Grafik hakkında

Minyatür - küçüklüğü ve sanatsal yöntemlerin inceliyi ile bilinen tasviri sanat eseridir. Bu sanat genelde kitap resimleri olarak yaranmış, ilmi, tarihi ve sanatsal eserleri konu almış, özellikle, klasik Şark şiirinin doğrudan etkisiyle gelişmiştir.

Orta Şark minyatür sanatının ilk numuneleri Azerbaycan’ın Tebriz, Mağara gibi şehirlerinde meydana gelmiştir.

Kitap tertibatı ve minyatür sanatı Azerbaycan’da daha önceler de vardı. Buna rağmen minyatür sanatının günümüze ulaşmış en mükemmel numuneleri “Verga ve Gülşa” (13. Yüzyıl başı, “Topkapı” müzesi, İstanbul), Reşideddin’in “Cami–et–Tevarih”tir (1307 ve 1314, Paris, Londra, İstanbul müzeleri).

14. yüzyılda minyatür sanatı bağımsız bir sanat okulu olarak (Tebriz minyatür okulu) şekillenmesi 1340-1350’li yıllara ait edilen Büyük Tebriz Şehnamesi veya Demott Şehnamesi adlı meşhur elyazmasının minyatürlerinde görülmektedir. Ekseriyeti dönemin ünlü ressamları Ahmed Musa ve Şemseddin tarafından işlenmiş bu minyatürler hazırda dünyanın birçok müze ve kütüphanelerinde bululmaktadır. Bu esere çekilen minyatürlerinden henüz 58’si bilinmektedir. 

Azerbaycan minyatür sanatının sanatsal üslup özellikleri 15. yüzyılın başlarında daha da olgunlaşmıştır. Nizami Gencevi’nin Hüsrev ve Şirin eseri (1405-1410, “Frir” galerisi, Washington), ünlü ressam Ebd-el-Hayyi’nin Sultan Ahmed’in şiirler Divanı için işlediği resimler (1405-1410, “Frir” galerisi, Washington) ve Essar Tebrizi’nin Mehr ve Müşteri eserine (1419) çekilmiş resimlerdeki üslup Tebriz okulunun olgunlaşma dönemine aittir. 

15. yüzyılda Tebriz okulunun etkisiyle Şamahı ve Bakü’de minyatür sanatı gelişmiştir. Bu dönemde Şark Şiirinin Antolojisi veya Şamahı Antolojisi (1468, Britanya müzedi, Londra), Ebdülbaki Bakuvi’nin çektiği tek ve iki figürlü portreler (Mehter, İki Emir; “Topkapı” müzesi, İstanbul) Şamahı ve Bakü ressamlarının en güzel minyatürlerindendir.

Tebriz minyatür okulunun gelişim zirvesi 16. yüzyılın ortalarına tesadüf etmektedir. Merkezleşmiş Safeviler devletinin meydana gelmesi sonucunda Azerbaycan’ın başkenti Tebriz  şehri yeniden Yakın ve Orta Şark’ta kültürün, estetik düşüncenin, sanatın esas merkezine dönüşmüştür. Tebriz’de Şah İsmayıl ve Tehmasib’in saray kütüphanesinde büyük ustat Sultan Mehemmed’in başkanlığında Mir Müsevvir, Mirze Ali Tebrizi, Mir Seyid Ali, Müzeffer Ali gibi yetenekli ressamlarla birlikte Kemaleddin Behzad, Şeyhzade, Ağamirek İsfahani, Şah Mahmud Nişapuri gibi Şark’ın ünlü sanatkarları, hattat ve ressamları faaliyet göstermişlerdir.

16. yüzyıl Tebriz okulunun sanatsal üslup özelliklerini kendisinde toplayan 1524 tarihli Hamse (“Metropoliten-müzesi”, New York), Şehname (Şarkiyat Enstitüsü, St.Petersburg), 1528 tarihli Cami et-Tevarih (M.Y.Saltıkov-Şedrin kütüphanesi, St.Petersburg) elyazmalarına çekilmiş eserler dikkat çekmektedir.

Tebriz ekolü 1530-1540’li yıllarda Şark minyatür sanatı en yüksek gelişim aşamasına ulaşmıştır. Bu dönemde çok zarif işlenmiş 3 küçük minyatürlü Şah ve Derviş (M.Y.Saltıkov-Şedrin kütüphanesi, St-Petersburg), 258 minyatürle süslenmiş Şehname (1537; minyatürlerin bir kısmı New York’daki “Metropoliten müzesi”nde, diğer kısmı New-York’ta, “Haufton” koleksiyonundadır) ve 14 adet nadir minyatürü ile dünyaca ünlü Hamse (1539-1543, Britanya müzesi, Londra) elyazmaları zengin sanatsal tertibatı, nefis dekoratif süslerine göre Şark’ta kitap sanatının ve minyatür boya resminin şah eserleri hesap olunur.

Minyatür sanatında 16. yüzyıla dek ara sıra rastlanan tezgah minyatürleri yüzyılın ortalarından gelişerek kısa sürede bir tarza dönüşmüştür. Kitap resimlerinden  farklı olarak bu tür bağımsız minyatürlerde  genelde günlük yaşamsal olaylar - av ve savaş sahneleri, keyif ve musiki meclisleri, saray eğlenceleri, şah ve asilzadelerin portreleri, bazen ise klasik edebiyat öyküleri tasvir edilmiştir. Rusya, Türkiye, Avrupa ve ABD’nin birçok müze ve kütüphanelerinde bulunduurlan özel albümlerde (mürekkelerde) toplanmış bu minyatürlerden Mirze Ali Tebrizi’nin Sarayda Musiki Meclisi, Sultan Mehemmed’in Av Sahnesi Mir Seyid Ali’nin Köy Hayatı ve Şehir Hayatı eserleri Şark minyatür sanatında önemli yere sahiptir. Bunun dışında, Sultan Mehemmed, Mir Müsevvir, Dust Mehemmed vb. ressamlar birsıra portre minyatürler işlemişler.

16. yüzyılda Azerbaycan minyatür sanatının gelişimi Siyavuş Bey, Mir Zeynalabdin Tebrizi, Mehemmedi ve Sadık Bey Afşar’ın sanatıyla ilgilidir. Bu dönemde kitap minyatürlerinde genelde gerçek yaşam olaylarını ve günlük yaşam sahnelerini yansıtan minyatürler çekilmiştir.

 12. yüzyılın başlarında Azerbaycan kitap tertibatı ve minyatür sanatında belli duraksama meydana gelmiştir. 18-19. yüzyılda elyazması ve taş baskı kitaplarına çekilmiş minyatürler resim, kompozisyon ve renklerine göre sade, şematik karakterliydi. Evezeli Muğanlı’nın Kelile ve Dimne (1809), Mirze Eligulu’nun Şahname (1850), Mir Möhsün Nevvab’ın Behr Ülezen (1864), Necefgulu Şamahılı’nın Yusif ve Züleyha (1887; Azerbaycan Bilimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsü) vs. kitaplara çektikleri resimleri ifade vasıtalarına göre klasik minyatür sanatının düşüşünü yansıtmaktadır.

Klassak minyatür sanatının tarz özellikleri Azerbaycan tasviri sanatının sonraki dönemlerinde de kullanılmıştır. Muasır ressamlardan Mikayıl Abdullayev (1921-2002) klasik mirasla ilgili bir sıra eserler ortaya koymuştur.  Ressam Kitabi-Dede Korkut (1962 ve 1979 baskıları) kitaplarına çektiği resimleri, Bakı metrosunun Nizami istasyonunda şairin eserlerinin motiflerini konu alan mozaik levhalarını da minyatür tarzda işlemiştir. Halk ressamı Arif Hüseynov’un (1943) “Azerbaycan Masalları”, “Nevruz Bayramı” ile bağlı minyatür eserleri çok ünlüdür. Muasır ressamlardan Altay Hacıyev, Rafis İsmayılov, Nüsret Hacıyev, Orhan Hüseynov minyatür çalışmaları yapmaktadırlar.