Klasik felsefenin temsilcileri

Orta Çağda Azerbaycan’da yükseliş dönemi yaşamış klasik felsefede ideolojiler, öğretiler 17. Yüzyıla dek devam etmiştir. Bu dönemde faaliyet göstermiş alimlerin faaliyeti üniversal özellik arz etse de bazıları sosyal, bazıları da fen bilimlerine eğilimli olmuşlar. 

17-18. yüzyılda Azerbaycan klasik felsefesinin önde gelenleri Melikseid Mehemmed oğlu, Mehemmed Tağı Tufarganlı, Mehemmed Emin Şirvani ve Recebeli Tebrizi idi.    

Melikseid Mehemmed oğlu hikmet (felsefe) ve fen bilimleri, ayrıca tasavvuf alanında tanınmıştır. Mehemmed Tağı Tufarganlı  (...-1622) tabip olmuştur. Onun mantığa dair bir manzumesi, tıbba dair bir risalesi ve şiirleri vardır. 

Mehemmed Emin Şirvani (...-1626) üniversal bilgi sahibi bir alim ve filozof idi. O değişik alanlarla ilgilenen ansiklopedik biliklere sahip bir mütefekkir idi.  Mehemmed Emin Şirvani’nin eserleri içinde İlimlerin Konuları  eseri önemli yere sahipti. Bu çalışmada ilmin mahiyeti ve sınıflandırılması, şeriat ilimleri, edebiyat ilimleri, padişahların davranış kuralları ele alınmıştır. Burada aynı zamanda varlığa, idrake, mantığa, ayrıca felsefenin uygulamalı alanına, yani siyaset ve etik bilimine dair incelemeler yer almaktadır.

Mehemmed Emin Şırvani ilimleri değişik kısımlara ayırmıştır: teorik ve uygulamalı, felsefi ve felsefi olmayan. Şirvani’nin eserleri Kahire, Leiden, St. Petersburg ve İstanbul’da bulunmaktadır. 

Yusif Karabaği (...-1644) skolastik filozof ve Kübravilik tasavvuf ekolünün temsilcisidir. Onun Kur’an-i Kerim’in tefsiriyle ilgili birkaç eseri vardır. Onun Yeddi Behişt (Heft behişt) eseri özellikle ilgi çekicidir. Eserde insanda ruhi ve fiziksel olarak saklı bulunan güçlerden bahsedilmektedir. Burada cisim, nefis, rüyalar, ilham, vahiy, dış ve iç güçler ele alınmıştır. Yusif Karabaği’nin eserlerinin elyazısının nüshaları Özbekistan’dadır. 

Mirze Şirvani (...-1686) fıkıh, hadis, mantık, felsefe, edebiyat vs. alanlarda tanınmıştır. O,  peygamberlik, önderlik ve hendeseyle ilgili risalelerin müellifidir.

18. yüzyılda Azerbaycan’da fen bilimleriyle uğraşan çok sayıda bilim adamı vardır.  O dönemde yaşamış Mehemmed Tebrizi, Ağa Hüseyn Tebrizi, Mirze Hesen Zünuzi vd. isimlerini zikredebiliriz.

 17-18. yüzyılda klasik bu alan yönelmesi Azerbaycan’ın yanı sıra tüm Şark halklarına özgün bir gelişme idi.