Tarım sektörünün gelişimi ve gıda güvenliği

Güvenilir gıda temini her bir ülkenin ekonomik istikrarının ve sosyal dayanıklılığının temel şartıdır. Bu bakımdan Azerbaycan devleti nüfusunun yiyecekle güvenlir  teminine ilişkin çok yönlü önlemleri uyguluyor ve gıda güvenliğinin doğrudan bağımlı olduğu tarım sektörünün gelişmesine yönelik büyük hacimli devlet programları gerçekleştiriyor. Şu anda ülkede nüfusun güvenli gıda ile temini devletin ekonomik politikasının önemli yönlerinden birini oluşturmaktadır.

Nüfusun temel gıda ürünleri ile güvenli temini ve ülkenin meşgul nüfusunun büyük bölümünün çalıştığı tarım sektörün gelişimi politikasının temeli 90\'ların ortalarında atılmıştır. Azerbaycan\'da BDT ülkeleri arasında en hızlı toprak reformları gerçekleştirilmiş, tarım üreticilerine destek mekanizmaları biçimlendirilmiş, uluslararası kuruluşlarla, özellikle Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı Gıda Örgütü (FAO) ile birlikte bu alanda önemli projelerin uygulanmasına başlanmıştır. 2001 yılında ülke başkanının kararı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Gıda Güvenliği Programı kabul edildi. Bu program çerçevesinde yapılmış çalışmalar sonucunda tarım ve gıda ürünlerinin üretimi önemli ölçüde artmış. Sonradan Azerbaycan\'da hızlı ekonomik gelişmenin başlaması sonucu tarım sektörünün daha da geliştirilmesi için alınan önlemler de çoğalmıştır. Tarım sektörünün gelişmesi Azerbaycan Cumhurbaşkanı\'nın ekonominin dallara ayrılma stratejisinin temel yönlerinden birini teşkil etmiştir. Öyle ki, ülke nüfusunun yaklaşık 1,5 milyon kadarının tarım sektöründe çalışması açısından bu alanın geliştirilmesi hem de petrol dışı sektörün gelişmesi, işsizliğin ve yoksulluğun azaltılması açısından özel önem arz etmektedir.

Tarım sektörünün gelişmesi, yoksulluğun azaltılması ve bölgelerin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair kabul edilen devlet programlarında önemli yer almaktadır. “2003-2005 yılları için Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde yoksulluğun azaltılması ve ekonomik kalkınma Devlet Programı”, “Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde küçük ve orta girişimciliğin kalkınması Devlet Programı (2002-2005 yılları)”, “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyal-ekonomik kalkınması Devlet Programı (2004-2008 yılları)” ve diğer kabul edilen belgelerden doğan görevlerin yerine getirilmesi, ayrıca çiftçilere mali ve teknik desteğin sağlanması, girişimciliğin kalkınması, bölgelerdeki altyapı projesinin uygulanması nüfusun tüketiminde yerli ürünlerin izafi ağırlığının yükselmesini sağlamıştır. 2008-2015`li yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde bölgelerin sosyo-ekonomik kalkınması programı da genellikle bölgelerde işsizliğin giderilmesine ve gıda güvenliğinin sağlanmasına doğrultulmuştur. Bu sorunların çözümü tarım sektörünün gelişme stratejisinin temelini oluşturmaktadır ve tarım sektörle sıkı sıkıya bağlıdır.

Tarım sektörün gelişimi ve gıda ürünlerinin üretiminin arttırılması için yeni teknolojilerin ve modern teknolojinin sevkedilmesi hayati önem taşımaktadır. Fakat yeni teknolojilerin sevkedilmesi, modern tarım tekniklerinin alınması büyük paralar gerektirdiğinden devletin desteği olmadan bu alanda verimler almak mümkün olamazdı. Bunu dikkate alarak Azerbaycan Cumhurbaşkanı 2004 yılında “Agroleasing” HAAŞ -nın oluşturulması konusunda emir verdi. “Agroleasing” HAAŞ`e mineral gübrelerin, pestisitlerin, teknolojik teçhizatların, fidanların, buğday tohumlarının, cins damızlık hayvanların ülkeye getirilip üreticilere ulaştırılması ve diğer fonksiyonlar tevdi edilmiştir.

“Agroleasing” HAAŞ devlet bütçesi hesabına alınmış tarım teknikleri ve teknolojik donanımlar gerçek ve tüzel kişilere değerinin yüzde 20\'sini ön, geri kalan kısmını ise 10 yıl süresine (değerine bağımlı olarak) ödemek şartı ile kira verir veya kira yoluyla satıyor. Şimdiye kadar “Agroleasing” HAAŞ hattıyla 9452 adet çeşitli marka tarım teknikleri satın alınmıştır.

Devlet politikasının önemli yönü hem de iç gıda pazarının ithaldan azami azaldılmasına ve gıda kaynaklarının oluşturulması için kompleks önlemlerin uygulanmasına odaklanmıştır. Mayıs 2008`de ise Cumhurbaşkanı tarafından nüfusun Gıda ürünleri ile güvenli teminine dair ayrıca Devlet Programı kabul edilmiştir. Bu program 2008-2015`li yılları kapsar. Adı geçen Devlet Programı Azerbaycan\'da tarım sektörün gelişimi ve gıda güvenliğinin sağlanması açısından en önemli belge olarak kabul edilir. Programın kabul edilmesi üzerine orada öngörülen tedbirlerin uygulanmasını sağlamak için bütçeden tarıma ayrılan harcamalar da 2009 yılında önemli ölçüde - % 44 oranında yükselerek 388.2 milyon manata olmuştur. Bu yükselme eğilimi sonraki yıllarda da devam etmiş ve gelecekte de devam edecektir.

Nüfusun yiyecekle güvenli şekilde teminine yönelik devlet politikasının sonucu olarak 2003 yılından sonra tarım sektöründe gelişme sürekli eğilime dönüşmüştür. 2003-2007 yılları arasında tarım bölümünde fiili artış ortalama yılda 4,5 oranında oluşturuyordu. Bu eğilim sonraki yıllarda da devam etmiştir. 2011 yılında bitki yetiştiriciliği ürünlerinin üretimi 9,4 oranında, hayvancılık ürünlerinin üretimi 3,6 oranında ve tarımın toplam ürünü 6,8 oranında artmıştır. 2012 yılının 9 ayının sonuçlarına göre ise tarım alanında 6,3 oranında artış olmuştur. Ayrıca geçen yıla göre tahıl üretimi 1,6 oranında, nitekim buğday üretimi 1,7 oranında artmıştır. İstatistiksel göstergelere göre tarım Azerbaycan\'a GİÜ % 5,4`nü verir. Burada esas fonların % 7,9`u, meşgul nüfusun ise % 38`i toplanmış. Şu anda bu alanda 24000 işletme, 2800 özel girişimci, 10000 aile çiftçi tarımsal faaliyet gösteriyor ve 550 imalat işletmesi faaliyete başlamıştır.

Tarımda artış eğilimini saklamak için devlet tarafından bu alana yönelen sübvansiyon ve indirimli kredi politikası yürütülür. Bilimsel araştırma enstitülerinde üretilen verimli tohumların değerinin ise 30-40 oranında devlet tarafından karşılanmaktadır. Çiftçilere yakıt % 50 indirimle satılıyor, onlar gübreleri değerinin %50-75`ne alırlar. Bu maddi yardımlar tarım ürünlerinin ithalat bağımlılığını önemli ölçüde azaltıyor. Ekonomik Kalkınma Bakanlığı Girişimciliğe Yardım Ulusal Fonu tarafından verilen paraların ana bölümü de tarıma yöneliktir. Ayrıca et, süt ve yağ üretiminde artışa ulaşmak için ülkeye damızlık hayvanların getirilmesi için özel program var. Bu program gereğince, Tarım Bakanlığı devlet paraları hesabına Avrupa ülkelerinden şimdiye kadar 5 binden fazla damızlık hayvan getirmiş ve bu süreç bundan böyle de devam edecektir. Getirilen hayvanların hepsi kira yoluyla köylülere verilmiştir. Diğer faaliyet alanı büyük çiftçi birlikleri yaratılmasıdır ve cumhurbaşkanının talimatına göre yakın yıllarda ülkede 50 büyük tahılcılık çiftliği biçimlendirilmelidir.

Halihazırda Azerbaycan\'da tarım sektörün gelişmesi nüfusun temel tarım ürünlerine olan ihtiyacını (bazı ürünlere göre fazlasıyla, bazı ürünlere göre büyük ölçüde) karşılama olanağı sağlıyor ve uzmanlara göre gıda güvenliğinin sağlanması açısından orta seviyede değerlendirilir. Azerbaycan tarımın gelişmesi açısından büyük potansiyele sahip ülkelerden sayılır ve seri nitelik taşıyan devlet politikasının sürdürülmesi bu alanda gelecekte 2-3 defalık artıma ulaşmaya izin verebilir. Tarım sektörün gelişmesi, nüfusun gıda güvenliğinin temin edilmesi “Azerbaycan - 2020: Geleceğe Bakış Kalkınma Konsepti`nde de önemli yönlerden biri olarak öngörülüyor.