Fiziki coğrafi bölgelere ayırma

Ülkemiz arazisinde farklı rölyef formasyonlarına uygun olan landşaft tesisleri mevcuttur. Bu sebepten burda birbirinden farklı fiziki-coğrafi bölgeler vilayetler ayrılmaktadır. Büyük Kafkas, Küçük Kafkas, Kür-Aras, Lenkeran ve Orta Aras ülke içerisinde bölünen fiziki-coğrafi vilayetlerdir. Onlara bazen tabii vilayetler de denmektedir. 

Azerbaycan`ın fiziki-coğrafi bölgelere ayrılması zamanı geomorfolojik yapı ve landşaft (peyzaj) elementleri gözönünde bulundurularak hesaplamalar yapılıyor.  Bunlar baz alınarak  burda Büyük Kafkas ve Kür-Aras fiziki-coğrafi vilayetlerinin de içinde bulunduğu Kafkas ülkesi, Küçük Kafkas, Lenkeran ve Orta Aras fiziki-coğrafi vilayetlerinin de ait edildiği Ön Asya ülkesi yapılanıyor. Onlar ise fiziki-coğrafi bölgelenmede daha küçük bölgeler sayılan 5 fiziki-coğrafi vilayete ve 19 fiziki-coğrafi bölgeye bölünüyor. 

1. Samur-Deveci fiziki-coğrafi bölgesi

2. Gonagkend fiziki-coğrafi bölgesi

3. Zakatala-Lahıç fiziki-coğrafi bölgesi

4. Dağlık Şirvan fiziki-coğrafi bölgesi

5. Gobustan-Abşeron fiziki-coğrafi bölgesi

1. Aclnohur-Ceylançöl fiziki-coğrafi bölgesi

2. Alazan-Eğriçay fiziki-coğrafi bölgesi

3. Gazakh-Karabağ fiziki-coğrafi bölgesi

4. Kürdi-Şirvan fiziki-coğrafi bölgesi

5. Arasboyu meyilli düzlükler fiziki-coğrafi bölgesi

6. Merkezi Aran fiziki-coğrafi bölgesi

1. Gence dağları fiziki-coğrafi bölgesi

2. Karabağ dağları fiziki-coğrafi bölgesi

3. Karabağ volkanik yaylası fiziki-coğrafi bölgesi

4. Hekeri fiziki-coğrafi bölgesi

1. Lenkeran fiziki-coğrafi bölgesi

2. Talış dağları fiziki-coğrafi bölgesi

1. Şerur-Ordubat fiziki-coğrafi bölgesi

Nahçıvan dağları fiziki-coğrafi bölgesi

Büyük Kafkas dağları ülkenin kuzey ve kuzey doğu kesimlerini içermektedir. Vilayet dahilinde aşağıdaki fiziki-coğrafi bölgeler vardır. 

Samur-Deveci fiziki-coğrafi bölgesi

Büyük Kafkas`ın kuzey-doğusunda bulunan fiziki-coğrafi bölge  Samur-Deveci ovalarındadır. Doğuda Hazar denizi, kuzeyde Samur nehri ile sınırlıdır. Güneyde Gilgilçay nehrinin döküldüğü yere, batıda ise 200 m yükseklik`e kadar olan araziler fiziki-coğrafi bölgenin arazileridir. Deniz sahili okyanus hızasından 26 metre kadar alçaktadır ve deniz dibi kalıklarıyla kaplanmıştır. Samur ve Gudyal nehri arasında Şollar düzlük`ü vardır. 

Samur-Deveci fiziki-coğrafi bölgesi kışın mülayim olan yarımsahra ve kuru çöl iklimine sahiptir. Yılda 300-400 mm yağmur almaktadır. Samur-Deveci fiziki-coğrafi bölgesi`nin arazileri tamamile kullanılmaktadır ve ekilmeye yayarlıdır. 

Gonagkend fiziki-coğrafi bölgesi

Bu fiziki-coğrafi bölge Baş Kafkas dağlarının suayrıçından Samur-Deveci ovalarına kadar arazileri içermektedir. Dağlarda aşağıdan yukarıya doğru güney-doğuda yazın kurak geçen mülayim sıcak iklim ve kışın kurak olan melayim-sıcak iklim, kuzey-doğuda yağmurları eşit bölünen mülayim sıcak iklim, kışın kurak olan soğuk iklim ve dağ-tundra iklimi vardır. Yağmur ve kar miktarı 400 mm-den 1200 mm-e ulaşmaktadır. 

Zakatala-Lahıç fiziki-coğrafi bölgesi

Arazi Baş Kafkas dağlarının güney yamaçlarında yer almaktadır. Fiziki-coğrafi bölgesi batıda Mazımçay nehrinden doğuda Girdiman nehrine kadar uzanmaktadır. Güneyde sınırları Alazan-Eğriçay vadisinden , kuzeyde Suayrıcı dizi dağlarından geçmektedir. Bu araziler dahilinde bölgenin rölyefi 600 m-den 4000 metreye kadar yükselmektedir. 

Şamahı (Dağlık Şirvan) fiziki-coğrafi bölgesi

Büyük Kafkas dağlarının güney-doğu kenarları bölge dahilindedir. Bölge kuzeyde Baş Kafkas dağlarının suayrıcından güney ve güney-doğuda Şirvan düzlüklerine kadar uzanmaktadır. Dağlık Şirvan doğuda Gobustandan batıda Girdiman nehrine kadar olan arazileri içermektedir. 

Bölge yazın sıcak olan mülayim-sıcak iklime sahiptir. Yıl içersinde 400-900 m kadar yağmur almaktadır. 

 Gobustan-Abşeron fiziki-coğrafi bölgesi

Büyük Kafkas tabii vilayetinin doğusunda bulunan Gobustan-Abşeron Hazar denizi sahillerinden kuzey-doğuda Gedi dağına (1222 m) kadar olan arazileri içermektedir. Bölge güney-doğuda şirvan dezleklerine kadar, güneyde Güney-Doğu Şirvan düzlük`ne kadar uzanmaktadır. Burda kışın mülayim olan yarımsahra ve kuru çöl iklim tipi hakimdir. Gobustan`ın güney-doğu kenarlarına rüzgarlar ulaşamadığı için ülkenin en az yağmur alan kesimleri burasıdır. (150 mm)

Gobustan-Abşeron gri-gonur ve tuzlu gri-gonur topraklarda yavşan, devedikeni, efemerler vardır. Onlar yarımsahra landşaft kurşaklarına dahildir ve araziyi baştanbaşa kaplamıştır. Bölgenin doğusunda açık kestane rengi topraklar yaygındır. Hazar sahillerinden kumlukları vardır. 

Azerbaycan Arazisi`nin 1/3 kısmını içermektedir. Karayazıdan Hazara doğru devam ediyor. Vilayet şu fiziki-coğrafi bölgelere bölünmüştür. 

Acınohur-Ceylançöl fiziki-coğrafi bölgesi

Kür nehri`nin sol sahilleri boyunca Gürcistan ile devlet sınırından Girdiman nehrine kadar olan arazileri içermektedir. Doğuda Büyük Kafkas dağları ile güneyde Kür-Aras ovaları arasında bulunmaktadır. 

Acınohur Ceylançöl kışınmülayim olan yarımsahra ve kuru çöl iklimi , kuzey-doğu kesimleri kışın kurak olan mülayim-sıcak iklim tipine sahiptir. Arazide yağmurun yıllık miktarı 300-400 mm-dir. Ceylançöl kışın, Acınohur yazın kurak oluyor. Burda yarımsahra bitgileri, dtopal, şibye ve küçük çalılıklardan oluşan dağ kserofit bitgileri yaygındır. Ormanlarda Eldar çamı, ardıç, sakız ağacı gibi türler yaygındır. 

Alazan-Eğriçay fiziki-coğrafi bölgesi

Bu fiziki-coğrafi bölge aynı isimli vadide yer almaktadır. Onun sınırlarını kuzeyde Baş Kafkas dağlarının güney etekleri , güneyde Acınohur alçak dağları, batıda Mazun nehri, doğuda Girdiman nehri teşkil etmektedir. 

Arazinin kışı kurak olan mülayim-sıcak iklim şartlarında 400-600 mm-den 1000 mm-ye kadar yağmur alıyor. 

Alazan –Eğriçay vadisinde çimen-meşe ve çimen toprakları yaranmıştır. Yer altındakı suların yüzeye yakın olması sebebile burda meşe ağacı, girgen, kavak ve kızılağaçtan oluşan düzlük ormanları vardır. Güney kısımlarda ve daha yukarı kesimlerde farklı otlu ve çöl bitgilerine rastlanmaktadır. 

Gazak –Karabağ fiziki-coğrafi bölgesi

Gence-Gazak ve Naftalan meyilli düzlüklerinde Karayazı, Karabağ ve Mil düzlüklerinin bir kısmı Gzak –Garabağ idari bölgesine dahildir. Bu araziler güneyde ve batıda Küçük Kafkas tabii vilayetlerine birleşiyor, burda onun yüksekliği 400 metreye kadar varıyor. 

Kürdü-Şirvan fiziki-coğrafi bölgesi

Bölge batıdan Türyan nehrinden doğuda Lengebiz dizi dağlarının eteklerine kadar uzanmaktadır. Onun doğu sınırları Aktaş-Gökçay-Akstafa şehirlerini birleştiren şeritlerle ve güney sınırları da Aktaş-Ucar-Kürdemir şehirlerini birleştiren şeritlerle uzanmaktadır. 

Kürdi-Şirvan kışın mülayim,kuru,yarımsahra ve kuru çöl iklimi sahalarında yer almaktadır. Kuzeyde küçük bir arazide kışı kurak olan mülayim-sıcak iklim hakimdir. Yıl içerisinde 300-400 mm –yağmur almaktadır. 

Arasboyu meyilli düzlükleri fiziki-coğrafi bölgesi

Küçük Kafkas dağları ile Aras nehri arasında yer almaktadır. Zengilan idari bölgesinden Karabağ su kanalına kadar büyük bir araziyi içermeektedir. Aras nehri boyunca araziler Arasboyu meyilli düzlüklerine dahil edilmiştir. Geyen,İnce ve Haremi düzlüklerine bölünmektedir. Bu bölge arazileri yarımsahra ve kuru çöl iklimine sahiptir. Yıl içerisinde 400-600 mm yağmur almaktadır. 

Merkezi Aran fiziki-coğrafi bölgesi

Kür-Aras ovalarının merkezive doğusunda 0 m yüksekliyi olan horizontallarle çevrilen araziler Merkezi Aran idari bölgesine aittir. 

Merkezi Aranda kışı mülayim olan yarımsahra ve kuru çöl iklimi hakimdir. Burda orta yıllık  hava sıcaklık`ı 14,5°C-den yüksektir. Mutlak minimum hava sıcaklık`ı yıl boyunca -22°C, mutlak minimum hava sıcaklık`ı ise 43°C dir. Yağmur miktarı doğuya doğru azalsa da, en az yağmurlar güney-doğu Şirvanda görülmektedir. 

Kür nehri boyunca allüvial-çimen topraklarda tugay ormanları yaygındır. Berdeden güney-doğuya doğru sakız ağaçlarından oluşan Sultanbud ormanları vardır. Ülkenin düzlüklerinde oluşan yarımsahra landşaft kurşaklarının ana kesimleri Aran fiziki-coğrafi bölgesine aittir. 

Özellikle Küçük Kafkas dağlarını içermektedir. Küçük Kafkas aşağıdaki fiziki-coğragi bölgelere ayrılmaktadır. 

Gence dağları fiziki-coğrafi bölgesi

Gence dağları bölgesi doğuda Terter nehrinin deresine kadar uzanmaktadır. Bölgenin doğu sınırları Gazak-Tavus-Goranboy- Terter şehirlerini birleştiren şeritler boyunca geçiyor. 

Bölgenin alçak ve orta dağlık sınırlarında kışın kurak olan mülayim-sıcak iklim, yüksek dağlık arazilerinde ise kışı kurak olan soğuk iklim hakimdir. Murovdağ dizi dağlarının daha yüksek olan kesimleri dağ-tundra ikliminde  yer almaktadır. Bura yıl içersinde 400-900 mm yağmur almaktadır. 

Dağların yamaçları kahve rengi, dağ-meşe, dağ-kara ve dağ-çimen toprakları ile kaplanmıştır. Bu topraklarda dağ çimlikleri,ormanlar gelişmektedir. Gence dağları fiziki-coğrafi bölgesinde dağ çölleri, dağ ormanları, subalp çimlikleri  ,alp çimlikleri ve kayalık taşlık landşaft kurşakları gelişmiştir. 

Karabağ fiziki-coğrafi bölgesi

Karabağ dizi dağlarının bulunduğu araziler bu bölgenin arazileridir. Kuzeyden Murovdağ dizi dağları ile, doğudan Karabağ ve Mil düzlükleri ile çevrelenmiştir. Güney-batıdan sınır Karabağ dizi dağlarının suayrıçları boyunca kayda geçmiştir. 

Arazinin güney –doğu kenarlarında yazın kurak olan mülayim –sıcak iklim, dağ eteklerinde kışın kurak olan mülayim sıcak iklim oluşmuştur. Yüksek dağlık kesimlerde kışı kurak olan soğuk iklim hakimdir. Yüksekliğin artması ile yağmurların miktarı da 600-1000 mm arasında değişkenlik gösteriyor. 

Karabağ volkanik yaylası fiziki-coğrafi bölgesi

Batı tarafı ermenistanla sınırdan ve doğu tarafı ise Karabağ dizi dağlarının suayrıçlarından geçmektedir. Volkanik yayla kışı soğuk olan kurak iklim bölgesinde bulunmaktadır. Yüksek dağlık kesimlerde dağ-tundra iklimi hakimdir. Yağmur miktarı 600 mm-den 900 mm-ye kadardır. Bölgede mutlak yükseklik`in büyük olması sebebile burda dağlık araziler için tipik olan toprak-bitgi örtüsü oluşmuştur. 

Hekeri fiziki-coğrafi bölgesi 

Hekeri ve okcu nehirleri boyunca yer almaktadır. Batıda ermenistanla,güneyde iranla devlet sınırları vardır. Kışın kurak olan mülayim sıcak iklim, Aras nehri boyunca yarımsahra ve kuru çöl iklimi burda ana iklim tipidir. Yağmur miktarı 300-600 mm arasında değişkenlik göstermektedir. Burda olan düzlüklerde bitgi örtüsü yavşan, efemerler ve çalılıklardan oluşmaktadır. 

Azerbaycanın güney doğu kenarları bu bölgeye dahil edilmiştir. Vilayet doğudan Hazar denizi ile, güneyden ve Batıdan iran ile sınırlanmıştır. Lenkeranda dağlık ve düzlük rölyef formasyonlarına uygun olarak 2 fiziki-coğrafi bölge oluşmuştur. 

Lenkeran fiziki-coğrafi bölgesi

Hazar denizi ile Talış dağları arasında yer almaktadır. Kuzey sınırları Bolgar nehri boyunca , güney sınırları Astara nehri boyunca geçmektedir. Fiziki-coğrafi bölgenin mutlak yükseklik`i 40-50 metreye ulaşmaktadır. Burda nemli subtropik iklim mevcuttur. 

Talış dağları Fiziki-coğrafi bölgesi

Talış dağlarına ait olan dizi dağlar bu bölgeye de aittir. Güneyde ve batıda İran sınırlarına kadar uzanmaktadır. 

Fiziki-coğrafi bölgenin doğusunda alçak dağlık arazilerde yağmur yıl boyunca eşit bölünen mülayim-sıcak iklim, batısında ise yazın kurak olan mülayim-sıcak iklim hakimdir. 

Nahçıvan Fiziki-coğrafi vilayeti Nahçıvan Özerk Cumhuriyetini içermektedir. Vilayet 2 Fiziki-coğrafi bölgeye bölünmektedir. 

Şerur-Ordubat Fiziki-coğrafi bölgesi

Bu bölgeye Aras nehrinin sol sahilleri boyunca uzanan meyilli düzlükler dahildir. Düzlüklerde kışı soğuk olan yarımsahra ve kuru çöl iklimi hakimdir. Yıl içersinde mutlak minimüm hava sıcaklığı -32°C, mutlak maksimum sıcaklık ise 43°C dir. 

Nahçıvan dağları (günnüt-Kapıcık) fiziki-coğrafi bölgesi

Özerk Cumhuriyyetde 1200 m- den Kapıcık zirvesine kadar yükselen dağlar Nahçıvan dağları bölgesine aittir. Burda yazı kurak geçen soğuk iklim arzilerinde yer almaktadır. Yağmur miktarı alçak dağlık kesimlerde 300 mm, orta dağlık kesimlerde 400-600 mm, yüksek dağlık kesimlerde ise 800-900 mm-dir.