Parçalanma faciası

Son beş yüz sende Azerbaycan, yaklaşık 20 kez parçalama politikasının kurbanı olmuş ve bu faciaları yaşamak zorunda kalmıştır. Bu faciaların kronolojisi şöyledir:

Azerbaycan’ın güney batı bölgesi olan Musul, Kerkük, Erbil, Süleymaniye kentleri Safevi devleti ile Osmanlı devleti arasında yaşanan savaş sırasında Osmanlı bünyesine geçmiş ve 1926’da Türkiye ile İngiltere arasında imzalanan “5 Haziran anlaşması” sonucunda İngiltere’nin himayesine verilmiştir.

Gence beylerbeyi Cevad Han Ziyad oğlu Nadir’in Muğanda şah ilan edilmesinin aleyhine çıktığı için Nadir Şah Borçalı’nın Kazak ilçesi ile birlikte Gence beylerbeyliyinden ayrılıp Kartli-Kakheti çarlığına bağışlamış, daha sonraları 1801’de Rusya ile Gürcistan arasında imzalanmış olan Georgiyevski anlaşması sonucunda Gürcistan, aynı zamanda Borçalı Rusya topraklarına katılmıştır.

Gülistan ve Türkmençay anlaşmaları sonucunda Derbent dahil Azerbaycan’ın Aras’tan kuzeyde 140 bin km² kısmı Rusya’nın, Azerbaycan’ın güney kısmı ise Fars İmparatorluğunun egemenliği altına girmiştir.

1840 senesi reformları sırasında Azerbaycan’ın Rusya bünyesine katılan kısmının guberniyalara parçalanması sonucunda arazisi 7 bin km² olan Derbent, Altıparın, Ahtı, Dokuzparın, Kaytak ve diğer çevre iller Dağıstan vilayetine birleştirildi.

1837 senesinda Rus işgali altındaki Azerbaycan’ın batı kısmı “Ermenistan” olarak ilan edildi.

1906 senesinde Doğu ve Batı Azerbaycanın ustanlara ayrılması yapılan idari bölgüde Aras’tan güneyde olan Azerbaycan toprakları 2 bölüme - merkezi Tebriz olan Doğu Azerbaycan ve merkezi Urumiye olan Batı Azerbaycan vilayetine (ustanına) ayrıldı.

1918  senesinde Tiflis’te Azerbaycan hükümeti Rusya’nın baskısıyla karar kabul ederek, Erivan guberniyasının büyük bir bölümünü, 9 bin km² alanı Ermenilere tavizde bulundu.

1920 senesinde Rusya İmparatorluğu Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığına son vererek, topraklarını işgal ettikten sonra 1 Aralık 1920 senesi bildirisine esasen Azerbaycan’ın Zengezur bölgesi, 4.505 km² arazi - Kapan, Gorus ve Sisyan Ermenistan’a verildi.

1920 senesinde Rusya İmparatorluğu’nun baskısı ile Nahçıvan’da Ordubad, Şahbuz, Şerur illerinin bir bölümü Ermenistan topraklarına birleştirildi.

1922 senesinde Rus bolşeviklerinin baskısı ve Ermeni taşnaklarının tuzağı ile tarihi Dereleyez arazisi Ermenilere verildi.

1929 – 1930’lu yıllarda Eladere, Lehvaz, Astazur, Nüvedi vs. köylerin Ermenistan’a verilmesi ve bu arazide Muğru (Megri) ilçesinin oluşturulması sonucunda Nahçıvan bölgesi Azerbaycan’ın diğer illerinden ayrıldı.

1938 senesinde Nahçıvan’da bulunan Sederek ve Kerki çevresindeki araziler Ermenilere verildi.

1938 senesinde Zencan ve çevre köyler Doğu Azerbaycan’dan ayrılarak bağımsız vilayet (ustan) adlandırıldı.

Güney Azerbaycan’da başlayan ulusal özgürlük hareketinden yararlanan Kürtler Marağa, Sınıkkale, Hemedan, Senendec ve diğer bölgelerde bağımsız Kürt devleti kurdular. Milli-özgürlük hareketinin çöküşünden sonra ise bu arazinin bir kısmında Kürt ustanlığı kuruldu.

1952 senesinde Gilan ve çevre köyler Doğu Azerbaycan’dan ayrılarak Gilan vilayetine (ustanlığına) dönüştürüldü.

1954 senesinde Astara’nın kaybedilmesi ile Astara ve köyleri Doğu Azerbaycan’dan alınarak Gilan vilayetine (ustanlığına) birleştirildi.

1980’li yılların ortalarında Sovyet yönetiminin baskısı ve ısrarıyla Ordubad’ın Kobat ve Kilit köylerinin bir kısmı Ermenistan’a verildi.

1982 senesinde Sovyet yönetiminin baskısı ve ısrarıyla Kazak’ın İncederesi yaylası ile birlikte Kemerli, Aslanbeyli ve Kaymaklı köyleri de Ermenistan’a katıldı.

1984 senesindeki idari yönetime göre Fars işgali altında bulunan Azerbaycan toprakları aşağıdaki idari yönetime göre taksim edilmiştir: Doğu Azerbaycan (67100 km²); Batı Azerbaycan (43700 km²) Gilan, Zencan, Senendec, Hemedan, Tahran, Mazenderan, Kirmanşah, Hürremabad, Elam, Ahvaz (169200 km²).