Halvetilik ve Safevilik inancı

Hurufilik gibi gizlilik de Azerbaycan\'da sofilik zemininde yaranmış ve en geniş yayılmış tarikatlarından biridir. Bu öğreti üzerinde İşrakiliğin etkisi büyüktür. Araştırmacılar Halvetilik tarikatının gelişim dönemini dört kısma ayırırlar:

Abülkahir Sühreverdi\'den – İbrahim Gilani\'ye kadarki dönem (10.-13. yüzyıllar)

İbrahim Gilani\'den-Halveti’ye kadarki dönem (13.-14. yüzyıllar)

Halveti’den-Seyyid Yahya Bakuvi\'ye kadar olan dönem (14.-15. yüzyıllar)

Seyyid Yahya Bakuvi\'den sonraki dönem (15 yüzyıldan sonraki dönem (yayılma ve kollara ayrılma dönemi)

Şeyh İbrahim Gilani\'den sonra devamcıları tarafından Halvetilik ve Safevilik tarikatları olarak tanınan Azerbaycan kökenli iki büyük tasavvuf mektebi kurulmuştur. Safevilik tarikatı Azerbaycan\'dan sonra en geniş şekilde Anadolu\'da yayılmıştır. 15. yüzyılda Anadolu\'da Safevilik’ten Bayramilik, Bayramilik’ten Şemsilik, Melamilik ve daha sonra Halvetilik tarikatları meydana gelmiştir.

Safevilik\'le aynı silsile ve esaslara sahip olan Halvetilik tarikatının Şirvanşahlar devleti ve toplumu tarafından rağbetle karşılanmasının sebepleri kendiliğinden ortaya çıkar. Şeyh Cüneyd\'in şahsında siyasi bir kimlik kazanan Safevilik Şirvanşahlar devleti için tehdit oluşturan ve aynı motifleri taşıyan Halvetilik tarikatı önem kazanmıştır. Şirvanşah I. Halilullah Han (1417-1465) ve Şirvanşah Farruh Yasar Han (1465-1500) tarafından uygulanan bu siyaset 1500 yılına kadar sonuç vermiştir.

Şah İsmail Hatai’nin Şirvanşahları kendine bağlı kılmasının ardından Halvetiliğin faaliyeti azalmış ve 16. yüzyılın ortalarında yok olmaya başlamıştır. 16. yüzyılda yarandığı topraklardan uzaklaştırılan, Şirvan tasavvuf ekolü Halvetilik hele 15. yüzyılın ortalarında Seyyid Yahya\'nın müritleri tarafından Anadolu\'da yayılmaya başlamıştı. Şah İsmail’in Tebriz\'de tahta çıktığı ve Azerbaycan\'da Safeviler hanedanı hakimiyete geldiği tarihte Halvetilik Anadolu\'dan sonra İstanbul\'a ulaşmış ve daha sonra Koca Mustafa Paşa takkesinde faaliyet göstermiştir.

Halvetilik Safevilerin hakimiyeti döneminde Şirvan\'da varlığını koruyabildiyse de, Tebriz\'de faaliyetini devam ettiremedi. İslam medeniyeti tarihinde Türklük yönü daha kabarık olan Halvetilik Hz.Ali ve Ehli Beyt sevgisini taşıyan Sünni bir tarikattır. Özellikle Halvetiliğe ait kol ve şubelerin kurucuları incelendiği zaman hepsinin Türk kökenli olduğunu görmekteyiz. Tarihe baktığımızda Halvetiliğin Azerbaycan\'da özellikle Şamahı, Karabağ ve Tebriz gibi merkezlerde, Anadolu, Kuzey Afrika ve Balkanlarda Türkler tarafından yayıldığını ve geliştiğini görmekteyiz.

Halvetilik akımındaki unsurlar Allah\'ın adından seçilmiştir. Burada yedi ad vardır: La ilahe illallah (Allah\'tan başka ilah yoktur), Allah, Hüve (O), Hakk Hayy (Ebedi canlı), Kayyum (Ebedi mevcut) ve Kahhar (Her şeye kadir). Halvetilik yolcusu bu yedi ada uygun olarak ve onları idrak ederek yedi kamillik mertebesinden geçer.