Dış ticaret cirosu

Azerbaycan\'ın bağımsızlık kazanması onun hem komşu ülkelerle, hem de dünya ülkeleri ile ekonomik, aynı zamanda dış ticaret ilişkilerinin artmasına yardımcı olmuştur. Dış ticaret alanında gerçekleştirilen önlemler dış ticaret sektörünün ülke ekonomisinin öncül alanlarından birine dönüşmesine ve dış ticaret ilişkilerinin genişlemesine sebep olmuştur. Ülkede özgür ekonomi, özel bölümün gelişmesi, cumhuriyetin hem siyasi, hem de ekonomik nüfuzu ve yerleştiği elverişli coğrafi ortamlar da dış ticaret ilişkilerinin hacminin ve kapasitesinin artmasına büyük imkan sağlamıştır.

Halihazırda Azerbaycan\'da üretilen ürünlere dünya piyasasında ilgi artıyor ve bu malları alan ülkelerin sayısı gittikçe arttıyor. Dış ticaretin yapısı değişikliğe uğradığı gibi, onun ticari ortaklarının da içeriği değişti. Şöyle ki, eğer ülkenin ticaret ortaklarının sayısı 1997 yılında 84, 1999 yılında ise 121 ülke olmuşdursa, günümüzde bunların sayısı 150 civarında olmuştur.

Önceleri Azerbaycan\'ın temel ticaret ortaklarını BDT ülkeleri oluşturuyordusa, şimdi bu oran Avrupa Birliği ülkelerinin yararına değişti. BDT ülkeleri arasında Azerbaycan ile en çok ticaret cirosuna sahip olan ülke Rusya Federasyonu`dur. Bu ülkenin Azerbaycan\'ın ticaret cirosundakı payı % 50 dir. Diğer BDT ülkeleri ile kıyaslandığında Rusya\'nın daha büyük avantaja sahip olmasının nedeni bu ülkenin Azerbaycan\'ın tarım ürünleri için büyük pazara sahip olmasıdır. Azerbaycan\'la Rusya arasında geçmişte mevcut olmuş ekonomik ticari ilişkiler de bu cironun artmasında önemli neden olmuştur.

Son dönemlerde, özellikle yabancı petrol şirketlerinin Azerbaycan petrol sektörüne yaptıkları büyük hacimli yatırımlarından sonra ülkenin dış ticaret cirosunda Avrupa Birliği ülkelerinin rolü artmaya başladı. Bu eğilim Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının çalışmaya düşmesinden sonra özellikle dikkat çekiyor.

Azerbaycan Avrupa Birliği, ABD, Norveç, Kanada, Türkiye, İsviçre ve Japonya\'nın Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemi\'ne girmiştir ki, bu da Azerbaycan kökenli malların bu pazarlara ücretsiz veya düşük ücretle dahil olmasına olanak sağlıyor.

Bununla birlikte Azerbaycan Cumhuriyeti Rusya, Kazakistan, Ukrayna, Moldova, Beyaz Rusya, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalamıştır. Sadece Rusya ve Kazakistan ile imzalanan anlaşmalarda alkollü içecekler ve tütün ürünleri serbest ticaret rejiminden istisna edilmiştir. 

Azerbaycan\'ın Asya ve Avrupa\'nın kavşağında çok elverişli coğrafi konumda yerleşmesi dış ticaret hacminin önemli bölümünün tam bu kıtalarda bulunan ülkelerle kurulmasına ortam sağlıyor. 2011 yılında İhraç-ithal işlemlerinin %67.8 \'i Avrupa, %22.6\' i ise Asya kıtası ülkeleri ile yapılmıştır. Dış ticaret cirosunda İtalya, Rusya, Fransa, ABD, Almanya, Türkiye\'nin öneminin büyük olduğu görülür. Şöyle ki, 2011 yılında dış ticaret cirosunun %26,4-i İtalya, %12,8-i Fransa, % 7,8-i Rusya, % 6,7 i ABD, %4 ,8-i Türkiye, % 4  Ukrayna, % 3,8 i ise Almanya ile olmuştur.

Dış ticaret cirosunda ihracatta % 35.2 ile İtalya, ithalda ise % 16.8 ile Rusya önde durur.

Ülke ekonomisi geliştikçe ithal-ihracatın yapısı da zenginleşir. Son yıllarda yurtdışına ihraç edilen önemli çeşit ürünlerin listesi artmıştır. 2003 yılında Azerbaycan\'dan 1218 isimde mal ihraç olunduysa, 2011 yılında bu rakam 2082 \'e yükselmiştir. Yabancı ülkelere gönderilen malların büyük bir kısmını mineral ürünler, aynı zamanda ham petrol ve petrol işleme ürünleri oluşturuyor. Bunun yanı sıra, petrol dışı ürünlerinden gıda ürünleri, az değerli metaller ve bunlardan yapılan mamüller, plastik kitle, kauçuk, lastik ve onlardan yapılan mamüller, kimya endüstrisi ürünleri, inci, değerli taşlar ve metaller, onlardan yapılan mamüller, dokuma malzemeleri ihraç edilmiştir. Aynı zamanda Azerbaycan\'dan ihraç olun gıda ürünleri sırasında çay, bitkiden hâsıl olan katı ve sıvı yağlar, margarin, şeker, makarna ürünleri, meyve ve sebze konserveleri de özel ağırlığa sahip olmuştur.

Azerbaycan\'ın ekonomik gücünü gösteren daha bir nokta ülkenin elektrik enerjisi sektöründe de önemli ihracatçı statüsünü taşımaya başlamasıdır. Yeni jenerasyon güçlerinin oluşturulması, altyapı olanaklaçrının genişletilmesi artık Azerbaycan\'ı elektrik enerjisi ihracatçısına dönüştürmüştür. Ülkenin elektrik enerjisi satışını ve devrini gerçekleştirdiği ülkeler - Rusya, İran, Gürcistan ve Türkiye\'dir.

Devlet tarafından tarıma amaçlı şekilde yapılan yatırımlar artık kendisini açığa kavuşturuyor. Şöyle ki, geçen yıllara kıyasla ülkemize bir takım tarım ürünlerinin ithali azalmıştır. Bu ise şu demektir ki, üretilen tarım ve gıda ürünlerinin ülke nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamak gücü artmıştır.

Dikkat çeken diğer husus şudur ki, 1995 yılında ülkeye getirilen gıda ürünlerinin özel ağırlığı dış ticaret cirosunda 41,6 oran olduğu halde, 2010 yılının sonuçlarına göre, bu rakam 18,6 orana eşit olmuştur. Bu da rastgele değildir. Çünkü ülkede bu alanda özel tedbirler yapılmaktadır, önemli devlet programları kabul edilir. Bu bakımdan   25 Ağustos 2008 yılında onaylanmış 2008- 2015 yılları arasında Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde nüfusun gıda ürünleri ile güvenli şekilde teminine dair Devlet Programı özel önem arzediyor.

İthal edilen mallarda ise ulaşım araçları ve bunların yedek parçaları, elektronik ekipmanları, kara, hava ve su ulaşımı araçları, gıda ürünleri, az değerli metaller ve bunlardan yapılan mamüller, kimya endüstrisi ürünleri, mobilya ve onların parçaları, Eczacılık ürünleri daha fazladır.

2002 yılından başlanan yeni dönem sosyal - ekonomik gelişmenin dayanıklı karakter alması, piyasa ekonomisine geçiş döneminin sona ermesi ve ülkenin uluslararası iş bölümünde hakkıyla yer alması dış ticaret cirosunun yükselişine neden olmuştur. Şu anda özel bölümün öneminin % 85\'i geçmesi yabancı devletlerle yapılan ticaret cirosunun da hacminin genişletilmesine olanak tanır. Şöyle ki, günümüzde Azerbaycan\'ın özel sektöründe üretilen rekabet yetenekli mallar dış piyasada kendisine giderek daha çok alıcı bulmaktadır. Üretimin yapısı, yapılan yatırımın yönlerinin belirlenmesi, iç ve dış talebin incelenmesi ekonomik artışın hızlanmasına olumlu etki göstermekle beraber, ithal bağımlılığın da azaltılması için olanaklar sağlamaktadır.

Son 10 yılda dış ticaret cirosu içeriği de yeteri kadar değişmiş. Şöyle ki, yeni üretim alanlarında üretilen ürünler iç piyasada satılan benzeri yabancı malları tedricen sıkıştırıp çıkarmış, hatta bazı durumlarda ihracat da yönetilmiştir.

2003 yıl içinde cumhuriyetin mukim ve mukim olmayanları tarafından 129 ülke ile yapılan ticari işlemlerin hacmi 5217881.0 bin dolar olmuştur. Bu süreçte 1218 isimde mal ihraç, 5266 isimde mal ise ithal edilmiştir.

2005 yıl boyunca 137 ülke ile yapılan ticari işlemlerin hacmi 8547276,0 bin dolar olmuştur. Yılda 2102 isimde mal ihraç, 5740 isimde mal ise ithal edilmiş, ihraç-ithal işlemleri üzere olumlu bakiye 146483,6 bin dolar teşkil etmiştir.

2006 yılında ise 140 ülke ile yapılan ticari işlemlerin hacmi 11637208,6 bin dolar olmuştur. 2242 isimde mal ihraç, 5935 isimde mal ise ithal edilmiş, ihraç-ithal işlemleri üzere olumlu bakiye 1107016,9 bin dolar teşkil etmiştir.

2007 yılında 138 ülke ile yapılan ticari işlemlerin hacmi 11766862,9 bin dolar olmuştur. 2454 isimde mal ihraç, 6755 isimde mal ise ithal edilmiş, ihraç-ithal işlemleri üzere olumlu bakiye 349735,9 bin dolar teşkil etmiştir.

2008 yılı içinde cumhuriyetin mukim ve mukim olmayanları tarafından 141 ülke ile yapılan ticari işlemlerin hacmi 54919697,3 bin dolar olmuştur. Bu süre zarfında 2127 isimde mal ihraç, 5893 isimde mal ise ithal edilmiş, ihraç-ithal işlemleri üzere olumlu bakiye 40592761,4 bin dolar teşkil etmiştir.

2010 yılının sonuçlarına göre, Azerbaycan\'ın dış ticaret cirosu 27,924 milyar dolar teşkil etmiştir. Malların ihraç hacmi 21,324 milyar dolar, ithalatı ise 6,599 milyar dolar olmuştur. Dış ticaret cirosundakı olumlu bakiye 14,725 milyar dolar teşkil etmiştir. Azerbaycan\'dan 2186 isimde mal ihraç, 6057 isimde mal ise ithal edilmiştir.

2011 yılında Azerbaycan\'ın dış ticaret cirosu 2010 yılla kıyasda % 29,92 artarak 36,326 milyar dolar teşkil etmiştir. Ülkeden ihraç edilen malların hacmi 26,57 milyar dolar olmuş ki, bu da 2010 yılının göstergelerinden % 24,39 fazladır. İthalat hacmi ise 9,755 milyar dolara eşit olmuştur. Bu ise 2010 yılının göstercesinden % 47,81 fazla olmuştur. Genellikle, 2011 yılında Azerbaycan\'dan 2082 isimde mal ihraç, 6233 isimde mal ise ithal edilmiştir. Ticari ciroda olumlu bakiye 16,814 milyar dolara eşit olmuştur. 

Azerbaycan\'da devlet düzeyinde gerçekleştirilen bir takım zorunlu önlemler, stratejik ürünlerin ithalinde ve ihracında tüm gerçek ve tüzel kişilerinin eşit haklarının sağlanması ve tekelciliğin önlenmesi yönünde yapılan çalışmalar, iç piyasa pazarlamasının doğru olarak tesbit edilmesi, gümrük ilişkilerinin basitleştirilmesi, dış ticaretin serbestleştirilmesi, aynı zamanda elverişli yatırım ortamının oluşturulması dış ticaret hacminin cirosunun gelecekte de artacağına zemin yaratıyor.