Destanlar

Destan Azerbaycan Türklerinin sanatsal düşüncesinin en büyük ve en eski örneklerinden biridir. Destan aslında ozan-âşık yaratıcılığının mahsulü olup, Türk halklarının epik düşüncesinin tezahürüdür ve âşık yaratıcılığını sözlü halk edebiyatı ile bağlayan temel etkendir. Destanlarda epik anlatımla lirik sunum; nesirle nazım birlik oluşturur. İşte bundan dolayı destan sadece epik değil, epik-lirik tür olarak kabul edilir. 

Kahramanlık destanlarında vatanın ve halkın özgürlüğü uğrunda savaşan kahramanlardan bahsedilir. “Dede Korkut”, “Köroğlu”, “Kaçak Nebi”, “Kaçak Kerem”, “Settar Han”  vs. kahramanlık destanlarıdır. 

Aşk destanları kahramanların aşk macerası üzerine kurulur. “Kerem ve Aslı”,  Tahir ve Zühre, Abbas ve Gülgez, Şah İsmail vs. gibi destanlar aşk destanlarımızın en güzel örnekleridir.

Bir tip destanda diğer bir tip destanın motiflerine yer verilebileceğini de belirtmek gerekir. Örneğin “Şah İsmail” destanı aşk destanı olmasının yanı sıra, yeteri kadar kahramanlık motifleri de ihtiva eder. Veya “Köroğlu” destanında yeterli ölçüde aşk motifi görülebilmektedir. Azerbaycan destan geleneğinde her iki destan tipi de kendine özgü kompozisyon temelinde kurulmaktadır. Öyle ki, kahramanlık destanlarından farklı biçimde, aşk destanları, bir kural olarak üç “üstatname” ile başlayıp “duvakkapma” ile bitmektedir. Mutsuz nihayete eren aşk destanının sonu “duvakkapma” ile değil “cihanname” ile biter. Masalların başında olduğu gibi, destanların girişinde de “karavelli (peşrev)” den yararlanılır.