Nahçivan ÖC Haydar Aliyev döneminde

Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Haydar Aliyev’in hakimiyeti yıllarında (1991-1993) 

XX. yüzyılın 80’li yıllarının sonu 90’lı yılların başları, tüm Azerbaycan’da, aynı zamanda onun bir parçası olan Nahçivan’da sosyal siyasi olayların en karmaşık dönemi gibi tanımlanmaktadır. Aynı dönemde Sovyet İmparatorluğu yönetiminin Azerbaycan’ın çıkarlarına aykırı politikası, Ermenilerin Nahçivan’a toprak iddiaları ve sınırlarda askeri çatışmaları ateşlemesi Özerk Cumhuriyetin yaşamına ciddi etki yapmıştır.

Bu dönemlerde tüm Azerbaycan’da, aynı zamanda onun ayrılmaz parçası olan Nahçivan’da halkın özgürlük uğrunda verdiği mücadeleyi zaferle tamamlamak için siyasi tecrübeye, diplomatik yeteneğe sahip bir önder gerekmekteydi. Böyle bir önder Azerbaycan milli lideri, seçkin devlet adamı, siyaset aleminde önemli etkiye sahip olan Haydar Aliyev oldu. 

Haydar Aliyev 20 Temmuz 1990’da Moskova’dan Bakü’ye, 22 Temmuzda ise doğduğu Nahçivan’a geldi. 

21 Ağustos 1990’da Nahçivan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (NÖSSC) Yüksek Sovyeti’nin Yönetim Kurulu Haydar Aliyev’in Nahçivan Özerk Cumhuriyetinin vatandaşlığı konusunda karar kabul etti. 30 Eylül 1990 seçimlerinde o, Nehrem seçim dairesinden Azerbaycan SSCB’nin milletvekilliğinden, Nahçivan Alt Trikotaj Fabrikası çalışanları tarafından ise Nahçivan Özerk Cumhuriyeti’nin milletvekilliğine seçilmiştir. 

17 Kasım 1990’da 12-ci dönem Nahçivan Özerk Cumhuriyeti’nin Ali Meclisi’nin ilk oturumu Haydar Aliyev’in başkanlığında yapılmıştır. Aynı oturumda çok önemli kararlar kabul edilmiştir. Oturum Nahçivan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını Nahçivan Özerk Cumhuriyeti şeklinde değiştirme kararı almıştır. Nahçivan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (NÖSSC) Yüksek Sovyeti’nin adını değişerek, Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Âli Meclisi adlandırılması, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ulusal istiklal sembolü olan üç renkli devlet bayrağının onarılması, onun Nahçivan Özerk Cumhuriyeti devlet bayrağı olarak kabul edilmesi hakkında kararlar alındı. 

Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi Azerbaycan SSR Yüksek Sovyeti’nin karşısında o bayrağın  Azerbaycan’ın tamamının resmi devlet sembolü olarak tanınması hakkında mesele kaldırdı.

Nahçivan ÖC Ali Meclisi’nin ilk toplantısında ele alınan en önemli konulardan biri de 20 Ocak 1990 senesi faciasına verilen siyasi değer idi. 21 kasım 1990’da Nahçivan ÖC’nn Ali Meclisi Haydar Aliyev’in çalışıp hazırladığı “1990 senesinin ocak ayında Bakü olaylarına siyasi değer verilmesi hakkında” karar kabul etmiştir. 

14 Aralık 1990’da Nahçivan ÖC Ali Meclisi milletvekili Haydar Aliyev’in hazırladığı “Azerbaycan SSR-in Dağlık Karabağ Özerk Vilayetinde, Şaumyan ilçesinde ve Hanlar ilçesinin Çaykent köyündeki duruma yaklaşım hakkında” karar kabul etmiştir. 

3 Eylül 1991’de Nahçivan ÖC Ali Meclisi’nin olağanüstü toplantısı çağrılmıştır. Aynı oturumda Haydar Aliyev oybirliğiyle Ali Meclis Başkanı seçilmiştir. 

26 Ekim’de Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Ali meclisinin toplantısında Nahçivan’da 7 Kasım bayramının (eski SSCB’de yapılan Ekim devrimi günü) iptal edilmesi hakkında da karar alındı. 

H. Aliyev’in Nahçivan’daki faaliyetinde en başarılı hususlardan biri de Dünya Azerbaycanlılarının dayanışma ve birlik günü hakkında kararname vermesi olmuştur. 

29 Ekim 1991’de H. Aliyev’in ciddi çabası sonucunda Nahçivan Özerk Cumhuriyeti’nin Sederek ilçesinde Azerbaycan ile Türkiye arasında Araz çayı üzerinde yapılan geçici köprünün resmi açılış merasimi olmuştur. 22-25 Mart 1992 senesinde Türkiye’de Başbakan Süleyman Demirel’leTürkiye Cumhuriyeti tarafından Nahçivan Özerk Cumhuriyeti’ne mali, ekonomik ve teknik yardım konusunda, 100 milyon dolar tutarında kredi ayrılması ve her sene 100 öğrencinin Türkiye’de eğitim almasını öngören ortak İşbirliği Protokolü imzalamıştır. 28 Mayıs 1992’de Nahçivan’la Türkiye arasında Araz nehri üzerinde inşa edilmiş “Ümit” köprüsünün açılışı olmuştur. 

22-26 Ağustos 1992’de H. Aliyev İran İslam Cumhuriyeti’ne ziyarette bulunmuş, dini lider Ayetullah Hamaney ve İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ali Ekber Rafsancani ve diğer resmi kişilerle görüşmüştür. Bu ziyaretin sonucu olarak Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında çeşitli alanlarda işbirliğine ilişkin protokolleri imzalamıştır. 

1992 yılında İran ve Türkiye ile yapılan işbirliği anlaşmaları temelinde, Sederek, Culfa ve Şahtahtı geçit birimleri oluşturuldu. Ayrıca, Nahcivan kenti yakınlarında Elektrik İstasyonu inşa edildi. 

İran İslam Cumhuriyeti’nden Culfa iline, Türkiye Cumhuriyeti’nin Iğdır vilayetinden ise 92 kilometrelik bir mesafeden yüksek gerilimli elektrik hatlarının Nahçivan’a çekilmesi tamamlandı. Bu Nahçivan’ın elektrik enerjisine olan ihtiyacını ödemiş oldu. 

Böylece, 1991-1993 yılları arasında milli lider Haydar Aliyev Naxçıvan’dakı iktidarı döneminde Özerk cumhuriyetin gelişine büyük katkıda bulunmuştur.