Dekoratif ve uygulamalı senetler

Dekoratif-tatbiki sanat türlerine halı sanatı, kelağayı, goblen, çömlekçilik (seramik), dokuma ve bedii dikme, kuyumculuk, cam sanatı, sanatsal oyma (ağaç, metal, taş, kemik üzerinde oyma) vs. aittir. Dekoratif-tatbiki sanat halk arasında “Halk sanatı”  adlandırılmaktadır. Halk sanatı - halkın emeği sayesinde ortaya çıkmış: onun geçimini sağlayan ve bünyesinde halkın sanata bakışını barındıran tasviri ve tatbiki sanattır. 

Azerbaycan halıcılık sanatı - halkın manevi yaşamı ve maişetiyle sıkı bağlı olan ve yüzyıllarca tarihi olan sanatlardan biridir. Azerbaycan’da Karabağ, Gazah, Gence, Tebriz, Şirvan, Abşeron ve Guba kimi büyük halıcılık ekolleri olmuştur. 

Keleğayı ipek ipten dokunmuş dörtgen şekilli geleneksel kadın başörtüsüdür.  Azerbayca’nın batı bölgesinde buna “çargat”da denilir. Azerbaycan’da kelağayı üretiminin tarihi çok eskidir. Tebriz, Gence, Şamahı, Şeki, Nahçivan şehirlerinde, İsmayıllı bölgelerinin Baskal köyünde yüksek kaliteli  kelağayılar üretilmiştir. Orta Çağ döneminde Gence ve Baskal kelağayıları yabancı ülkelere ihraç edilmekteydi. 

Şeki ve Basgal kelağayıları arasında “Şah Buta”, “Saya Buta” , “Hırda Buta” çeşnileri daha yaygındır. “Heyratı”, “Soğanı”, “İstiotu “, “Albuharı”, “Abi”, “Yeleni” adlı elvan kelağayı türleri daha ünlüydü. Hazırda kelağayı üretimini devam ettirenler sülaleler çok fazladır. Şeki şehrinde Şamilovlar bu sanatın mahir ustası sayılmaktadır. 

Goblen insan duygularını içeren bir sanat türü ve düşünce tarzıdır. Goblen sataı dünyada geniş yayılmıştır. Azerbaycan’da ise eski halk  kültürüne ait konulu halı  sanatıdır. Dünyada meşhur olan bu sanat 12. yüzyılda Araplar tarafından geliştirilmiş ve zamanla birçok Şark ülkesine yayılmıştır. Goblen o dönemde Türk halklarının da çok kullandığı, kibarlığın simgesi olarak zengin insanların evlerinde geniş yer alan dekoratif işleme türüydü. Goblen saraylara, şatolara fevkalade güzellik bahşeden bir sanat türüydü.

Goblenin hazırlanma teknolojisinin temelinde önceden çizilmiş eskiz, fikir ve düşünce oluşturmaktadır.

Bedii dikiş için yerli ipek ve yün ipler ve yerli basmakalıplar kullanılmıştır. Boyama için bitkisel boyalar kullanılmıştır. 

Bedii dikişlerde kuş tasvirlerine öncelik verilmiştir. Bedii dikişlerde sıklıkla rastlanan gelinen çifte kuş tasvirleri dekoratif-tatbiki güzel sanat türlerinde en eski ve sevilen motiftir. 

Bedii dikiş sanatı türlerinden en yaygın olanı pilek dikmedir. Metalik parçalardan (demir, bronz, gümüş, altın) daire şekilli ince kesilmiş pilek ipek perdelerin, ayna örtüklerinin, özellikle yelpazelerin üzerine takılır, çeşitli bitki ve geometrik desenler meydana getirir. Bu tür dikişlerde sanatsal desen önemli şarttır. Pilek Orta Doğu, Orta Asya, aynı zamanda Azerbaycan’da (Şuşa, Gence, Şamahı, Nahçivan, Bakı, Nuha (Şeki)’de yaygın şekilde kullanılmıştır.

Bedii Cam sanatı - dekoratif eşyaların, vitrinlerin iç mekanlarını süslemektedir. Tasviri sanatın eski numuneleri arasında Mingeçevir’den, Şamahı’dan bulunmuş değişik biçimlerde  bedii cam memul numuneleri - dekoratif kaplar, piyaleler, kadınlar için süs eşyaları  Azerbaycan’da cam üretiminin  çok kadimden yapıldığını kanıtlamaktadır.  

Bedii oyma - dekoratif sanatın en eski ve geniş yayılmış türlerinden biridir. Taş, ağaç, kemik ve başka materyaller üzerinde yapılır. Azerbaycan’ın eski meskûnlaşma yerlerinde  (Gobustan, Gemigaya ve s.) taş üzerindeki oymalar bedii oyma sanatının ilkin örnekleri sayılabilir.