Lətifələr

Azərbaycan lətifələri
Lətifə ərəbcə lətif sözündən olub xoş söz, incə ifadə mənasını bildirir. Lətifələrin formalaşma tarixi IX yüzillikdən sonrakı dövrlərə gedib çıxır. İlk mərhələdə lətifələr türk yazılı nəsrinin təhkiyə formasında yayılmışdır. Ərəb istilasından sonra isə Şərq qaynaqları, xüsusilə ərəb düşüncəsində geniş yer tutan, başlıca təhkiyə, nəql etmə, nəsihətamizlik funksiyalarını üzərinə götürən lətifələrlə - xalq arasında insanları güldürən sözlər çarpazlaşmış və milli epik düşüncədə onun formalaşma prosesi başlamışdır. Beləliklə, lətifələr cəmiyyət həyatındakı ziddiyyət və əksiklikləri – gerilik, cəhalət, nadanlıq, tamahkarlıq, zülm və riyakarlığı gülüş yolu ilə aradan qaldırmağa, insanları yaxşılığa istiqamətləndirməyə çağıran xalq nəsri nümunəsidir. 

Azərbaycanda ilk lətifə toplusu 1908-ci ildə Ə.Müznib tərəfindən nəşr olunmuşdur. O, sonralar da lətifələrin toplanma və nəşr işləri ilə məşğul olmuş, bir sıra regional lətifələrlə yanaşı, Bəhlul Danəndə (Azərbaycanda yayılan lətifələrin bizə gəlib çatan ən qədim nümunəsi məhz Bəhlul Danəndənin adı ilə bağlıdır) və Molla Nəsrəddin lətifələrinin beş yüzdən artıq nümunəsini toplamışdır.

1. Bəhlul Danəndə lətifələri
2. Molla Nəsrəddin lətifələri
3. Regional lətifələr

Regional lətifələr də öz növbəsində bölünür:
a) Şəki lətifələri (daha çox Hacı dayı ilə bağlı)
b) Qarabağ və Abdal Qasım lətifələri
c) Ayrım lətifələri
ç) Ləzgi lətifələri
d) Müxtəlif məzmunlu lətifələr

Bəhlul Danəndənin evlənmək istəyən bir nəfərə məsləhəti.
Günlərin birində birisi gəlib Bəhlul Danəndəyə deyir:
Bəhlul, mən evlənmək istəyirəm, bir ağıllı məsləhət ver, kimi alım?
Bəhlul deyir:
Qız alsan sən bilərsən, dul alsan mən bilərəm, ərindən boşanmış alsan, nə sən bilərsən, nə mən.
Sonra Bəhlul:-Dəh, atım, dəh,-deyib qarğı atını səyridir. Kişi Bəhlulun dalınca yüyürüb deyir:
Ay Bəhlul, axı mən səndən söz soruşdum, sən heç nə demədin.
Bəhlul deyir:
Bala, sən məni başa düşmədin, mən sənə öz məsləhətimi verdim. Özü də dedim ki, özün bilərsən hansını alarsan, qabaqcadan xasiyyətlərini də söylədim.
Oğlan yalvarır ki, Bəhlul Danəndə, yenə başa düşmədim, açıq de...
Bəhlul deyir:
Bala, mənim sözlərimin mənası belədir: qız alsan, sən nə desən deyəcək ki, sən bilərsən, çünki qız səndən başqasını görmədiyinə görə elə səni hər şeyi bilən bir adam kimi tanıyacaq. Dul alsan, o deyəcək ki, yox, mən bilirəm. Çünki o köhnə ərindən çox şey öyrənib. Əgər ərindən boşanmış alsan, o heç sözə baxmayacaq. Bir söz deyəndə cin atına minib, "dəh" deyib sənnən də boşanacaq. 

Teymurun sualı.
Teymurləng bir gün Molla Nəsrəddinə deyir:
- Molla, sənə bir hikmətli sual vermək istəyirəm. O nədi ki, bu dünyada nə yetişib, nə yetişir, nə də yetişəcək?
- Bizi işə götürəndə sənin bizə təyin elədiyin maaş.

Şəki lətifəsi.
İki dost avtobusla Şəkidən Bakıya gəlməyə hazırlaşır. İkimərtəbəli avtobusda yuxarıda sadəcə bir boş yer qaldığına görə dostlardan biri aşağıda sürücünün yanında əyləşməli olur. Nəhayət onlar Bakıya çatırlar.Aşağıda əyləşən dost görür ki, o biri dostu özünü pis hiss edir, rəngi də qaçıb. Dərhal soruşur :
Ha sənin cözoo yiyim.Nə olutdu ?.
Dostu deyir :
Haindi bir diyan görax...Sizin avtobusda şofer vardı ?.
Dostu cavab verir :
Hə ne olufdu ki ?
Digər şəkili :
Haa indi Şəkidən Bakıya gələnə qədər ürək -göbəyimi yemişəm. Bizim avtobusda şofer yox idi!