Azerbaycan muhaceret basını

Azerbaycan muhaceret basını Azerbaycan basınının önemli dallarından biridir. Muhaceret basını denince Azerbaycan Halk Cumhuriyeti devrildikden sonra istiklal mücadelesini yurtdışında sürdüren Azerbaycan\'ın siyasi muhacirlerinin, Cumhuriyet adamlarının ve onların takipçilerinin bütün XX yüzyıl boyunca SSCB\'nin devrimine kadar, genellikle, Türkiye\'de ve bazı Batı Avrupa ülkelerinde tesis ettikleri basın öngörülüyor. 26 Eylül 1923 yılından Türkiye`nin İstanbul şehrinde Azerbaycan muhaceret basınının ilk numunesi olan Yeni Kafkasya» dergisi basılmaya başladı. M.E.Resulzade tarafından basılan bu derginin temel amacı Azerbaycan\'da devam eden milli istiklal mücadelesine destek vermek, vatanı Bolşevik işgalinden kurtarmak idi. 1927 yılında Yeni Kafkasya» Sovyetler Birliği\'nin Türkiye\'ye baskıları sonrası faaliyetini durdurdu. Fakat 1932 yılına kadar Azerbaycan muhacirleri Türkiye\'den çıkarılana kadar bu veya diğer unvanlarla kendi yayınlarını yapmaya muvaffak olmuşlardır. Bu dönemde Azerbaycan muhacirleri İstanbul\'da Azeri Türk» (1928-1930), Yaşıl yarpaq (1928), Odlu yurd (1929-1931) mecmualarını ve Bildiriş gazetesini (1930-1931) yayınlamışlardır. Aynı yayınların da programları kısmı değişimlerle «Yeni Kafkasya» programının aynısı idi.

«Yeni Kafkasya» Arap alfabesi ile, Azeri-Türk»-ün ilk 20 sayısı Arapça, sonraki 10 sayısı Latin alfabesi ile basılmıştır. Mecmuada genellikle sosyo-politik konularda yazılmış eserlerin yayını çoğunluk oluşturuyordu. Muhaceret sosyo-politik konulu yazıları için bir tarafdan dövüşkenlik ve isyankarlık, diğer taraftan özlem, vatan yankısı çok karakerikdir. Azerbaycan basınının muhteşem hatırası» (Yeni Kafkasya, 1926, № 9), «Tuttuğumuz yol» (Azeri Türk, 1928, № 1), «Harf devrimi cephesinde» (Azeri Türk, 1928, № 18), «Afganistan trajedisi» ( Odlu yurd, 1929, № 1), Öğreten bir musibet» (Odlu yurd, 1929, № 3), Ortak Kafkasya cephesi (1932, № 12), Türkiye ve Avrupa (1932, № 13), «Bir rejimin yıldönümü (1932, № 20), Demokrasi ve Sovyetler »(1932, № 30),« Hak da umut da bizde »(İstiqlal, 1932, № 23),« Tek istiklalçılar cephesi (1933, № 9), «Uzak Doğu\'da» (1933, № 34), «Milli Azerbaycan hareketinin karakteri (Azerbaycan Yurt Bilgisi, 1934, № 29),« Azerbaycan hakkında genel bilgi »(Azerbaycan (Ankara), 1952, № 9) Azerbaycan\'ın hüzünlü günü ( Birleşik Kafkasya, 1953, № 3-4), Azerbaycan İstiklalinin ilanı» (Birleşik Kafkasya, 1953, № 5) gibi muhaceret basınının en güzel örneklerini yayınlanmıştır.

Azerbaycan muhaceret basınında hakkında yazılar verilen, sosyo-politik konulu  makaleleri yayınlanan, özgürlük mücadelesinin öncüllerinden  biri de Mirze Bala Memmedzade olmuştur.

Onun «Sekiz yıllık yol» (Yeni Kafkasya, 1926. - № 4), «Bakü\'nün kurtarılması uğrunda savaş - 15 Eylül zaferi» (Yeni Kafkasya, 1927. - № 24), «31 Mart» (Odlu yurd, 1929. - № 2), «Müsavatçılar ve komünistler (Odlu yurd, 1929. - № 4), «Bolşevikler ve Taşnakçılar» (Odlu yurd, 1929. - № 5), Azerbaycan parlamentosu» (Odlu yurd, 1930. - № 11) , Azerbaycan hayat ve basınında» (Odlu yurd, 1931. - № 3, 4, 5, 6, 7), Azerbaycan ve bolşevikler» (Odlu yurd, 1931. - № 27), «Komünistler ve istiklal» (Odlu yurd, 1931. - № 27), «Bir katliamın 15 yılı» (İstiqlal, 1933, № 31), Her şeyden önce milli istiklal» (Kafkasya, 1952, № 15), «Sovyetler Birliği\'nde nüfus ve Rus olmayan milletler meselesi» ( Birleşik Kafkasya, 1953, № 3-4), «Mirze Feteli ve alfabe meselesi (Birleşik Kafkasya, 1953, № 3), Rus emperyalizmi ve onun aletler» (Birleşik kafkasya, 1953, № 5), Bağımsız Azerbaycan ( Birleşik Kafkasya, 1953, № 5), «Yeni tarihimizin önemli günlerinden» (Birleşik Kafkasya, 1953, № 7), Azerbaycan\'ın ulusal zafer günü (Birleşik Kafkasya, 1953, № 9), Ulusal tarihimizin son 50 yılı (Azerbaycan , 1956, № 1) ve s. gibi makaleleri muhaceret basınında seri olarak yayınlanmıştır.

Azerbaycan muhaceret sosyo-politik konulu yazılarında seçkin devlet adamı Hüseyin Baykara`nın özel yeri vardır. Hüseyin Baykara da diğer muhacilrer gibi gurbette vatanının istiklali uğrunda mücadeleye başlar, Azerbaycan halkının durumu hakkında basında bilimsel, sosyo-politik konulu makaleleri ile konuşmalar yapardı. Onun makalelerini okuyunca konunun sadece ve sadece Azerbaycan olduğunu görüyoruz. Aynı zamanda, Azerbaycan\'da Ermeni saldırısı ve Nahçivan meselesi», «Azerbaycan İstiklalinin 50 yılı dolayısıyla, Azerbaycan Cumhuriyeti\'nin iki askeri zaferi, Azerbaycan rönesansını yapanlardan Abbasgulu Ağa Bakıhanov», «Azerbaycan istiklal mücadilesinin ekonomik temeli», «Dede Korkut kitabı üzerine notalar »vb. yazılar bu kabildendir.

Hüseyin Baykara Azerbaycan\'ın özgürlük hareketini anlatan birkaç bilimsel kitap yazarıdır. Azerbaycan kendi bağımsızlığını yeniden kazanmak için mücadele ettiği yıllarda (80\'lerin sonu 90\'ların başında) muhaceret sosyo-politik konulu yazıları yeni gelişme aşamasına ayak koydu. Aynı dönemde ve bağımsızlığın ilk yıllarında Türkiye\'de yayımlanan Azerbaycan dergisi ülkede yaşanan toplumsal siyasal süreçleri, özellikle Dağlık Karabağ ve çevresinde yaşanan olayları dikkatle takip ediyor ve hemen tepki veriyordu. Türkiye\'de (Azerbaycan Türkleri, Hazar, İstanbul, 1990), İsveç\'te (Araz, Lund, 1991; Azerbaycan, Stokholm), Büyük Britanya`da («Aydınlıg», 1988, Londra; Odlar ülkesi, 1988 , Edinburgh), Almanya\'da («Azer», 1990, Berlin; «Ana dili», 1984, Bonn; Savalan, 1967, Berlin, Erk, 1975), İspanya\'da (Dede Gorgud, 1988, Madrid), Belçika\'da («Gurbet», 1984, Brüksel; «Odlu vatan», 1992, Brüksel), ayrıca eski SSCB coğrafyasında Rusya Federasyonu\'nda («Azerros», «Azerbaycan XXI yy», «Milletin Sesi, Azerbaycan diasporası», «Boş zaman », Moskova;« Azerbaycan edia », Ivanovo;« Azerbaydjan », Yekaterinburg; Bizim gezet , Kemerovo; Yurd , Saratov; İnam St.Petersburg; Azerbaycan , Vladivostok;« Derbend », Derbent), Estonya\'da (Ocag, Tallinn»), Ukrayna\'da (Savalan, Dnepropetrovsk; «Exo Azerbaydjan», «Golos Azerbaydjan», Kiev; «Millet», Simferepol), Moldova`da (Araz, Kişinev) yayınlanan gazete ve dergilerde muhaceret basını tarihinde iz bırakmış sosyo-politik konulu eserler basılmıştır.