Eski köprüler

Azerbaycan\'ın eski geçmişine dayanan köprüler tarihi kültürümüzün önemli bir bölümünü teşkil etmektedir. Tarihde Azerbaycan\'ın önemli ticaret merkezlerinden olan Derbent, Şamahı, Gence, Berde, Erdebil, Gebele, Nahçivan, Tebriz ve b. gibi şehirlerin kervan yolları üzerinde birçok köprüler yapılmıştır.

Azerbaycan\'daki köprüler biçim, yapı ve yapımına göre birbirinden kesin çizgilerle ayrılıyor. Eski köprülerden günümüze kadar gelen örnekler bunu teyit ediyor. Bu köprülere Cebrail ilçesi arazisinde, Aras nehrinin üzerindeki 11 ve 15 geçitli Hudaferin Köprülerini, Gazah ilçesinde Xramçay üzerindeki Sınıg köprüyü, Gence Nehri üzerindeki Gence Köprülerini, Gazah nehri üzerindeki Nahçivan Köprülerini örnek gösterebiliriz.

Hudaferin köprüsü 1027 yılında Şeddadi hükümdarı Muhammed oğlu Fezl (Fezl bin Muhammed) tarafından Aras Nehri üzerinde inşa edilmiştir. Benzersiz mimari anıtı olan köprüde Azerbaycan mimarlık okulunun üslubu izlenmektedir. Ağa Muhammed Şah Gacar`ın Azerbaycan\'a seferi sırasında bir kısmı yıkılsa da, sonradan restore edilmiştir. Doğal kayalar üzerinde inşa edilen köprünün bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Köprüden biraz uzakta daha bir köprü de vardır ki, bu köprüye de Hudaferin denir. İkinci köprü 11 gözden oluşmuş olup  XIII yüzyılda, Elhaniler döneminde inşa edilmiştir. Halihazırda aynı köprünün sadece 3 geçiti salim kalmıştır. Her iki köprü İpek yolunun üzerinde bulunmaktadır.

Gazah ilçesindeki Sınıg köprü Azerbaycan\'ın orta yüzyıla ait olan nadir mimari incilerinden olarak düşünülüyor. Bu köprü Bakü-Gazah-Gürcistan sınırı yolunda, Khramçayın üzerinde yapılmıştır. Köprü beş dev payanda üzerinde duruyor. Her iki kıyı payandalarının içinde kervansaray vardır. Tarihi kaynaklarda birçok bilim adamlarının, gezginlerin eserlerinde, yol kayıtlarında bu anıt hakkında görüşler var. Rus şairi A.S.Griboyedov Tiflis`den İran\'a gittiğinde bu köprüden geçmiş ve onun güzelliğine hayran kalmıştır. Köprünün ne zaman ve kimin yaptırdığı konusunda net bilgi yoktur. Bazı bilim adamları onun XI-XII, bazıları ise XVII yüzyılda inşa edildiğini söylüyorlar.

Bilim dünyasına bu köprünün XVII yüzyılda Kral Rostom`un esaslı restorasyon yaptırdığı malumdur. Sınıg köprüden 95 metre aşağıda bir zamanlar başka bir köprü olmuştur. O köprünün sol ve sağ kıyı temelleri halen kalmaktadır. Sınıg köprü bu köprünün yıkılması üzerine XII yüzyılda inşa edilmiştir.

Bir zamanlar Gence Nehri üzerinde yapılmış üç köprü Gence\'yi ayrı ayrı bölümlere ayırıyordu. 1939-1940`lı yıllarda yapılan araştırmalar sırasında Gence köprülerinin yıkılmış payandaları tespit edilmiştir. Fakat bu üç köprülerin yanısıra, hakkında edebiyatda bilgi verilmeyen ve Gence\'den 5 km kuzey-doğuda yerleşik eski Gence\'yi sağ ve sol kıyıya bölen Genceçay`da yapılmış  iki köprü de vardır. Köprülerden birincisi yıkıldıktan sonra ikinci köprü de yerin elverişli olması dikkate alınarak, burada inşa edilmiştir. Bu köprülerin her biri XII yüzyılda inşa edilmiştir ki, onlardan ikisi bugün de kullanılmaktadır.

Haşmetli köprülerden biri de Nahçivan bölgesindeki Elince nehri üzerindedir. Bu köprüden Erefse ve Leketan köylüleri bugün de kullanmaktadırlar. Köprüler inşa edilirken payandaların sağlamlığı özel olarak dikkate alınmıştır. Ufalanmayı önlemek amacıyla köprüler için nehir kıyısının genellikle düz ve dar geçitini seçmişlerdir. İşbu dar geçide sahip, bir payandası yüksek kaya, diğer payandası kıyıdakı özüle birleşen köprünün sağlamlığına söz olamaz. Nahçivan\'ın günümüze kalan, XV-XVI yüzyıla ait olan Elince köprüsü bir geçitli kubbe şekilli, su yüzeyinden 5 m yükseklikte, boyutu 2 m olan tarihi bir tesisdir. Köprüyü katman şekilli, kolay oyulan taştan inşa etmişler. Elince köprüsünün kubbe bölümünün taşları oyulmuş, kalan bölümü ise kısmen oyulabilen taşlardır.

Ordubad ilçesinde Aşağı Aza köyünde bulunan eski köprülerden biri Gilançay`ın üzerindeki Aza köprüsüdür. Hindistan\'ı ve Çin\'i Karadeniz kıyıları ve Avrupa ülkeleri ile birleştiren önemli ticaret-kervan yolu üzerinde bulunan Aza köprüsünün Büyük İpek Yolu ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Buradan kuru meyvalarr, sanat ürünleri, ipek ihraç ediliyordu. Tarihi olaylar sonucunda defalarca yıkılmış, sonra tamir edilmiştir.

Buradaki Behrud köprüsü Behrud köyünün yakınlarında Gilançay üzerindedir. Üç geçitlidir. XVII yüzyılın sonu XVIII yüzyılın başlarında inşa edildiği tahmin ediliyor. Behrud köyü inşaat tekniğinin müstesna niteliğini, mimari kalitesini korumuştur.

Başka bir köprü Çeneneb köyünün 12 km`de Düylün nehrinin üzerindedir. XIX yüzyılın başlarında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Yüksek inşaat tekniği çapında yapılmış köprü ulusal mimarlık düzeyini ve sağlamlığını muhafaza etmiştir.

Der köyündeki Gilançay üzerindeki köprü de oyulmuş taştan, beş kubbeli  inşa edilmiştir. Culfa ve Ordubad şehirlerini birleştiriyor. Genişliği 3,5 m\'dir. Köprü inşa edilirken bulunduğu arazi dikkate alınmış, kubbeleri arasındaki mesafe çeşitli boyutta inşa edilmiştir. 3 orta dalgakıran var. Der köprüsü XVIII yüzyıla ait edilir.

Tovuz\'un eski tarihi anıtları sırasında da Sultan köprüsü Ahıncı denilen nehir üzerinde yapılmıştır ve köye giden yol bu köprüden geçiyor. Söylenenler gereğince, inşaat sırasında sağlamlığını ve direncini arttırmak için yumurtalar kullanılmıştır. Şu anda yeni köprü yapılmış ve kullanımdadır.

Tağlı köprüsü

Eski mühendis yapıtlarından günümüze kadar korunmuş anıtlar içerisinde önemli tarihi-mimari açıdan önem arzeden köprülerden  biri de Tağlı köprüdür.

XIX yüzyılda Guba kazasında 7 köprü olmuştur. Ama onlardan sadece Tağlı köprü günümüze kadar gelmiştir. Köprünün yapılması gerekliliği XVIII yüzyılın sonlarında, XIX yüzyılın başlarında oluşmuştur. 1851 yılında Gudyalçay`da sütunlar üzerinde ahşap köprü inşa edilmiştir. Fakat bu köprünün ömrü uzun olmamıştır. Dolayısıyla onun yerinde yeni köprü yapmak gerekliliği oluşmuştur. Yeni köprünün yapımına 1894 yılında başlanmıştır.

XII yüzyıla ait Top köyündeki Top köprüsü Zengilan arazisinde bulunmaktadır. Bu ender mimarlık kompleksi ortaçağ Azerbaycan körpü yapma sanatının önemli örneklerindendir. Zengilan`dakı diğer Hacıalılar köyündeki köprü XIX yüzyıla aittir.

Gubadlı arazisinde en eski köprünün Garakişiler köyünde Sınıg köprü olduğu söylenir.

Diğer iki köprü - Lalezar ve Hacı Bedel köprüsü tarihin biraz sonraki dönemlerinde inşa edilmiştir. İlginç mimarisi ve garip kaderi olan Lalezar köprüsü 1867 yılında yapılmıştır. Lalezar köprüsü Bergüşad nehrinin üzerinde altı oval, üstü düz bir şekilde yapılmıştır.

Hacı Bedel köprüsü XIX yüzyılın simgesidir. Bu köprüyü Demirçiler köyünün ileri gelen ihtiyarlarından olan Hacı Bedel özel sermayesi esasında inşa ettirmiştir. Köprünün son derece ilginç mimarisi var.