Folklor hakkında

Azerbaycan halk bilimi, Azerbaycan Türklerinin yüksek manevi değerlerini, etik ve estetik düşüncesinin en önde gelen eğilimlerini içeren ve genel Türk sözlü edebiyatının bir parçası olan yaratıcılık alanıdır. Azerbaycan Türklerinin gelenek-görenekleri, ayin ve inançları, tarihî savaşçılık ahlakı, vatanseverliği, toprak sevgisi, ana-baba sevgisi, hazin lirik duyguları bu yaratıcılıkta bütün ve kendine özgü bir şekilde ifade edilmiştir. 

Azerbaycan Türklerinin halk bilimi muhtelif türlerin ( lirik, epik ve dramatik ) altında oluşmuş, aynı türlere uygun olarak da çeşitlere ayrılmıştır. 

Azerbaycan  halkbilimin yazıya geçmesinin ilk aşaması 1830-1900’lü yıllar arasında gerçekleşmiştir. Bu dönemde “Vedomosti”, “Tiflisskiye Vedomosti”, “Novoe obozreniye”, “Kafkazskiy Vestnik”, “Kafkas”gibi  gazetelerde ve XIX. yüzyılın yetmişli yıllarından sonra yayına başlayan SMOMPK mecmualarında, Kafkas halklarının, Azerbaycan Türklerinin sözlü halk edebiyatının ilk örnekleri yaygın olarak yansımıştır. 

1875 yılından itibaren yayın hayatına başlayan, ilk millî yayın organı olan “Ekinci” ve sonraları yayımlanmaya başlayan “Keşkül” gazeteleri de bu işi layıkıyla sürdürdüler. 

Azerbaycan sözlü halk edebiyatı örneklerinin toplu bir şekilde bir araya getirilmesinin temel aşaması 1900-1920’li yıllar arasında gerçekleşmiştir. Bu devirde, Eyneli  Sultanov  ve  Mahmutbey  Mahmutbeyov’un sözlü halk edebiyatı örneklerinin derlenmesi, yayımlanması ve araştırılması alanlarındaki faaliyetleri halk biliminin ilk adımları olarak görülmektedir. Büyük edebiyat bilimcisi Feridun Bey Köçerli halk biliminin tarihine sadece derleyici olarak değil aynı zamanda Azerbaycan halk biliminin yaratıcısı olarak dâhil olmuştur. Aynı yıllarda halkbilimi (folklor) örneklerinin derlenmesi, yayımlanması ve araştırılmasında özel hizmetleri olan Hanefi Zeynallı’nın,(Azerbaycan  Atasözü  ve  Meselleri  (1926), “Azerbaycan Bulmacaları” (1928) kitaplarının yazarıdır.) sözlü edebiyatı ilk defa tasnif eden araştırmacılardan olduğu düşünülmektedir. 

Halk biliminin teorisini öğrenen, dönemin en ileri araştırma metotlarını Azerbaycan folkloruna  getirenlerden birisi de Emin Abit olmuştur. E. Abit, halk türküleri, bayatılar, âşık şiiri şekilleri, hece vezni, Türk halklarının yedi heceli şiirinin türeme tipleri, kafiyesi, ritmi, benzer seslerin tekrarı, aliterasyonu, taksim ve diğer şiirsel kalıpları gibi konulardaki bilimsel mülahazaların ilk yazarlarındandır. 

20- 30’lu yıllar arasında, folklorumuzun derlenmesi ve yayımlanması çalışmaları ile sürekli ilgilenen araştırmacı Veli Huluflu’dur. Veli Huluflu’nun,  1927 yılında “El Âşıkları” kitabı ve Azerbaycan’da ilk olarak “Köroğlu” destanı (1929 yılında ikinci baskı )  yayınlanmıştır.  Aynı dönemlerde Azerbaycan sözlü edebiyatının derlenmesi alanında Salman Mümtaz’ın ve Hümmet Alizade’nin hizmetleri özellikle kaydedilmeye değerdir. S. Mümtaz 1927 ve 1928 yılları arasında iki ciltlik “El Şairleri” kitabını yayımlatmış; Kurbani’nin, Sarı Âşık’ın şiirlerini, bayatı, atasözleri ve masalların en güzel örneklerini kaleme almıştır. 1929 yılında “Âşıklar” adlı derlemesini iki ciltte yayımlatan H. Alizade ise ilk defa Azerbaycan âşıklarının repertuarından “Köroğlu” destanının on dört kolunu ve elliden fazla bağımsız koşmasını da basılı hâle getirmiştir. 

İkinci dünya savaşından günümüze kadar halk biliminin gelişmesinde büyük hizmetleri olan araştırmacılar arasında H. Araslı, M.H Tehmasip, M. Seyidov, H. Köroğlu, A. Ahundov, V. Veliyev, M. Hekimov, P. Efendiyev, A. Nabiyev vs. gibi isimleri özellikle belirtmek gerekir.