Ekonomik reformlar ve hizli kalkinma

Azerbaycan XXI yüzyılın başlarından itibaren bulunduğu bölgenin ve post sovyet mekanının ekonomik açıdan en hızlı, dinamik gelişen ülkesine dönüşmüştür. Bir yandan ülkenin zengin petrol ve doğal gaz kaynaklarının dünya pazarlarına nakline olanak veren projelerin gerçekleşmesi, bunun sonucunda Azerbaycan gelirlerinin hızla yükselmesi, diğer yandan ise bu gelirlerin etkin şekilde kontrol edilmesine ve ekonominin farklılığına yönelik seri reformların hayata geçirilmesi çok geçmeden kendi sonuçlarını verdi. Azerbaycan ekonomisi son birkaç yılda % 300-e  yakın, yani 3 kata kadar yükseldi. Ülkenin döviz rezervlerinin hacmi 2012 yılının başlarında olan bilgilere göre 40 milyar doları geçti. Aynı zamanda ekonomide petrol dışı sektörün ağırlığı da sürekli arttı ve Azerbaycan ekonomisinin petrolden bağımlılığı riski ortadan kalktı. Birçok yerli ve yabancı uzmanlar tarafından Azerbaycan\'a büyük petrol gelirlerinin giriş yapmaya başlamasından sonra ekonomide Hollanda sendromu nun yaşanabilirliğine dair ileri sürülen tahminler boşa çıktı. Halihazırda Azerbaycan dış yatırımlara ihtiyacı olan ülkeden bulunduğu bölgede ve onun dışında büyük kapsamlı yatırımlar yapan ülkeye dönüşmüştür.

1995 yılından itibaren Azerbaycan\'da Genel İç Üretimin (GİÜ) sürekli olarak yükselmesi eğilimi başladı. Devlet İstatistik Komitesi\'nin makroekonomik göstergelere ilişkin veriler gereğince 1995-2003 yılları arasında GİÜ üin orta yıllık artışı yüzde 9, kişi başına düşen GİÜ 3 kez, ortalama aylık aylık ise 5,3 kez arttı. Yabancı yatırımların yapılması  10 kez, iç yatırımlar 5 kez, bütçe gelirleri 3 kez arttı, bütçenin açığı asgari düzeye indi. Özel sektörün GİÜ `deki hissesi  de 2003 yılına kadar % 73-e kadar arttı.

Resmi istatistik göstergelere göre 2004-2011 yıllarında Azerbaycan\'da GİÜ ortalama % 14, aynı zamanda petrol dışı sektörü üzere GİÜ % 9 arttı. Bu süre içinde ülkede kişi başına düşen GİÜ 5 kez, GİÜ \'de özel sektörün hissesi ise 81,7 orana kadar yükseldi. Dış borcun GİÜ n\'e olan oranı 2003 yılındaki % 18-den mevcut % 7-e kadar aşağıya inmiş. Stratejik döviz rezervleri 40 milyar doları geçer ki, bu da dış borç hacminin 8 katıdır. Bu dönemde Azerbaycan\'a yapılan yatırımlar 2,4 kez arttı, bunların 1,5 oranında yabancı, 5,5 `si iç yatırımlardır. Aynı dönemde bütçe gelirleri her yıl ortalama 24 oranında arttı, bütçenin açığı şu anda % 1-den düşük düzeydedir. Ayrıca son iki yılda Azerbaycan\'da petrol dışı sektörü üzere GİÜ` nün petrol sektörü üzere GİÜ \'e oranda artış eğilimi bekleniliyor. Cumhurbaşkanı, konuşmalarında işbu eğilimin korunmasını defalarca vurgulaşım ve bunu devletin önünde stratejik görev olarak belirtmiştir.

İşte ülkeye büyük petrol gelirlerinin dahil olmasının yanısıra gerçekleştirilen ekonomik reformlar, petrol paralarının etkin yönetimi ve yönlendirilmesi sayesinde Azerbaycan\'ı 2005-2007 yıllarında GİÜ `nin yıllık artış tempolarına göre dünya liderleri arasına çıkarmıştır: ülkede 2005 yılında 26,4 oranında, 2006 yılında rekor 34,5 oranında, 2007 yılında ise 25 oranındaki GİÜ artışı kayda alındı. 2008 yılında dünyayı sarmış olan finansal-ekonomik krize rağmen Azerbaycan ekonomisinin gerilemeğen çok az sayıdaki ülkelerden birisi idi. Aynı yıl GİÜ n`in % 10.8 artışı gerçekleşmiştir.

Azerbaycan ekonomisinde sürekli artış eğilimi Bakü-Tiflis-Ceyhan ihraç petrol boru hattının 2006 yılının temmuz ayında tam olarak devreye girdikten sonra ülkeye giren büyük petrol gelirleri ile hızlı gelişmeye dönüşmüştür. O zaman günde 1 milyon varil petrolü dünya pazarlarına açan bu hattın işe düşmesinden sonra Azerbaycan\'a gelen büyük miktarda gelirlerin ne derecede etkin yönetimi ülke karşısında yeterince önemli mesele olarak duruyordu. Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in henüz büyük petrol karlarının ülkeye girmesinden önce petrol dışı sektörün, orta ve küçük girişimciliğin, bölgelerin ve tarımın kalkınmasına ilişkin başlattığı ekonomik reformlar (ilgili alanlara ilişkin devlet programları, cumhurbaşkanının emir ve kararnameleri), ekonomi farklılığına yönelik programlar işbu konunun başarıyla çözülmesine olanak sağladı.  

 Azerbaycan çok kısa süre içinde-birkaç yıl içerisinde ekonominin petrol gelirlerinden bağımlılığını asgari düzeye indirebildi, bir yandan ülke ekonomisinin hızlı artışı yaşandı, öte yandan petrol dışı sektörün gelişmesine, ekonominin liberalleşmesine, küçük ve orta girişimcilik faaliyetinin desteklenmesine, bölgelerin gelişmesine yönelik programlar gerçekleştirildi. Bu amaçla Cumhurbaşkanı tarafından seri olarak petrol dışı sektörün gelişmesine yönelik kararname ve emirler verildi, kanun ve kararlar kabul edildi.

Azerbaycan\'da gerçekleştirilen ekonomik reformlar, petrol dışı sektörün gelişmesine yönelik başarılı ekonomik politika nüfuzlu uluslararası kurumlar tarafından da kaydedildi. Azerbaycan 2009 yılında Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu tarafından her yıl hazırlanan Doing Business» göstercesine göre dünya devletleri arasında iş alanında en başarılı sonuçlara ulaşmış ülkelerden biri olarak tanındı. Raporun hazırlandığı 10 temel değerlendirme yönlerinden 7\'si üzere Azerbaycan önemli yükselişe sahip olmuş  ve Doing Business-2008» raporu ile kıyaslandığında Doing Business-2009 da konumlarını diğer devletlere oranla beklenmedik tempolarla  iyileştirmiştir. Rapora göre Azerbaycan ekonomik reformlar gerçekleştiren ülkeler arasında lider oldu.

Dünyanın önde gelen kuruluşlarından olan Dünya Ekonomik Forumu\'nun (WEF - World Economic Forum) 2011 2012 yılları için dünyanın 142 ülkesini kapsayan ekonomik rekabetçilik klasmanında da Azerbaycan eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında en önde gelen ülkelerden biridir. Bu Reyting\'te Azerbaycan 2010 yıla göre 2 basamak ilerleyerek, 55. sırada yer aldı, eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında Estonya ve Litvanya\'da sonra 3., BDT ve bölge ülkeleri arasında ise ilk sırada yer aldı. Dünya Ekonomik Forumu ülkelerinin ekonomik rekabetçilik reytingini piyasa kurumları olgunluğu, altyapının gelişmesi, makroekonomik istikrar, teknolojik gelişme, eğitim ve sağlık düzeyi ve diğer kriterler üzere araştırıyor.

Ülke başkanlığı ekonominin kalkınmasını petrol dışı sektörü üzerinde kurulmasına yönelmiş stratejiyi uygulayarak petrol üretiminin bile bile dengeli tempoda tutulmasına, böylece stokların gelecek nesiller için korunmasına, karşılığında petrol dışı sektörde kalkınma temposunu daha da hızlandırmaya yönelik politika yürütüyor.  Azerbaycan Cumhurbaşkanı 2012 yılının başlarında hükümet karşısında yakın 10 yılda GİÜ `nin iki defa artması görevini bıraktı. Bu artış petrol dışı sektörün hesabına temin edimelidir. Tahminlere göre yakın 3 yılda petrol dışı sektörü üzere GİÜ `nin yükselişi ortalama yılda % 8-i oluşturacak. Azerbaycan\'da ekonominin farklılığına hesaplanmış başarılı ekonomik politika 2015 yılında petrol sektörünün GİÜ \'de payının 2010 yılındaki 48,5 oranından 29,3 orana kadar inmesine  yol açacaktır. Sonuçta petrol dışı sektörün GİÜ-de payı 2015 yılında 44,4 orandan 61,3 orana ulaşacaktır. Bugün Azerbaycan ekonomisi genel olarak Güney Kafkasya ekonomisinin 75-80 oranını oluşturuyor.

Azerbaycan\'da hızlı ekonomik gelişmeyle birlikte ülkenin stratejik döviz rezervlerinin yükselmesi de meydana gelmektedir. 2012 yılının Ocak ayına olan rakamlara göre Merkez Bankası emrindeki resmi döviz rezervlerinin hacmi 11 milyar dolara yakındır. Tahminlere göre 2012 yılı içinde bu kaynaklar daha 3 milyar dolar artacak. Devlet Neft Fonu\'nda briken stoklarla birlikte Azerbaycan\'ın stratejik döviz rezervlerinin hacmi 42 milyar doları buluyor. Yakın 10 yıl içinde ise ülkenin döviz rezervlerinin 100 milyar dolara ulaşacağı bekleniyor.

Azerbaycan ekonomisine son 15 yılda yapılan yatırımların hacmi de 100 milyar dolardan fazladır. Bunun önemli bölümünü iç yatırımlar oluşturuyor. Fakat şimdi Azerbaycan ülke dışında büyük kapsamlı yatırımlar yapan ülkedir. Aynı zamanda Azerbaycan borç alan ülkeden borç veren ülkeye dönüşmektedir. Son birkaç yılda Azerbaycan hem devlet, hem özel sektör hattıyla Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Moldova, Gürcistan ve Türkiye de dahil pek çok ülkeye büyük kapsamlı yatırımlar yapıyor.

Yabancı devletlere yapılan yatırımlar esas itibariyle Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) aracılığıyla gerçekleştirilir. Azerbaycan iş adamları tarafından sadece Türkiye\'ye yapılan yatırımlar 5 milyar dolar civarındadır. SOCAR tarafından şu anda bu ülkeye milyarlarca dolar büyük yatırımlar da sürülmektedir. Azerbaycan devleti komşu Gürcistan\'ın ekonomisi en çok yatırım yapan ülkelerden biridir, bu ülkenin enerji, petrol-gaz sektöründe öncü konuma sahiptir. Örneğin, şu anda Gürcistan\'da perakende petrol ürünleri satışı piyasasının 75 yüzdesi SOCAR kontrolündedir. Gaz satışı piyasasındakı pay ise 90 civarındadır.

Azerbaycan\'ın yatırım yaptığı ülkelerin coğrafyası da hızla genişliyor. SOCAR hattıyla İsviçre, Birleşik Arap Emirlikleri\'ne, Kırgızistan\'a büyük kapsamlı yatırımlar yapılıyor. Ayrıca özel sektör Doğu Avrupa, Batı Avrupa ve Balkan Yarımadası ülkelerinin inşaat, turizm, gayrimenkul piyasalarında kendine yer tutmaktadır. Azerbaycan son yıllarda stratejik ekonomik çıkarlarının olduğu bölge ülkelerine defalarca büyük kapsamlı krediler de ayırdı.

Tüm bu ekonomik başarıların sonucunda Azerbaycan hem bölgede lider devlet konumunu pekiştirecek, aynı zamanda bölge dışında da söz sahibi ülkeye dönüşecektir. Halihazırda Azerbaycan kendi güçlü ekonomisi sayesinde Avrupa ve Asya\'yı birleştiren Büyük İpek Yolu koridorunun en önemli ülkelerinden biridir.