Mitler

Mitin anlamı efsaneyle, rivayetle ilgili olup, ata kültürünün daha eski dönemlerinde oluşmuş sanatsal değere sahip eserleri ifade eder. Mit kelimesi (Yunanca ‘mufos’ kelimesinden gelir ) dünyanın ve insanın var oluşu ile ilgili efsaneleri, eski halkların tanıdığı dünyayı yöneten tanrılar ve tanrıçalar hakkında hikâyeleri, dünyanın bugünü ve yarını ve dağılıp yeniden oluşması hakkındaki ilk sanatsal yaratıcılık örneklerini kapsar.

Mit, eski halkların dünya, insan ve insanın dünya olayları hakkındaki sanatsal düşüncesidir. Bu düşüncede zaman sınırı belli değildir.

Azerbaycan mitolojisi genel Türk mitolojisinin bir parçasıdır. Eski Türk mitolojisi kaynaklarından günümüze gelen mitolojimiz eski Türk mitolojik modelini koruyup saklamakla beraber, onu yeni mitler, inançlar, kutlar, gelenek ve törenlerle zenginleştiren bir yaratıcılık alanına da sahiptir. Diğer Türk uluslarında olduğu gibi, Azerbaycan Türkleri’nin mitolojisinde de Tanrı (Gök Tanrı - Baş Allah) ve Humay (Yerin Hamisi) gibi temel mit ile ilgili imgelerin izlerini bulmak mümkündür. 

Azerbaycan mitolojisi eski inanç, itikat, insan ve hayvan biçiminde imgeler bakımından zengindir. Bunlar arasında ata inancının kendine özgü bir yeri vardır. Bu inancın esas anlamı, ata inancı yedi kuşakta bir yenilense de, her Türk’ün en az son yedi neslin şeceresini ve mensup olduğu soyun, aşiretin hangi kuşağa ait olduğunu bilmesi gerektiğidir. Günümüze,  ata inancını yaşatan mit veya efsanelerin pek çok örneği ulaşmıştır. Bunlar içerisinde ışık-ışın, ağaç-dünya ağacı, dağ ve onların soy sürmesi özelliğinin yansıması, saf mitolojik şekillerin birleşmesi- yerle göğün kavuşmasıylaa insanın üremesi- totemistik- zoomorfik (Hüma-Simurg, Semender kuşu, Devlet kuşu, Beyaz kuş, Kurt, At vb) imgelerle ilgili ilk insanın varoluşu ve nihayet insanın kilden, topraktan, ağaçtan varoluşu ile ilgili tasavvurlar yer almaktadır. 

Azerbaycan mitolojik modeli basit ve anlaşılırdır. Azerbaycan mitolojisi, mitolojik metinlere, mitolojik estetik düşüncesine dayanarak, ilk Türk imgelerini kapsar. Bu mitolojik model aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:

1. Evren ile ilgili mitler – gökyüzü ve gök cisimleri ile ilgili mitler

2. Etnokonik mitler

3. Ata inancı ve erken kültürel kahramanlarla ilgili mitler

4. Tanrılar ve koruyucu ruhlarla ilgili mitler

5. Takvim mitleri

6. Din ve soy ile ilgili mitler

7. Dünya felaketleri ve dünyanın sonu ile ilgili mitler