Represyon faciası

Azerbaycan tarihinde yaşanmış en büyük facialardan biri de 1920 yıllarından başlayarak 30 yıla yakın süren represyon olmuştur. Öyle ki, bu yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında insan haklarına aykırı kanunlar uyarınca totaliter devlet rejiminin işlediği despotluk, şiddet sonucunda yüz binlerce masum insan, genellikle ulusal kendini tanıma ve milli devlet inancına, siyasi rejimin diktatörlüğüne değil, milli duygu ile düşündüğüne göre represyonlara maruz kalmıştır.

Represyon hakkında genel tanımları bile genelleştirmek olur:

1) represyon halkın en yetenekli vatandaşlarını, düşünürlerini yok etmiştir;

2) represyon olunanlar mevcut yapıyı kabul etmemiştir;

3) represyon olunanlar kendi arkadaşlarının ihbarları temelinde hapis edilmişler;

4) Eserlerinde sosyalist toplumunu övenler salim kalmış, eleştirenler represyonya maruz kalmışlardır;

5) Represyonya uğrayanlar hakkında yazılan gazete ya dergi makaleleri veya ayrı ayrı fikirler onların represyonuna neden olmuştur.

6) represyon ancak muhaliflere yönelmiştir

Aslında siyasi olay olarak düşünülen represyon XX yüzyılın 20. yıllarından 50.yılların başlarına kadar devam etse de, 20-40. yılları arası yaşanan olaylar şiddeti ile özel seçilmiştir.

İnsanların karşıdevrimci, trotskiçi, casus, milliyetçi, isyancı gibi çeşitli suçlamalarla toplu olarak imha edilmesi Stalin, Beriya ve etrafındakilerin tüm SSCB\'de gerçekleştirdikleri korkunç bir politika olmuştur. Represyon yıllarında SSCB de toplam 1575259 kişi tutuklanmıştır. Bunlardan 173382 kişiyi sözde karşıdevrim iş götürdüğünde göre cezaya maruz kalmıştır, 1344923 kişi mahkum edilmiş, 681692 kişi ise kurşuna dizilmiştir.

Represyon yıllarında Azerbaycan arazisinden 100 bine yakın aydın, asker, kültür ve sanat adamı, akademisyen, yazar, öğretmen, din adamı Sibirya\'ya, Kazakistan\'a ve diğer yerlere sürgüne gönderilmiştir. Bununla da Azerbaycan toplumunun akıllı, bilgili, yetenekli, çalışkan, maneviyatlı tabakasının çok büyük bölümü yok edilmiştir. Bu bir gerçektir ki, nüfusun her bin şahsına düşen represyon kurbanlarının sayısına göre Azerbaycan eski Sovyet Cumhuriyetleri içerisinde birinci yerde duruyordu. Eğer 20.yıllarda tek anlamıyla karşıdevrimci adı ile Cumhuriyetçiler veya müsavatçı ve ittihadçılar yok edildi, tutuklanıp Solovki adalarına gönderilirdise, 37 yılında yaşanan represyon biraz karışık olmuştur. Bu aşamada insanlar halk düşmanı, pantürkist, suikastçı, panislamist adı altında imha ediliyordu. Bu represyon gerilimlerinde komünistler de vardı. Öyle ki, hatta komünist partisinin en ünlü ve görevli temsilcileri bile bu felaketten canını kurtaramamıştır. Merkezde (Moskova\'da) Siyasi Büro üyelerinin ailelerinin represyonu onun sebep, amaç ve icra yapısının karmaşıklığı gösterdiği gibi, politik çeşitliliğine bağlı olmaksızın hiç kimseye ödün verilmediğini da bir kanıtıdır.

Aynı dönemde Azerbaycan\'da katledilen kişilerle ilgili özel plan hazırlanmıştı ki, işbu plana göre 3 ayda 1500 kişinin kurşuna dizilmesi öngörülüyordu.

1937 ve 38 yıllarında mahkeme dışında represyonlar yapılmasına da karar verilmiştir. Tüm ülkede faaliyete başlayan oturum 15 dakika içinde cumhuriyet savcısının, avukatın, bir çok durumlarda sanığın katılımı olmadan karar çıkarmıştır.

 Somut olarak Azerbaycan\'da toplam 1930-40 ve 50. yılların başlarında 70 bin kişi represyon edildi ki, bunlardan da 29 bin kişi  aydınlar idi. Sadece 1937 yılında 16 Azerbaycan generali katledilmiştir. Azerbaycan\'ın Kazakistan\'daki Büyükelçiliği\'nin verilerine göre, Stalin represyonları yıllarında Kazakistan\'da 150 bin Azeri öldürüldü ve bunlardan 28 bin kişi mahkeme ve soruşturma olmadan kurşuna dizilmiştir.

Represyonya maruz kalanlar içerisinde Abbas Mirza Şerifzade, Ayna Sultanova, Bekir Çobanzade, Cemşid Nahçıvanski, Hüseyin Cavid, Mikail Müşfik, Gambay Vezirov, Ruhulla Ahundov, Yusuf Vezir Çemenzeminli, Ömer Hakan Nemanzadh, Ahmet Cevat vb. gibi Azerbaycan\'ın önemli bilim, kültür ve sosyal adamları olmuştur. Bununla da represyon Azerbaycan\'ın genelde entelektüel potansiyeline sarsıcı darbe vurmuştur.