemler hayata geçirildi.

1985 yılında Sağlık Bakanlığı Diagnostik Merkezi\'nin (Müdür O.K. Şireliyev) açılması ve burada ülkede parmakla sayılabilecek bilgisayar tomografisinin kurulumu ve kullanıma verilmesi genel tıp aleminde, aynı zamanda cerrahide uygulanan en net teşhis yöntemlerinden biri oldu. Ülkede yeni teknoloji ile yapılan endoskopik diagnostikin ve endoskopik cerrahlığın tebliği de bu merkezin faaliyetleri ile ilgili idi.

Cumhuriyette cerrahinin gelişmesi onun uluslararası ilişkilerinin genişletilmesi alanında büyük önem taşımaktadır. Bu gün Azerbaycan Tıp Üniversitesi ve cerrahi bölümleri dünyanın onlarca tıp üniversiteleri ve tıbbi merkezleri ile bilimsel, pratik ilişkiler yaratmıştır.

Azerbaycan Bilimsel Pratik Cerrahi Birliğinin ve Tıp Üniversitesi girişimi ile 1997-2008 yıllarında düzenlenen Avrasya cerrah ve gastroenterologların 4 Kongresi ülkemize dünyanın en ünlü cerrah-âlimlerinin gelmesine ve yeni ilişkilerin kurulmasına sebep olmuştur. Bununla ilgili genç cerrah kadrolara bu ülkelerin tıp merkezlerinde yeni teknoloji, ileri tanı yöntemleri ile tanışmak ve pratik deneyimlerini artırmak imkanı oluşmuştur.