İklim

Azerbaycanda iklimi oluşturan ana faktörler coğrafi enlem ve atmosfer sirkulasyonudur. Ülkeye farlı hava kitleleri girmektedir. Bunda rölyefin etkisi de büyüktür. Fakat ana iklim göstergesi Azerbaycan`ın mülayim ve subtropik kurşaklar`ın kavuştuğu yerde yer almasıdır (mülayim % - 33, subtropik  % - 65). Mevsimlerin değişimi kolaylıkla hiss edilmektedir. Hazar denizi iklime ılımlı etki etmektedir. 

Azerbaycan bilim adamları bu ülkeye “Güneşli Azerbaycan” değimi`nin boş yere söylenmediğini ispatlamışlardır. Ülkede güneşli saatlerin sayısı yılda 1800 ila 2900 arasında değişkenlik göstermektedir. Aran ,Abşeron ve Ceyrançölde 2200 – 2400 saat/yıl teşkil etmektedir. 

Bulutluluk`un bol olduğu yerlerde faal derece azdır. Mesela, Lenkeranda ve Şollar düzünde 1800 – 2000 saat/ yıldır. Orta dağlık bölgede 2200 saat/yıl , Nahçıvan`ın dağlarında ise 2500 saat/ yıl civarındadır. Azerbaycan genel olarak dağlık bölge olduğu için hava sıcaklık`ı dikey yönde değişim gösteriyor. Aranda güçlü sıcakların olduğu bir dönemde dağ  zirvelerinde kar olması muhtemeldir. 

Kür –Aras ovalığının orta yıllık hava sıcaklığı +14,5 °C olmakla beraber dağ zirvelerinde 0 °C-den aşağıdır. Ülkede en az hava sıcaklığı yüksek dağlarda - 45°C görülmektedir. Bu mutlak  minimum hava sıcaklığı olarak kabul ediliyor. Aras nehri deresi`nde -32°C kayda geçmiştir. Mutlak maksimum hava sıcaklğı ise Culfa şehrinde + 44 °C dir. Kürdemirde + 43°C, dağ  eteklerinde 37-40 °C, Lenkeranda + 35 – 38 °C olmaktadır. 

Yıllık hava sıcaklğı amplitüt`ü 50-60°-den çoktur. Günlük amplitüt Arasboyu düzlüklerinde ve Aranda 11° - 13°C, Gence –Gazakta 7-8°C teşkil etmektedir. 

Azerbaycan arazisinde 8 farklı hava kitlesi mevcuttur. Bunların 4-ü ana hava kitleleridir. 

1) Kontinental Arktik hava kitlesi Kara ve Barens denizi üzerinde oluşmuştur. Kuzey Buzul Okyanusundan özellikle kışın geliyor ve kar yağıyor. Büyük Kafkasa ulaşıp 2 kısma ayrılıyor ve Azerbaycana doğudan ve batıdan dahil oluyor. 

2) Deniz Arktik hava kitlesi Şpitsbergen ve Grenland adaları üzerinde oluşarak yıl boyunca iki yönden ülkeye dahil olmaktadır. Kış`ın sonu ve ilk bahar`ın başlarında “kuşbaşı” kar yağmasına sebeptir. Bulut artıyor, hava soğuyor, yağmur artıyor. 

3) Atlantik ve ya mülayim deniz deniz havası. “Azor” dan başlayarak tüm Avrupa üzerinden geçip , Kuzey Kafkas ve Karadeniz üzerinden ülkeye dahil oluyor. Hava sıcaklığı iniyor , güçlü yağmurlar yağıyor. İlk baharın sonu ve yazın başlarında ülke arazisine giriyor.

4) Mülayim kontinental hava kitlesi Rusya düzlüklerinin güney-doğusunda , Kazakistanın batısı ve Batı Sibirya`nın güney batısında oluşuyor ve Azerbaycana batıdan ve doğudan dahil oluyor. Kışın soğuk hava getiriyor , yazın ise sezilmiyor. 

5) Tropik hava kitlesi. Kuzey Afrika ve Arabistan yarımadasından başlayarak İran arazilerinden , güneyden ülkeye geliyor. Kür-Aras ovalıklarında belirgin olmakla beraber kışın hava sıcaklığını yükseltiyor, yazın ise kuru ve sıcaklık getiriyor. 

6) Güney siklonları Aralık denizi , İranın kuzey-batısı, Küçük Asya üzerinden dahil oluyor. Yazın çok miktarda yağmur getiriyor. 

7) Orta Asya hava kitlesi Hazar üzerinden geçmektedir. Sıcak dönemlerde hava sıcaklığını arttırıyor, kışın ise düşürüyor. Güney-doğudan esen rüzgarlar Hazardan geçip Talış dağları ile çakışarak orografik yağmurlar oluşturuyor. 

8) Yerli hava devranı Hazar denizi ile kara üzerindeki basınç farkından oluşuyor. 

1) Kenardan dahil olanlar: 

• Hezri - kuzey rüzgarıdır. En güçlü rüzgardır. Hızı 35-40 m/san oluyor. Sıcak yaz aylarında serinlik getiriyor. Kuzey-doğu ve kuzey-batıdan esiyor. 

• Gilavar – güney rüzgarıdır. Güney –doğu ve günüy –batıdan esmesi muhtemeldir. Sıcak rüzgardır. Kışın ilimlı hava oluşturuyor. 

2) Yerli şartlarda oluşan rüzgarlar. Hazar sahilinde oluşan briz, dağlık arazilerde ise dağ-dere rüzgarları esiyor. Fyon rüzgarları kışın dağlarla düzlükler arasında oluşuyor. 

Aranda sıcak devirlerde “Ak  ve Kara yel” , “Aras silyanı” , “boğanak” , “afat” , “rahmani” adlı rüzgarlar esiyor. 

Rüzgar alması açısından I yeri Abşeron, II yeri Gazak-Gence, III yeri Guba-Gusar almaktadır. Yağmurlar en çok Talış dağları`nın güney –doğusuna yağıyor. Büyük ve Küçük Kafkasta yukarıya doğru gittikce yağmurlar artıyor. 

Yıllık yağmur miktarı açısından Büyük Kafkas`ın güneyi Lenkeran vilayetinden sonra II yeri almaktadır. Yıllık yağmur miktarı açısından III yer ise Küçük Kafkas almaktadır. 

11 iklim kurşakı`ndan 9-u Azerbaycanda vardır. Bu iklim tiplerini 4 grupta birleştirmek mümkündür. 

a) yarımsahra ve kuru çöl iklimi Azerbaycan`ın %50 –ni kaplıyor. Aran, Samur-Deveçi , Arasboyu düzlüklere ait edilmektedir. 

1) Kışı mülayim, yazı sıcak geçen yarımsahra ve kuru-çöl iklimi Kür-Aras ovalık`nı kaplıyor. Buna kuru bubtropik de denmektedir. 

2) Kışı soğuk, yazı kurak, sıcak geçen yarımsahra ve kuru-çöl iklimi Nahçıvan Arasboyu düzlüklerinde ve kısmen de alçak dağlarda yaranmıştır. 

b) Mülayim-sıcak iklim Azerbaycan`ın %30-nu kaplamaktadır. Büyük ve Küçük Kafkas, Talış ve Nahçıvanın alçak ve orta dağlık arazilerinde hakimdir. 

3) Kışın kurak geçen mülayim-sıcak iklim Küçük Kafkas`ın dağ eteklerinde, Acınohur, Kanık-Eğriçay ve Büyük Kafkas`ın güney-doğusunu kaplıyor. Haziranın orta hava sıcaklık`ı  +22°C, yağmurlar son baharda ve ilk baharın sonlarında yağıyor. 

4) Yazın kurak geçen mülayim-sıcak iklim Lenkeran ovalık`nı, Küçük Kafkas`ın güney-doğusunu ve Büyük Kafkas`ın güney-doğusunu kaplamıştır. Yağmurlar son baharda daha çok miktarda yağmaktadır. 

5) Yağmurları yıl boyunca  eşit bölünen mülayim-sıcak iklim Talış dağları`nın, Büyük Kafkas`ın güney ve kuzey-doğusunun alçak arazilerinde ve dağ eteklerinde yaygındır. Yıl boyunca yağmur yağıyor. 

c) Soğuk iklim Azerbaycan`ın %20-ni kaplamıştır. Büyük ve Küçük Kafkas`ın, Nahçıvan`ın orta ve kısmen de dağlık kesimlerinde hakimdir. 

6) Yazın kurak geçen soğuk iklim Nahçıvanda alçak dağlık arazilerden başlamış, yüksek dağlara kadar devam etmiştir. 

7) Kışın kurak geçen soğuk iklim. Büyük Kaskas`ın kuzey-doğu yamaçları (Yan dizi dağlar) , Küçük Kafkas`ın yüksek dağları için karakteriktir. Orta dağlık arazilerde haziran`ın orta hava sıcaklığı +15°C, +20°C, yüksek dağlarda ise +10°C, +15°C-dir.

8) Tüm mevsimlerde bol yağmur ve kar alan soğuk iklim yalnız Büyük Kafkas`ın güneyinde görülmektedir. Yağmurlar özellikle ilk bahar ve son baharda yağıyor. 

9) Dağlık tundra iklimi Büyük ve Küçük Kafkas, kısmen de Zengezur dizi dağları`nda görülmektedir.