Petrol dışı dektörün gelişimi

Geçen 8 yılda Azerbaycan’da oluşmuş hızlı ekonomik gelişmede önemli yer alan petrol sektörü  son yıllarda yerini  petrol dışı sektöre bırakmaktadır. Şöyle ki, son yıllarda genel ekonomik gelişimde petrol dışı sektör öne çıkıyor. Resmi istatistiklere ve makroekonomik göstericiler uygun olarak son 8 yılda ülkede petrol dışı sektörde 2.2 defadan fazla artış olmuştur. Petrol gelirlerini ekonominin dallandırılmasına yönelik harcama stratejisi kendisini doğrultmuştur. Geçiş dönemini yaşamış herbir ülke gibi Azerbaycan da güçlü ekonomi kurmak için kendi doğal kaynaklarından yaralanmak üzere bu kayanaklardan elde ettiği gelirlerle ekonomisini başarıyla dallandırmayı ve onun petrolden bağımlığını minimuma indirmeyi başarmıştır. Şu strateji sayesinde ülkede inşaat, turizm, tarım, taşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri sektöründe devamlı artış gelenek halini almıştır. Bu geleneğin  göstericilerinden birisi olarak son 8 yılda ülkede 1 milyondan fazla iş yeri kuruldu ve bunun büyük bir kısmı petrol dışı sektörde olmuştur. 

Tarım, turizm, bilgi-iletişim teknolojileri, işlem sanayisi Azerbaycan petrol dışı ekonomsinde öncelili sahalar olarak biliniyor. Uluslararası finans enstitüleri şu sahalar arasında tarım ve ve turizmi daha öne çekiyorlar. Şöyle ki, ülkenin is goren kısmının yaklaşık %44ü tarım sektöründe çalışıyor. Şu sebepten ülkede tarımın gelişimine yönelik devlet programları uygulanıyor, yeni teknolojilerin katılması sağlanıyor. Bakanlar Kurulu’nun raporunda yer alan rakamlara uygun olarak 2003 yılıyla kıyaslandığında 2011 yılında tarım ürünlerinin üretiminde %34 artış olmuştur. Son 3 yılda toplam tarım ürünlerinin artış temposu ortalama %2.5 olmuştur. Azerbaycanla sıkı ilişkide bulunan Asya Gelişim Bankası da tarım ve turizmi ülkede petrol dışı sektörün gelişiminin önemli yönü olarak biliyor. Banka hesap ediyor ki, bölgede altyapının iyileşmesi, tarım ürünleri üreticilerine para yardımı sağlanması ve onlara vergi tavizi verilmesi Azerbaycan’da büyük potensiyale sahip olan tarım sektörünün gelişmesine yardımcı oluyor.  Bankanın hesaplamalarına uygun olarak ülkenin turizm imkanlarının kullanılması petrol dışı TİÜ’nün artışıyla sonuçlanacak. Şöyle ki, Azerbaycan’ın zengin turizm potensiale sahip olması ve ülkenin altyapısının son yıllar hızlı gelişimi petrol dışı sektörün bu yönünde ülkeye byük gelirler vadediyor.

Şu anda Azerbaycan’da üretilen petrol dışı ürünler, ayrıca elektrik makineleri ve malzemeleri, onların parçaları, kimya sanayisi ürünleri, hazır şekilde tekstil mamülleri ve b. farklı bölgeler ihraç ediliyor. Ekonominin dallandırılması ve petrol dışı sektörün gelişimini sağlamak için cumhurbaşkanının emirleri ve imzaladığı gelişme programlarına uygun olarak küçük ve orta iş adamlarının desteklenmesine, bu sahada çalışanlara indirimli kredilerin verilmesine, tarıma para yardımının sağlanmasına, ülkede taşıma-iletişim altyapısının tekrar kurulmasına milyarlarca para harcandı.  Şu harcamalar kısa zamanda kendisini gösterdi ve ekonominin petrol dışı sektöründe gelişmeye neden oldu. Ekonominin çeşitlendirilmesine yönelik projelerin hayata geçirilmesi için devlet başçısının emir ve bildirileri ile “Azerbaycan Cumhuriyyeti ekonomik bölgelerinin 2009-2013 yıllarında sosyo-ekonomik gelişimi Devlet Programı”, “2008-2015 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yoksulluğun azaltılması ve devamlı gelişme Devlet Programı” ve diğer programlar hazırlanmıştır ve başarıyla uygulanıyor.

Ekonomik Gelişim Bakanlığı’nın resmi bilgilerine uygun olarak son 8 yılda Azerbaycan sanayi üretimi 2.7 defa, tarım ürünleri üretimi 1.3 defa, inşaat sektöründe iş hacmi 3.2 defa, taşıma hizmetlerinin hacmi 2.3 defa, bilgi ve iletişim sektöründe hizmetler ise 6.4 defa artmıştır. 2005-2011 yılları sonuçlarının araştırılması gösteriyor ki, şu dönemde toplam ekonomik gelişime ek olarak petrol dışı sektörde de devamlı gelişim izlenmiş, petrol dışı sektör için TİÜ sabit artış temposuna sahip olmuştur. Ekonomik Gelişim Bakanlığı’nın, Devlet İstatistik Kurulu’nun, Vergiler Bakanlığı’nın, Uluslararası Döviz Fonunun (UDF) bilgilerine uygun olarak 2009 yılında petrol dışı sektör için %6.2, 2010 yılında ise %7.9’luk artış izlenmiştir.  Bu artış global ekonomik krizin olduğu bir dönemde sensasyon bir göstericidir. 2010 yılında yalnız sanayi ürünlerinin üretilmesi petrol sektöründe %1.7, petrol dışı sektörde %6.6 artış olmuştur. Genelde petrol dışı sektörünün gelişmesinde “Azerbaycan Cumhuriyetinin bölgelerinin 2009-2013 yıllarında sosyo-ekonomik gelişimi Devlet Programı”’yla planlanmış olan projelerin uygulanmasına, o cümleden üretim ve hizmet binalarının kurulmasına büyük önem veriliyor. Resmi istatistiklere uygun olarak  2003 yılından bugüne kadar ülkede 1927 üretim görevli daireler kullanıma sunulmuştur. 2011 yılında 40’tan fazla sanayi binası kullanıma sunulmuştur, o cümleden 70’ten fazla sanayi binasının inşaatı devam ediyor ve 75 üretim-işlem binasının kullanıma sunulması bekleniyor. Şu üretim-işlem binaları hükumet yanında girişimciliğe Yardım Ulusal Fonunun indirimli kredileri sayesinde inşa ediliyor.

Petrol dışı sektörde artışı 2011 yılında da izlenmiştir. O yıl petrol dışı TİÜ’de %9.5’lik bir artış gözlenmiştir. Yılın 11 ayı boyunca toplam 45.5 milyar manatlık TİÜ üretilmiştir ki, şunun yaklaşık 21.5 milyarı, veya %47’si petrol dışı TİÜ olmuştur. Sonuçta son yıllarda ilk defa olarak petrol ve petrol dışı sektörlerde üretilen TİÜ eşitlenmiştir. 2011 yılında devlet büdcesine giren verginin hacmi 5 milyar 475.1 milyon manat olmuştur. Şunun yaklaşık 2.9 milyarı petrol dışı sektöre aittir. Bu da 2010 göstericisinden %22 daha fazladır. Uluslararası Döviz Fonunun raporuna uygun olarak 2011 yılında Azerbaycan petrol dışı ekonomisi yüksek artış temposuna devam etmiş ve yakın süre için ekonomik perspektif pozitiftir. Fonun veridiyi bilgilere uygun olarak petrol dışı sektörde, esas olarak, inşaat ve hizmet sektörleri sayesinde oluşan %9.5’lik bir artış 2011 yılında petrol sektöründe teknik nedenlerden dolayı %10’luk bir azalmayı kompense etmiştir. Rapora uygun olarak Azerbaycan’da ekonomik perspektiflere bağlı riskler, esas olarak, dengededir ve UDFnin Baküdeki görevi Avrupa’da yaşanan krizin Azerbaycan’ın ekonomisine 

2012 yılında UDF Azerbaycan’da petrol dışı sektörün %6 artacağını öngörüyor. Ekonomik Gelişim Bakanlığı ise 2012 yılında ekonomik artışı esas olarak petrol dışı sektörün sağlayacağına ve bu sektörde artışın %8.6 civarında olacağını öngörüyor, önümüzdeki 3 yılda ise petrol dışı TİÜ’de ortalama %8 artış olacak. Azerbaycan’da çeşitlendirme için yapılan başarılı ekonomi politiği 2015 yılında petrol sektörünün TİÜ’de payının %29.3 kadar azalmasına neden olacak. Sonuçta petrol dışı sektörün TİÜ’ye katkısı 2015 yılında %44’ten %61.3’e yükselecektir. ( onu söylemek gerekiyor ki, 2010 yılına ait olan rakamlara uygun olarak petrol sektörünün TİÜ’ye katkısı %48.5’tir.) Cumhurbaşkanın 2012 yılının başlangıçında hükumet karşısına koyduğu amaca uygun olarak 2004 yılından bugünedek   %300’den fazla artan Toplam İç Ürün (TİÜ) önümüzdeki 10 yılda daha iki defa artmalıdır. Lakin şu artış esas olarak petrol dışı sektörün sayesinde oluşmalıdır. Dünya Bankasının prognozlarında diyor ki, Azerbaycan ekonomisinin yakın ve orta perspektiflerde gelişimi asıl petrol dışı sektör sayesinde gerçekleşmelidir.

Azerbaycan’da petrol dışı sektörün son yıllarda izlenen devamlı gelişimi uluslararası reyting ajanlıkları tarafından ülkenin reytinginin yükselmesinde önemli yer kaplıyor. Nisan 2012 yılında “Moody’s İnvestors Service” uluslararası reyting ajanlığı Azerbaycan’ın bağımsız reytingini “Ba 1”den “Baa3”e kadar yükseltmiştir. Bu zaman Azerbaycan’da petrol dışı sektörün hızlı gelişmesi de reytingin yükselmesini sağlayan nedenler arasında yer alıyordu. Ajanlık diyor ki, devlet Girişimciliğe Yardım Ulusal Fonu aracılığıyla özel sektoru aktif olarak desteklemektedir. Bu fon aracılığıyla 2010 yılında 100’den fazla şirkete 125 milyon dolar civarında indirimli krediler ayrılmıştır. O cümleden Aralık 2011 yılında diğer ünlü uluslarararsı reyting ajanlığı “Standard& Poor’s” Azerbaycan’ın dış ve iç dövizde uzun süreli egemen kredi reytingini bir adım arttırarak “BBB-” seviyesine kadar yükseltmiş ve böylece Azerbaycan’a yatırım reytingini vermiştir.  O cümleden ajanlık Azerbaycan’ın dış ve iç dövizde egemen kredi reytingini de bir adım arttırarak “B” seviyesinden “A-3” seviyesine yükseltmiştir. Bu zaman önemli nedenlerden biri olarak petrol dışı sektörde devamlı gelişim hesaba katılmıştır. Ekonominin dallandırılmasına, petrol dışı sektörün gelişmesine yönelik stratejinin sonucu olarak Davos Ekonomik Kurulu’nun reytinginde Azerbaycan ekonomisi rekabete dayanıklığına göre 55., BDB’de ise ilk sırada yer alıyor. 

Şöylelikle, Azerbaycan kendi zengin petrol- doğal gaz rezervlerinden uzun süreli ve devamlı ekonomik gelişime ulaşmak için faydalanıyor. “Siyah Altun”un, petrol dışı sektörün gelişimi öncelikli güç olan insan kapitalına dönüştürülmesi, petrol – doğal gaz gelirlerini kulklanmakla ileride bu gelirlerden bağımsız güçlü, rekabete dayanıklı ekonomi yapılması stratejisi kendi sonuçlarını göstermektedir.