Azerbaycan’ın Kimya ve Petrokimya Sektörü

Azerbaycan’da kimya sektörünün yaranma tarihi geçen yüzyılın 50-60’lı yıllarına rastlamaktadır. 

1938 yılında Sumgayıt şehrinde Sentetik-kauçuk ve diğer kimya fabrikalarının inşasına başlanmıştır. 

İkinci Dünya Savaşının başlanmasıyla Sumgayıt’da yapılan inşaat işlerine ara verilmiş, 1945 yılından itibaren ise Sumgayıt bölgesinde devamlı olarak ağır sanayi müesseseleri - kimya, boru-haddeleme, sentetik-kauçuk, alüminyum, süperfosfat fabrikaları kullanıma verilmiştir. 1966 yılında kullanıma verilen Kimya işletmeleri tesisi bu dönemde Avrupa’da en büyük petrokimya işletmesiydi.

1970-80’li yıllarında bu fabrikalar tam kapasite çalışmış ve eski SSCB’nin, hemen-hemen her yerine ürün ithal edilmişti. Bu ekonomik yükseliş Sumgayıt’ın Azerbaycan’ın en büyük şehirlerinden birine dönüşmesine sebep olmuştur. 

1981 yılında Sumgayıt’da modern, büyük tonajlı, atıksız teknolojilere, yüksek üretim gücüne sahip, petrol kimyasının değerli ürünleri olan etilen ve propilen üreten EP-300 tesisinin inşasına başlanılmıştır. Komplekste ülkenin petrol üretimi fabrikalarının karbon hidrojen hammaddesinin kullanılması planlanıyordu. Özellikle şunu da belirtmemiz gerekir ki, son ve öncü teknolojiye dayalı böyle bir tesisin çalışmaya başlaması o dönem için, hatta SSCB’de çok büyük bir olaydı. Sadece EP-300 tesisi sayesinde etilen-polietilen fabrikası hazırda dünya pazarında talebin büyük olduğu yüksek kaliteli polietilen üretiyor ve bu gün bu tesis ülkemizde kimya sektörünün gelişimi için esas hammadde tedarikçisi rolünü oynuyor.

Bu dönemde EP-300`le aynı zamanda onun bir tür teknolojinin devamı olan, polietilen üretimi için düşünülmüş “Polimir-120” kompleksi yapılmıştır. Bu benzersiz kompleksler esas tesis olan EP-300 üçün hammadde dışarıdan, yurtdışından değil, ülkenin petrol üretimi fabrikalarında üretilen karbon hidrojen ürünlerinden alındığı için özellikle değerli ve daha uygundur. 

21. yüzyılın başlarında - ülkenin bağımsızlığı döneminde daha bir büyük tesis - benzersiz buhar-jeneratör tesisi Japonya’dan devlet garantisiyle krediyle alınmıştı. Geleceğe yönelik düşünülerek inşa edilmiş bu tesisler sayesinde bu gün “Azerkimya” Devlet Şirketi işletmelerinin uyumlu çalışması, 8000’den fazla kimyacının işlerinin korunmasını sağlamıştır. Kimya sektörü işletmeleri genelde yüksek enerji kapasitelidir. Onların tek ürün üretimine harcadığı enerji  bir hayli yüksektir. Bazı kimyevi ürünlerinin üretim harcamalarında elektrik enerjisi ve enerji taşıyıcılarının özgül payı hatta yüzde 50`den fazladır. 

“Azerkimya” Devlet Şirketi bünyesindeki işletmelerin son yıllarda üretim ve ürün kalitesinin artırılması yönünde büyük başarılar elde etmiştir. Bu ise şirketin dünya pazarında kendine özgü yere sahip olmasına olanak sağlamıştır. Bugün şirketin işletmelerinde değişik markalı ve yeteri kadar yüksek kaliteli kimyevi ürünler - polietilen, piroliz zifti, propilen, teknik ve kesinleştirilmiş izopropil  ispirtosu, propilen oksidi, propilenglikol, değişik markalı poliefirler, BDF (butilen-divinil fraksiyonu), kaustik soda ve klor, teknik sülfat asidi vs. üretiliyor. Onların belli bir kısmı iç tüketim için öngörülürken, büyük kısmı yakın ve uzak yabancı ülkelere ihraç edilecektir. 

Etilen-polietilen fabrikasında üretilen yüksek basınçlı polietilene, “sentez-kauçuk” fabrikasının değerli ürünü olan mutlak izopropil ispirtosuna – MİPS’e dünya pazarında olan talep her yıl artmaktadır. Kimya müesseselerinin diğer ürünleri de yabancı şirket ve firmalar tarafından büyük taleple ve büyük ölçüde alınıyor.

Bugün “Azerkimya” markalı kimya ürünleri geniş çeşitte ve büyük ölçüde dünyanın birçok öncül ülkelerine, ayrıca ABD, Almanya, İngiltere, İsviçre, Rusya, Türkiye, Polonya, Romanya, İran, Ukrayna, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan vs. ülkelere ihraç ediliyor. Tüm bunlar bugünkü kimya ve petrokimya alanının onur duyacağı başarılarıdır ve Azerbaycan’ın  tümüyle gelişiminin bir parçasıdır. 

2003 yılıyla kıyaslamada satılık mal üretiminin hacmi 2 defadan fazla artmıştır. Bu dönem süresince ürün ihracı 3,6 kat artmıştır, bu da ülkeye yabancı para akınını bir hayli artırmıştır.

Azerbaycan kimyacıları son yıllarda iş verimliliğini de önemli ölçüde artırmışlar. Artık bir işçiye düşen ürün üretiminin hacmi rekor seviyede-2,57 kat artmıştır. “Azerkimya” Devlet Şirketi işletmelerinin ürettiği onlarca değerli kimya ve petrokimya ürünleri dünyanın en öncül ve gelişmiş ülkelerinin büyük firma ve şirketleri tarafından yüksek taleple satın alınmaktadır. Sadece bu yüzden Azerbaycan üretimi olan MİPS üretimcisi firma ve işletmeler arasında yüksek kalite göstergelerine göre uluslararası kurumlar tarafından “Arka Avrupa” altın ödülüne layık görülmüştür. Bununla birlikte, 2009 yılında “Organik Sentez” Fabrikası Dünya Ticaret Liderleri Kulübünün (Madrid) kararıyla “Teknoloji ve kaliteye göre” dünya ödülüne, bütünlükte ise “Azerkimya” Devlet Şirketi Dünya Yönetim ve Danışma Birliğinin (Fransa) kararıyla “Kalite ve ticaret prestijine göre” altın ödüle layık görülmüştür.