İdman tarihi

İnsanların yaptıkları fiziksel hareketler ve çalışma alışkanlıkları, savaş ve mücadele türleri - güreş, koşu, atlama, ağırlık kaldırma, yüzme, kürek çekmek, ok atmak, kılıç oynatmak, mızrak atma vb. ilk spor türleri gibi kabul edilebilir. Kuşkusuz tüm uluslarda bu spor türleri olmuştur. Bu türlerden herhangi birinde ilk spor yarışmasının nerede, ne zaman yapıldığı konusunda kesin bir fikir söylemek imkansızdır. Arkeolojik bulgulara dayanarak atletlerin ilk yarışmalarının güreş olduğunu söyleyebiliriz. Bu konuda en eski bilgiler M.Ö. 27-26. yüzyıllara dayanmaktadır. M.Ö. 8. yüzyıla ait Gilgamış destanında M.Ö. 3. binyıla ait olan Sümer anıtlarına dayanarak güreş yarışmalarına ilişkin bilgi verilmektedir.
Güreş Azerbaycan\'da eski dönemlerden yayılmış geleneksel spor türlerindendir. Azerbaycan halkının destan ve masallarında, yazılı eserlerinde güreş yarışmalarından bahsedilmektedir. Eski yazılı abidelerden olan Kitab-ı Dede Korkut destanlarında güreşin yanı sıra, diğer ikili mücadele türlerinden de geniş bahsedilmektedir. Bu mücadelelerin çoğu zaman yarış amacı taşıması açıkça belirtilmektedir.
Azerbaycan\'da eski spor türü olan güreş yarışmaları sonralar “zorhana” adlanan özel mekanlarda.
Eski Türkçe konuşan halklar yaşamlarının büyük kısmını at sırtında geçirmişlerdir. At yarışmaları, at üstünde güreş, kılıç sallama, yambagapma, çovgan buzgaşı gibi spor yarışmaları Türkçe konuşan halklar arasında geniş yayılmıştır.
Spor zamanla profesyonel düzeyde gelişmeye başlamıştır. Şöyle ki, 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan pehlivanlarından Sali Süleyman ve Reşit Yusifov`un adı tüm dünyada ünlü idi. Onlar dünyanın en büyük şehirlerinde -Washington, Paris, Chicago, Londra, Roma\'da düzenlenen güreş yarışmalarında sahip oldukları gücü ortaya koydular.
Sali Süleyman dünya pehlivanlarının en tehlikeli rakibi sayılırdı. Onu Dağıstan aslanı, Şark’ın sevgilisi adlandırmışlardır. Bu pehlivanın gerek kendi Vatanında, gerekse de yurtdışında bir kez bile sırtını yere vuran olmamıştır. Sali Süleyman demir zincirleri kolaylıkla kırıyor, demir çubuktan düğüm yapabiliyordu. Onun hakkında söylenen efsaneler bugün de dillerde dolaşmaktadır. Reşit Yusifov da güreşte sağladığı başarıları ile hemşerisinden geri kalmamıştır.
1922 yılının sonuna doğru beden eğitimi ve spor çalışmalarına Azerbaycan sendikaları da katıldı. Bu kurum spor cemiyetleri oluşturmuş, ülkede sporun altyapısının kurulmasına destek vermiştir. 1923 yılında Azerbaycan\'da ilk spor gazetesi - Kırmızı Sporcu çıkmaya başlamıştır. Aynı yıl Bakü\'de beden eğiticileri okulu açılmıştır. Okulda sporun çeşitli türlerini öğretecek öğretmen ve uzmanlar hazırlanıyordu. Bu okulun açılması ülkede sporun geleneksel türlerinin yanı sıra, diğer türlerinin de gelişmesine katkıda bulunmuştur. Örneğin, eğer 1920 yılında Azerbaycan\'da iki basketbol cemiyeti vardıysa, 1924 yılında artık 52 basketbol takımı kurulmuştur. İki yıl sonra bu takımların sayısı 300\'e ulaşmıştır. Bu dönemde Azerbaycan Petrol-Kimya Enstitüsü\'nde ve Orta Beden Eğitimi Evi`nde boks dernekleri oluşturulmuştu. Ülkede sık sık yüzme, su polosu ve suya atlama türleri üzere spor yarışmaları ve bayramları düzenleniyordu. Güreş ve ağır atletizm kulüplerinde pek çok spor meraklısı egzersiz yapıyordu.
1924 yılında Rıza Bahşeliyev, Kustrud denilen güreş takımı kurmuş ve burada Fransız güreşi - çağdaş serbest güreş grubu oluşturmuştur. Kustrudun öğrencileri o zaman ülkemizde ve yurtdışında tanınmış meşhur pehlivanlar - Sali Süleyman, Reşit Yusifov, Fyodor Margentanger, Andrey Lodz, Eldar Eroğlu ve başkalarıyla güreşiyorlardı. Kustruddan başka, Dinamo, Tempo, Lokomotiv ve Orta Beden Eğitimi Evi gibi spor cemiyetleri de faaliyet gösteriyordu.
Ayrı ayrı spor türleri üzere yarışmaları dışında kompleks spor turnuvaları da organize edilmişti. Örneğin, 1925 yılında Bakü\'de Olimpiyat Oyunları adı altında yarışmalar düzenlenmiştir. Bu olimpiyat programına göre hafif atletizmin çeşitli dallarında yarışmalar dahil edilmişti. Bu, Azerbaycan\'da Olimpiyat oyunlarına ne kadar büyük ilgi olduğunu, dünya oyunlarına katılmak imkanı olmayan bir ortamda gençler arasında olimpiyat oyunlarına ilginin artırılması yönündeki faaliyetlerin açık göstergesidir.
Azerbaycan Olimpiyat oyunlarının gelişim tarihi dört döneme ayrılıyor: 1) Azerbaycan sporcularının SSCB milli takımı bünyesinde Olimpiyat oyunlarında yer aldığı dönem (1952-1988); 2) Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) milli takımı içinde yer aldığı dönem (1988-1992); 3) Azerbaycan bağımsız bir devlet olarak Uluslararası Olimpiyat Hareketi\'ne (UOH) katıldığı dönem (1992-1997); Olimpiyat hareketinin canlanma dönemi - yeni dönem (1997-2011).
Azerbaycan sporcuları SSCB Olimpiyat takımının içinde Olimpiyat Oyunları\'nın 9\'unda 46 sporcu ile 10 altın, 11 gümüş ve 7 bronz madalya kazanmışlardır. Serbest güreşte R.Mehmetbeyov\'un 1952 Helsinki Olimpiyatı\'nda kazandığı gümüş madalya Azerbaycan sporcularının Olimpiyat Oyunları\'nda ilk başarısı olarak değerlendirilmelidir. Sonraki olimpiyatlarda Y.Konovalov, A. Kornelyuk (atletizm), İ.Rıskal, V.Lantratova (voleybol) V.Mineyev (modern beş türde), A.İbrahimov (serbest güreş), R.Şabanova, L.Şubina, L.Savkina (hentbol), İ.Mehmetov, B.Koretski (eskrim), İ.Ponamaryov (futbol) ve başkalarının başarılı performansları Azerbaycan sporcularının saygınlığını daha da artırmıştır.
1992 Barselona Olimpiyatı\'nda Azerbaycan Bağımsız Devletler Topluluğu\'nun (BDT) milli takımında toplam 5 sporcu ile temsil olunsa da, sporcularımızdan ikisi N.Hüseyinov (judo), V. Belinki (jimnastik) başarı sağlayarak Olimpiyat şampiyonu ödülü adlılar. 1992 yılında MOK-un oluşturulması ve UOH tarafından tanınması ile ülkenin Olimpiyat Hareketi\'nde (OH) yeni bir dönem başlatmıştır. Artık bağımsız bir devlet olarak Uluslararası Olimpiyat Hareketi\'ne katılarak, spor potansiyelini tam sergilemek imkanı elde etmiştir. Azerbaycan ilk kez 1996 Atlanta Olimpiyatı\'nda 23 kişilik milli olimpiyat takımı ile bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti\'nin üç renkli bayrağı altında konuşma yapmıştır. 197 ülkenin yer aldığı bu oyunlarda genç Azerbaycan Cumhuriyetinin 61. yeri kazanması sporumuzun başarısı sayılabilir. Serbest güreşte N.Abdullayev\'in kazandığı gümüş madalya Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Olimpiyat takımının Olimpiyat oyunlarında kazandığı ilk madalyadır.
Milli Olimpiyat Kurumu (MOK) Başkanı İlham Aliyev kurumun çalışmalarını olumlu yönde etkilemiş ve dönüş yarata bilmiş, ülkemizde Olimpiyat Hareketi\'nin hızlı gelişmesine katkıda bulunmuş ve  Uluslararası Oyunların Hareketinde (UOH) aktif almayı sağlamıştır.  Azerbaycan MOK ülkede Olimpiyat Hareketi\'nin ve sporunun  gelişimi ile ilgili amaca yönelik, seri faaliyet göstererek, kısa süre içinde başarılar kazanmıştır.
Sidney kentinde yapılan 28. Yaz Olimpiyat Oyunları\'na (YOO) Azerbaycan sporcularını yüksek seviyede hazırlamak ve uluslararası yarışmalara katılımını sağlamak amacıyla Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı\'nın 20 Ocak 1998 tarihli kararnamesiyi MOK’un amacına uygun çalışması için geniş olanaklar açtı.
Oyunlara hazırlık çalışmalarının zamanında ve devlet düzeyinde yapılması sonucunda Azerbaycan sporcularından 31\'i 10 spor dalı üzere 27. Yaz Olimpiyat Oyunları\'nda yer aldı (2000).
Avustralya\'nın Sidney kentinde yapılan 28. Yaz Olimiyat Oyunlar’ında Azerbaycan sporcuları büyük başarılar elde etmişler (15.09.2000).  Z. Meftaheddinova (stand atıcılığı) ve N.Abdullayev (serbest güreş) altın, V.Alekperov (boks) bronz madalya kazanmışlar.
199 ülkeden sporcunun katıldığı Sidney Olimpiyatı\'nda Azerbaycan\'ın 34., Avrupa ülkeleri arasında ise 23. yeri kazanması sporcularımız ve ülkemiz açısından büyük zaferdi. Azerbaycan sporcularının 28. Yaz Olimpiyat Oyunları\'na hazırlığının daha yüksek düzeyde organize edilmesine  Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev\'in imzaladığı 28. Yaz Olimpiyat Oyunları\'na Hazırlık Hakkında» kararnamesi büyük önem taşımaktadır. (05.06.2003)