Azerbaycan\'da Türk boyları

Azerbaycan\'ın eski Türk boyları

Tarihi kaynaklar eski Azerbaycan topraklarında birçok devletlerin kurulduğunu, onların bazılarının hatta imparatorluk seviyesine yükseldiğini gösteriyor. Yazılı kaynaklara göre Azerbaycan topraklarındaki ilk kavim birleşmesi tunç döneminin sonlarında oluşmuştur. Aynı kaynaklarda ta eskiden Azerbaycan\'da Türk dillerinde konuşan etnosların varlığı ve bu toprakların Türklerin eski vatanı olduğu kesinlikle kaydedilmiştir. Azerbaycan halkının oluşmasında önemli olmuş Türk boyları şunlardır:

Arattalılar

Azerbaycan\'la ona komşu olan topraklarda yaşamış boylarla ilgili ilk yazılı kaynaklar M.Ö. XXV-XXIII yüzyıllara aittir ve onlar Urumiye bölgesinde Akkadca yazılmıştır. Ancak Azerbaycan topraklarında Türk hakimiyetinin tarihi M.Ö. 4 bin yıl öncelere dayanır. Kaynaklarda özellikle arattalılar, gutlar (gutiler), lullubiler ve hurriler hakkında bilgiler vardır. Ancak bilimsel kaynaklara göre Azerbaycan topraklarında kurulmuş ilk Türk devleti Aratta`dır. Arattalılar`a ilişkin bilgiler Sümer destanında kaydedilmiştir. Aratta devleti M.Ö. III binyılın ilk yarısında meydana gelmiştir. Onun toprakları Urmiye gölünün güney ve güney-doğu bölümünü kapsıyordu. Modern Zencan-Kazvin arazisi de Aratta`nın alt sınırlarında idi.

Lullubiler

M.Ö. III binyılın ikinci yarısında Şümer kent devletleri son buldular. Bu dönemlerde Urmiye gölünün güney bölümünde lullubu (Lullubi) boylarının ittifakı kuruldu. Lullubu`ları tarihe Su ve Turukki aşiretleri çıkarmıştı. Bu aşiret devletinin kurulması M.Ö. XXIII yüzyılda gerçekleşti. Tek Lullubu devleti M.Ö. II binyılda parçalandı ve yerinde küçük makamlar oluştu.

Gutiler

M.Ö. III binyılda Urmiye Gölü\'nün batı ve güney-batı bölgesinde Kuti aşiret birlikleri mevcut idi. Bunlar binyılın ikinci yarısından sonra devlet olarak birleşti. Gutiler Şumer`lerle müttefik olmuşlardı; fakat Akkad`ların işgalci politikasına da keskin itiraz ediyorlardı. Guti devleti boy birleşmelerinden oluşmuş bir devlet idi. Onun içinde Subar, turuk, kuman, bars, böri, gargar, azer, zengi vb. türk boyları yer almışlardı. Kaynaklar gutilerin MÖ XXIII yüzyılın sonunda Mezopotamya\'dan kovulduklarını yazıyordu. Onların hakimiyeti 91 yıl 40 gün çekmiştir. Guti devletinin en büyük özelliği, demokratik esaslarla yönetimi idi. Guti bölgesinin başkenti şimdiki Kerkük (Arrapha) şehri idi.

Turukkiler

Turukki`lerin yaşadığı coğrafi bölge Urmiye gölünden tutmuş Zencan gibi uzanırdı. Turukki`ler tarih sahnesinde Guti`ler ve Lullubi`lerle aynı zamanda çıkış yapmışlardır.

M.Ö. III binyılın sonu ve II binyılın başlarında çağdaş Azerbaycan topraklarında yaşadığı tahmin edilen boyların ve diğer etnosların dilleri Zagr-Elam, Zagros, Kaspi vb. isimler verilen büyük diller grubunda birleşiyorlardı.

Subarlar

Urmiye gölü havzasında MÖ III-II minillerde Subar`lar da yaşıyorlardı. Subarlar sadece Azerbaycan halkının değil, aynı zamanda bir çok Türk halklarının biçimlenmesinde yer almışlardır. Subarlar İki nehir arasında (Dicle-Fırat) yaşıyorlardı ve sonradan buraya gelen sami boyları Akkad şehir devleti çevresinde toplandılar ve onun güçlenmesine etken oldular. Sonraları Akkad, hurri ve sami-Asur boylarının saldırısına maruz kalan subarlar batı, orta ve doğu olmak üzere üç kola ayrıldılar. Urmiye gölü havzasında yaşayanların bir hayli kısmı Sibirya ve Türkistan tarafa yöneldi. Sibirya\'nın adı da Subarlar`la ilgilidir. Orta kısımda kalan subarlar Dicle ve Fırat\'ın üst kısmında, Van Gölü\'nün batısında şimdiki Bitlis ile Diyarbakır arasında her boy bir ilçede olmak üzere yerleştiler.

Gargarlar

Albanlar`dan sonra Azerbaycan\'da geniş arazilerde meskun kılan esas boylardan biri Gargarlar idi. Gargarlar çok eski etnostur. Kaynak olmadığından onların Kuzey Kafkasya\'dan Arnavutluk topraklarına ne zaman gittiklerini söylemek zordur. Eski Türk boylarından olan Gargarlar hakkında M.Ö. I binyılın başlangıcında oluşmuş İliada eserinde bilgi vardır. Gargarlar toplu halde yaşamışlardır. Onlar Arnavutluk\'un önemli boylarından idiler; Kür`ün alt tarafında, Artsak`da, Arnavutluk\'un kuzeydoğusunda, aynı zamanda Güney Azerbaycan\'da, Kuzey Kafkasya ve şimdiki Ermenistan topraklarında yaşıyorlardı.

Kaspiler

Sami boyları M.Ö. III binyılın başında Fırat ve Dicle nehrinin kuzey tarafında yerleştiler. Ehemeni devletinin siyasi nüfuzu Kafkas dağlarına erdiğinde Kuzey Azerbaycan\'da yaşayan boylar artık tarihde gözükmeye başladılar. Onların en seçkini kaspilerdir ki, Hazar denizinin bir adının da Kaspi olması onların eseridir. Kaspiler eski zamanların güçlü halklarından biri olan kassiler`le akrabadır. Onların yaşadığı coğrafya Muğan-Lenkeran ovası olmuştur.