Nakkaşlık hakkında

Nakkaşlık belli bir resmin veya yazının kesici aletle  çeşitli materyaller üzerine çizilmesidir. Nakkaşlık dekoratif tatbiki sanat türü olarak kabul edilmektedir. Günümüzde genelde günlük kullanım eşyalarının süslenmesinde kullanılır. Teknik özellikleri zor olduğu için uzun iller bu işle sadece mahir sanatkarlar uğraşmışlar ve bu sanat dalı her zaman olarak değerlendirilmektedir 

Nakkaşlıkla uğraşan sanatkarları nakkaş adlandırılmışlar.  Nakkaş ya mekanik usulle ya da elle işlenir. Tasvirler metal, taş, tahta, cam üzerine çizilir ve dekoratif süsleme yapılır. Genelde nakkaşlar ayni hem hattat hem de ressamdırlar. 

Çok eski dönemlerde insanlar değişik metaller üzerine kelimeler ve tasvirler çizmeyi öğrenmişler.  Önceler bu tasvirler genelde kesme ve dövme yöntemiyle yapılmış. Şekil (veya yazı) malzeme üzerinde  kabartmalı (rölyefli) veya materyalin derinine emilme yöntemiyle işlenirdi.

Metalik veya bakır malzeme üzerinde iğneyle çizilmiş, daha sonra baskı yöntemiyle işlenmiş gravür oford adlanır. Taş üzerine çizilmiş tasvirler  litografi, ağaç üzerine çizilmiş tasvirler ise ksilografi adlanır. (“lito” Yunanca “taş”, “ksilo” ağaç demektir).

Günümüzde nakkaşlık sanatında kitap dizaynı (kitapların düzenlenmesi), tezgah baskısı (bir nüsha halinde yapılmış eserlerin nüshalarının çıkarılması), bilimsel araştırma grafiği (bilimsel tablolar, paftalar, şemalar, haritalar, eğitim tabloları vs.) yöntemleri kullanılmaktadır.

Günümüzde nakkaşlıkta sanayi yöntemi daha yaygındır. Kart postallar, davetiyeler, sanayi ürünleri, hatta elbise etiketlerinin hazırlanmasında bu yönteme sıkça başvurulmaktadır. Günümüzde ayrıca saat, silah, bileklik ve çakmaklar üzerinde değişik yazılar, harfler ve diğer tasvirler yapılmaktadır. Nakkaşlığın klasik olarak sıkça kullanıldığı alanlardan biri de kuyumculuktur. 

Ağaç, metal, seramik ürünlerinde süsleme ve desen işlemlerinde elvan metal tabakalar, fil ve diğer hayvanların kemikleri, plastikten hazırlanmış değişik geometrik küçük figürler mamulün üzerine yerleştirilir ve böylece değişik nakışlar oluşturuluyor.

Nakkaşlık sanatı - mücevher kutusu, kalemlik, kutu, ayna, rahle, kürsü, musiki aletlerinin yanı sıra mimari elementler (sütun, sütun başlığı), eyvan vs. yapımında da kullanılmaktadır. 

Nakkaşlık sanatında materyali kesmek için değişik aletler kullanılır. Puanson – biçimine göre mıha benzer alettir. Onun yardımıyla değişik  derinlikte ve değişik genişlikte çizgiler çizilebilir. Ştikel – nakkaş kalemidir. Frezer - dönen kesici alettir.

Aslında, bu aletler bugün kuyumculukta da kullanılır. Hediyelik  kılıçlar, silah ve mühimmatlar, teberzinler vs. süslenmesinde kullanılır. Diğer alanlarda günümüz nakkaşları tarafından lazer de kullanılmaktadır.  Lazer kullanılarak materyal üzerinde harf ve resimler, değişik yoğunluktaki resimler daha aydın şekilde çizilebilir. Metal ve cam üzerindeki tasvirlerde değişik kimyevi asitler kullanılır.

Nakkaşlık sanatının ilk olarak Çin’de meydana geldiği kabul görmektedir. Orada saat sarkacı hazırlanırken nakkaşlıktan yararlanılmıştır. Daha sonra M.Ö. 4. yüzyılda su saatleri için pürüzlü gösterge çizelgesinin hazırlanması, kompaslarda dakik tasvirlere ihtiyaç olmuştur. 

Sonraki yüzyıllarda nakkaşlık Yunanistan ve Orta Asya`da gelişmiştir. Avrupa`da 11. yüzyılda astronominin gelişimi, deniz cihazlarının hazırlanmasında kullanılmıştır. Metal malzemelerin işlenmesi, ağaç kesimi, silahların süslenmesi bir moda haline gelmiştir. Bu sanat kısa sürede Orta Doğu`da, ayrıca İran, Türkiye, Mısır, aynı zamanda İspanya ve Fas`ta da yayılmıştır.

Azerbaycan`da Tebriz, Erdebil, Şuşa ve Gence`de nakkaşlık sanatı daha yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Nakkaşlar genelde binaları, camileri ve kitapları süslememişler. 

Azerbaycanlılar nakkaşlık sanatının gelişmesinde büyük rol oynamışlar. Önceler Çinlilerle Uygurların elinde bulunan nakkaşlık sanatı Elhaniler döneminde Azerbaycanlılara geçmiştir. Hatta Şah İsmail Hatai döneminde Safevi sarayının yanında meşhur Tebriz sanat mektebi kurulmuştur. Ünlü ressam Behzad Herat`tan bura geri dönmüş ve Tebriz sanat mektebinin başına geçmiştir. Behzad o dönemde özellikle büyük Azerbaycan şairi Nizami`nin eserlerini konu alan resimler işlemiştir.

Batıda “Şarkın Refaeli” olarak tanınan İran minyatürcüsü Kemaleddin Behzad Tebrizli Seyid Ahmed`in öğrencisi olmuştur. Seyid Ahmed`in kendisi ise İranlı Ebu Seid`in sarayında çalışan meşhur Azerbaycan ressamlarından idi. O, Timuriler dönemi minyatürcülerinden idi. Güzel minyatürleriyle eski yazmaları, özelikle büyük Nizaminin “Hamse”sini bezeyen Azerbaycanlı Ağamirek de bu mektebin mensuplarından idi.

Nakkaşlık sanatı elementleri Azerbaycan`daki el işlerinde görülmektedir. Mesela, Azerbaycan halılarının desenleri tüm dünyada meşhurdur. Bu halılardan birisi 15.  yüzyılda yaşamış Hollandalı ressam Hans Memling`in “Meryem Yavrusuyla” (Maria mit den kinde) resminde kullanılmıştır. Sanatkar Meryem`in ayağının altına Azerbaycan halılarından birisini çekmiştir.

Şah İsmail Hatai`nin tahtı (16. yy., Topkapı müzesi) ve Moskova’daki silah müzesinde yer alan kalkan (Mehemmed Mömün)  Azerbaycan sanat tarihinde nakkaşlığın en güzel örneklerindendir. Tebriz`deki Göy Mescid güzellikleri bakımından bütün uzmanlar tarafından yüksek değerlendirilen bir abidedir. Erdebil`deki Şeyh Sefi türbesindeki nakışlar dillere ezberdir. Nahçivan`da Azerbaycan Atabeyleri tarafından inşa ettirilmiş Mömine Hatun türbesi (12. yy.) yüksek değere sahip bir abidedir. Şirvanşahlar döneminden kalma (16. yy) Bakü`deki binalar özellikle büyük önüm taşımaktadır. 

Akra’daki Büyük Ekber`in sarayını bezemiş sanatkarlar arasında Azerbaycanlılar  da vardır. Çaldıran’da Şah İsmail’i yendikten sonra Sultan Selim Azerbaycan’dan İstanbul’a üç bin sanatkar da getirmiştir. Bursa’da güzel çinileriyle ünlü Yeşil Cami Tebrizli ustalar tarafından inşa edilmiştir. 

Sovyet dönemi Azerbaycan’da nakkaşlığın geliştiği dönemlerdendir. Genelde mekanik usulle değişik malzemeler üzerinde değişik tasvirler nakşedilmiştir. Günümüzde selis kompozisyonlu, zengin nakışlı bedii kutular, mücevher kutuları, değişik hediyelik eşyalar nakkaşlık sanatı numuneleri sayılmaktadır.