İktisadi bölgelere ayırma

Ülkenin farklı-farklı bölgeleri doğal şartlarına, rezervlerine, ekonominin farklı alan ve arazi kurulumlarına, tarihi gelişim kıstaslarına ve nüfus yerleşiminin gelişim düzeyine göre farklılık göstermektedir. Bu sebepten de ülkenin yalnız bir kesiminde bir ürünü üretmek ve hizmet alanlarını geliştirmek diğerlerine oranla daha kullanışlıdır. Netice itibarile nüfus-iş bölgüsü şekilleniyor. 

Iktisadi bölgelerin bölünmesi zamanı nüfus-iş bölgüsü sonucunda yaranmış ekonominin uzmanlaşma yönleri başlıca öğeler olarak belirleniyor. 

Iktisadi bölge – ülke çapında ekonominin uzmanlaşma istikametlerine göre farklılık yaratan arazileridir. 

Her bir iktisadi bölge kendinehas iktisadi – coğrafi duruma, doğal şartlara, rezervlere, ekonomik kuruluma ve nüfusun etnik terkibine sahiptir. Ekonominin uzmanlaşması ve komplike bir şekilde gelişimi iktisadi bölgenin ana belirtileridir. 

1995 senesinde Azerbaycanda yürütülen iktisadi bölgelenmeye dayanarak ülkede 10 iktisadi bölge belirlenmiştir. Abşeron, Guba-Haçmas, Şeki-Zakatala, Dağlık Şirvan, Gence –Gazah, Yukarı Karabağ, Kelbecer-Laçin, Aran, Lenkeran- Astara ve Nahçıvan mevcut olan iktisadi bölgelerdir. Onlar 5 tabii-iktisadi bölgede birleşmektedir. Tabii-iktisadi bölgeler genellikle idari bölgelere uygun bölünmektedir. 

Büyük Kafkas en çok kontrast teşkil eden bölgedir. Bölge dahilinde fiziki farklar büyük olduğu için şu iktisadi bölgelere bölünmektedir: Abşeron, Guba-Haçmas, Dağlık Şirvan ve Şeki-Zakatala. 

Abşeron iktisadi bölgesine Bakü ve Sumgayıt şehirleri, Abşeron ve Hızı bölgeleri dahildir. 

Iktisadi bölge ülkenin doğusunda , Hazar denizi sahilinde, son derece uygun iktisadi coğrafi alanda bulunmaktadır. Iktisadi bölge ülkede ana nakliyat kavşağı olarak biliniyor. 

Abşeron petrol saltanatıdır. Sanayinin gelişiminde de petrol sektörü ön plandadır. Bölge ülke sanayi üretiminin %60`nı karşılıyor. Renkli metal ve petrokimya sanayi alanlarının tüm üretim alanları oluşturulmuştur. 

Azerbaycan makina yapımının yeni ve hızla gelişen alanları- cihaz yapımı, elektroteknoloji ve radyoelektroteknoloji Abşeron iktisadi bölgesinde birleştirilmiştir. 

Abşeron iktisadi bölgesinde ekonominin esasını sütlük-etlik hayvancılık, kuşculuk, koyunculuk, sebzecilik, Bostancılık, üzümcülük, kuru ve subtropik meyvacılık teşkil etmektedir. 

Abşeron`un zengin baneolojik servetleri üzerine sanatoryumlar kurulmuştur. Tüm bunlar dışında burası yegane iktisadi bölgedir ki, o`nun şebeke suyu yoktur. Abşerona su Şollar, Kür-Bakü ve Samur –Deveci kanalları ile getirilmektedir. Önümüzdeki günlerde Gabeleden çekilecek yeni su kemeri`nin kullanıma verilmesi düşünülmüktüdir. 

İktisadi bölgenin arazisi Guba, Gusar, Siyezen ve  Haçmas idari bölgelerinden oluşmuştur. Guba-Haçmas Abşeron`un kuzey-batısında, hazar denizi sahilinde yer almaktadır. Ülkenin istiklaliyet kazanması ole birlikde iktisadi bölgenin iktisadi coğrafi durumunun önemi artmıştır. Azerbaycan`ı Rusya ile bağlayan komünikasyon hatları bu bölgeden geçmektedir. Petrol, doğal gaz,  kum, çakıl, kil bölgenin başlıca servetleridir. 

Köy ekonomisi iktisadi bölgenin ekonomisi`nin esasıdır. Sebzecilik ve meyvacılık ana  uzmanlık alanlarıdır. Sebze toplanmasına göre Haçmas ve Gusar , meyva hasilatına göre Guba,Gusar ve Haçmas bölgeleri fark yaratmaktadır. Bunlardan başka Haçmas, Siyezen ve Şabran bölgelerinde üzüm, Gusarda patates yetiştirilmektedir. Iktisadi bölgede nüfusun olduğu her yerde buğday ekilmektedir. 

Düzlük arazilerde sütlük-etlik hayvancılığın (büyükbaş hayvancılık), dağlık bölgeler koyunculuğun (keçekbaş hayvancılık) merkezleridir. Yaz ve kış otlaklarının nöbetleşmesi burda koyunculuğun gelişimi için gereken şartları yaratmaktadır. Siyezen, Çarhı, Devecide kuşculuk kompleksleri vardır. 

Şeki-Zakatala iktisadi bölgesi

İktisadi bölgeye Balaken, Gah, Gabele, Zakatala, Oğuz, Şeki bölgeleri ve Şeki dahildir. 

Şeki-Zakatala Büyük Kaskas dağlarının güney yamaçlarında , ülkenin kuzeyinde yer almaktadır. Bölgenin başlıca doğal servetlerine Filizçay nehri havzasında bulunmuş polimetalfilizleri, kum, çakıl, kil, alçı ve diğerleri aittir. Dağların yamaçlarında olan ormanlar bölge arazisinin %27`de yaygındır. Onların tedarik önemi vardır. 

Şeki-Zakatala ülkenin mühim dinlenme-sanatoryum bölgeleri arasındadır. Doğal şartlar, mineral kaynak suları, ormanlar, tarihi mimari yapıtlar önemli dinlenme ve turistik merkezleridir. 

Şeki-Zakatalada yer alan sanayi tesisleri özellikle köy ekonomisi ürünlerini işlemektedir. Hafif sanayi Şekide faaliyette olan ipekcilik ve triko sanayisi ile ifade edilmektedir. Sanayinin diğer alanlarına yerli hammaddeye dayanan Zakatala mobilya fabrikasını, tuğla fabrikasını ve diğerlerini ait edebiliriz. 

Alazan-Eğriçay vadisi, Baş Kafkas dizi dağlarının etekleri, Acınohur ovalığı mühim köy ekonomisi alanlarıdır. Bu alanlarda üretilen tütün, gerzekli meyvalar, tahıl, koza iktisadi bölgenin ana çiftçilik alanlarıdır. Tütün hasilatı açısından Şeki ve Zakatala bölgeleri, meyva mahsülü toplanması açısından ise Şeki, Oğuz, Balaken, Zakatala, Gah, bölgeleri ilerlemiştir. Şeki, Zakatala, Gabele bölgelerinde genellikle tahıl mahsulü toplanmaktadır. 

İktisadi bölgenin arazilerine Şamahı, İsmayilli, Aksu ve Gobustan idari bölgeleri aittir. 

Dağlık Şirvan Abşeron`un batısında, Büyük Kafkas dağlarının güney-doğu eteklerinde yer almaktadır. Abşeron gibi sosyoekonomik açıdan yüksek gelişmiş iktisadi bölgeye yakın olması Dağlık Şirvan`ı iktisadi coğrafi açıdan elverişli kılıyor. Yiyecek ve  hafif sanayisi gelişmiştir. İktisadi bölge köy ekonomisi ile meşguldür. Üzümcülük ve tahıl ekimi ve hayvancılık gelişmiştir. 

Rölyef, doğal servet, iklim və diğerlerinin farklılığı ile ilgili 3 iktisadi bölgeye bölünmektedir: 

sairenin müxtəlifliyi ilə əlaqədar üç iqtisadi rayona bölünür:

Gence-Gazah, Kelbecer-Laçın, Yukarı Karabağ.

Gence-Gazah iktisadi bölgesi

İktisadi bölgenin arazisine Gazah, Akstafa, Taşkesen, Gedebey, Goranboy, Samuh, Gökgöl, Tavus ve Şemkir idari bölgesi aittir. Burda Gence ve Naftalan şehirleri yer almaktadır. 

Gence-Gazah ülkenin batısında, Azerbaycanı Gürcistan ve Kara deniz sahillerine bağlayan demiryolu ve karayolları üzerinde son derece uygun iktisadi coğrafi pozüsyonda yer almaktadır. İktisadi ve sosyal-kültürel potensiyali açısından Gence =Gazah iktisadi bölgesinden sonra 2. yeri almaktadır. 

Petrol , doğal gaz, demir filizi, alunit, kireç taşı, bentonit kili, alçı, seolit, çimento hammaddesi iktisadi bölgenin başlıca rezervleridir. Kür nehrinin burdan geçen kısmı hidroenerji  rezervleri ile zengindir ve bu imkankardan bütünlüklü yararlanılmaktadır. Gökgöl – Hacıkend bölgesi, Murovdağın kuzey yamaçları, Naftalan tedavi petrolü, Mingeçevir su deposunun civar arazileri, mineral kaynak suları, ormanlar bölgenin doğal rekreasyon rezervleridir. 

Iktisadi bölgede cihaz yapımı, komünikasyon, otomobillerin ve tarım araçlarının tamir tesisleri kurulmuştur. Ağır sanayi iktisadi bölgenin ekonomik oluşumunda önemli yerler edinmektedir. Yerleşim birimlerinde ağaç işlenmesi, inşaat malzemeleri üreten fabrikalar vardır. 

Hafif ve yiyecek sanayisi tesislerinde genellikle yerli hammaddeler işlenmektedir. 

Iktisadi bölgede köy ekonomisi gelişmiştir. Üzümcülük, patatescilik, buğdaycılık iktisadi bölgede çiftçiliğin ana dallarındandır. Üzüm toplanmasında Gazah, Akstafa, Şemkir ve Samuh idari bölgeleri, patates kiminde Gedebey, Şemkir ve Tavus bölgeleri farklılık göstermektedir. Tahıl toplanmasında Goranboy ve Şemkir bölgeleri ilerlemiştir. Burdda pamukculuk, bostancılık, meyva-sebzecilik ve hayvancılık alanları gelişmiştir. Ceylançöl ülkenin mühim kış otlaklarından biridir. 

İktisadi bölgenin içeriğine KelbecerŞ Laçın, Zengilan ve Gubadlı idari bölgeleri aittir. Kelbecer-Laçın Azerbaycanın güney –batısında , Karabağ yaylasında ve Hekeri nehri havzasında yer almaktadır. 

Altın, cıva, hromit, inşaat malzemeleri bölgenin başlıca rezervleridir. Burda İstisu, Binkend, Tutgunçay gibi mineral kaynak suları, iklim –balneolit şartlar, dağ ormanları dinlenme rekreasyon amacı ile yararlanıla bilir. 

Yüksek dağlık arazilerde olan subalp ve alp çimlikleri yaz otlak alanları olarak büyük önem taşımaktadırlar. Çimlikler arıcılık için de mühimdir. 

Kelbecer-Laçın zamanında ülkenin hayvancılık alanlarından biri olmuştur. Tütüncülük, üzümcülük, meyvacılık, buğdaycılık burda tarımın ana dallarındandır. Sanayi tesisleri bu hammaddelerin işlenmesine dayanmaktadır. Iktisadi bölgede et-süt ürünlüeri üretiliyor ve halı dokunuyor. 

İktisadi bölgeye Ağdam, Terter, Hocalı, Hocavend, Füzuli, Cebrayil, Şuşa idari bölgeleri aittir. Buraya Hankendi ve Şuşa şehirleri de dahildir. 

Yukarı Karabağ Küçük Kafkas tabii-iktisadi bölgesinin güney-doğusunda , Kelbecer-Laçın ve Aran iktisadi bölgelerinin arasında yer almaktadır. Güneyde iktisadi bölgenin İranla sınırı Aras nehri boyunca uzamaktadır. 

Karabağın dağlık kesimlerinde ermenilerin daha çok olduöu bölgelerde 07.07.1923 senesinde Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti kurulmuş, şavaş ve ermenilerin ayrımcılık politikası yüzünden 26.11.1991 `de iptal edilmiştir. 

Polimetal filizleri, petrol, doğal gaz, inşaat malzemeleri Yukarı Karabağda temel rezervlerdir. Mineral kaynak sularından (Turşsu, Şırlan), iklim balneoloji şartlardan, ormanlardan, diğer doğal ve tarihi-mimari yapıtlardan dinlenme ve tedavi için yaralanmak mümkündür. 

Yukarı karabağda üzümcülük, buğdaycılık, tütüncülük, pamukculuk ve hayvancılık tarımın ana alanlarıdır. Bölgede meyva, patates, sebze ürünleri yetiştirilmektedir. 

Şarapcılık, konserve ürünlürinin üretilmesi yiyecek sanayinin başlıca dallarıdır. 

Aran (Kür-Aras) iktisadi bölgesi

İktisadi bölgeye Kür-Aras ovalığında olan idari bölgeler aittir. Onlara Ağdaş, Akcabedi, Beylegan, Bilesuvar, Berde, Zerdab, İmişli, Yevlah, Kürdemir, Gökçay, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar ve Hacıgabul bölgeleri aittir. 

Aran ülkenin merkezi ve doğu kesimlerini içermektedir. Doğudan Hazar denizi ile sınırlanmıştır. Kür ve Aras nehirleri boyunca kara nakliyat hatları üzerinde bulunan Aran iktisadi bölgesi son derece güzel iktisadi coğrafi yerleşime sahiptir. 

Başlıca servetleri petrol, doğal gaz, iyotlu bromlu maden suları, türlü inşaat malzemeleridir. Bölgedeki bol güneş, sıcak geçen yaz ayları sıcağıseven bitkilerin sebzelerin, kuru-subtropik meyvaların yetiştirilmesine yardımcı oluyor. 

Düzlüklürde kışın ılık ve yağıntılı sürdüğü için son bahar için tahıl bitlikleri ekilmektedir. Fakat iklimin yazın kuru olması ekim işlemini yalnız sulama şartlarında mümkün kılıyor. 

Aran iktisadi bölgesinde sanayi yeterince gelişmiştir. Petrol ve doğal gaz yatakları Şirvanda, Salyanda, Neftçalada, Kürdemirde, İmişlide ve Zerdabda yer almaktadır. Şirvanda ve Mingeçevirde DRES`ler, Mingeçevir ve Varvarada SES`ler çalışmaktadır. Bu yüzden elektroenerji teknolojisi burda gelişmiş alanlardan biridir. Kimya sanayisi tesisleri Mingeçevir, Salyan ve Neftçala şehirlerinde faaliyet göstermektedir. Salyanda plastik fabrikası, Neftçalada iyot-brom fabrikası vardır. 

Mingeçevir, Salyan ve Şirvan iktisadi bölgenin makinayapımının başlıca merkezleridir. Burda aynı zamanda inşaat malzemeleri, yiyecek sanayisi ürünleri üreten tesisler de vardır. 

Aran iktisadi rayonu cumhuriyetinin kendi bölgesidir. Pamukçuluk, tahılcılık, üzümçülük, kuru-tropik meyveçilik, bostançılık və hhayvancılık kendi tasarrufunda iktisatlaşmış sanayilerdir.

Lenkeran-Astara iktisadi bölgesi 

İktisadi bölge Astara, Yardımlı, Lerik, Lenkeran, Masallı, Celilabad idari bölgelerinden ve Lenkeran şehrinden teşkil olunmuştur. 

Lenkeran –Astara ülkenin güney sınırlarında , Hazar denizinin sahilinde yer almaktadır. Azerbaycanı İranla bağlayan nakliyat yolları burdan geçmektedir. Bölge ülkü için elverişli konumdadır ve straatejik önem taşımaktadır. 

Lenkeran –Astarada az miktarda mişar taşı, kum, kil, çakıl gibi inşaat malzemeleri vardır. Arazinin rutubetli subtropik iklimi vardır. Yeteri kadar güneş ışını alması burda sirüs meyvalarinin , çay, sebze-meyva ürünlerinin, üzüm, tütün bitkilerinin yetiştirimlesine imkan vermektedir. 

Iktisadi bölgenin sanayi tesisleri üretilen tarım ürünlerinin ve Hazardan çıkarılan balıkların işlenmesine dayanmaktadır. 

Faraş sebzeciliği ,rutubetli subtropik meyvacılık ve çaycılık Lenkeran-Astara oktisadi bölgesinde tarımın güçlü alanlarındandır. Burda tütün, tahıl,üzüm de yetiştiriliyor. 

Nahçıvan iktisadi bölgesi

İktisadi bölge aynı zamanda Özerk Cumhuriyeti de içermektedir. Burası Babek, Ordubad, Sederek, Şahbuz, Kengerli, Culfa ve Şerur idari bölgelerine bölünmektedir. 

Nahçıvanda plimetal filizleri, bakır, molibden, taş tuz, inşaat malzemeleri, dolomit, alçı önemli tabii servetlerdir. Düzlük alanların verimli toprakları, bol güneş sıcaklığı seven bitkiler, lezzetli meyva ve sebzelerin yetiştirilmesi için uygundur. 

Ekin alanlarının sulanması için Aras nehri ve onun kolları üzerinde kurulmuş su depoları kullanılıyor. Dağlardaki nehirlerin derelerinde büyüyen ağaçların tedarik özelliği yoktur. Ormanlar iktisadi bölgede 20 bin hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Bu Nahçıvan arazisinin %0,5 lik bölümü demektir. 

Dağların yukarı kesimlerinde olan çimlikler biçenek ve yaz otlakları olarak önemlidir. Nahçıvanda olan mineral kaynak suları, dağ gölleri (Batabat, Gökgöl), tabiat (yılandağ) ve tarihi yapıtlar güzel dinlenme ve turistik tesislerdir. 

Nahçıvan sanayisi yüksek gelişim göstermiştir. Elektroenerji teknolojisi (Aras su kavşağı), elektroteknoloji (Nahçıvan), alüminyüm eşyalar, mobilya ve şişe, otomobil tamiri tesislerisanayinin öndegelen alanlarıdır. Inşaat malzemelerinin sanayisi üzere demir-beton konstrüksüyonları (Nahçıvan, Şerur)yüzlük malzemeler fabrikası, kum-çakıl karhanesi çalışmaktadır. 

Iktisadi bölgede hafif sanai tekstil (Nahçıvan, Culfa), ipekeğirme (Ordubat), halıcılık, 

Yiyecek sanayisi alanında konserve (Ordubat, Şerur), tütün-fermentasyon, mineral su doldurulması ,et imali, balık fabrikası tesisleri faaliyetdedir. 

NÖC`te tarımın ana dalları üzümcülük, tütüncülük, meyvacılık, buğdaycılık gelişmiştir. Burda şeker pancarı, kına, sebze, gül yetiştirilmektedir. Etlik-sütlük hayvancılık, etlik-yünlük koyunculuk, kozacılık, arıcılık hayvancılığın ana bölümleridir. 

Günümüzde Nahçıvan ile yalnız hava yolu ile bağlantı kurulabiliyor. Nahçıvan şehrindeki hava limanı önem arzetmektedir. Culfa şehri ülkenin nakliyat kavşaklarından biridir. Nahçıvan NÖC`ün mühim sanayi , sosyal-kültürel merkezidir. Sanayi tesislerinin çoğu burda yer almaktadırlar. Ülkenin başlıca sanayi ve nakliyat kavşakları arasındadır.