Ulusal para reformu: manat dünyanın değerli paraların biri gibi

2004 yılından itibaren Azerbaycan\'da ekonomik reformların yeni aşamasının başlanmasında, ardından ise ülkenin dünyada en hızlı gelişen ekonomiye sahip olmasında önemli koşullardan biri de ulusal paran;n-manatın yenilenmesi olayıdır.

2005 yılında Azerbaycan\'ın sosyo-ekonomik gelişimi açısından uzun süreli perspektiflere, nüfusun gerçek para gelirlerinin korunmasına, yüksek enflasyon riskini azaltmaya, yabancı yatırımları stimüle edilmesine hesaplanan para reformunun başlaması çok geçmeden olumlu sonuçlar vermeye başladı.

Halihazırda Azerbaycan dünyada en sabit, en değerli para birimine sahip olan ülkelerden biridir. Ulusal para biriminin kuru dünyanın öncü dövizleri-dolar, euro ve pound-sterlin karşısında sürekli olarak sağlam olmuştur. 2008-2010`lu yılları kapsayan ağır küresel mali kriz sırasında da Azerbaycan kendi ulusal para birimi kurunu sabit tutmayı başardı. Sonuçta ülke nüfusu bu krizin sonuçlarından ciddi zarar görmemiştir.

Azerbaycan\'ın ulusal para birimi devreye yeni alınması üzerine bir süre yeterince karmaşık dönemini yaşamıştır. 90\'lı yılların başlarında yaşanan ekonomik kriz sonucunda manat hızla değerini kaybetmiş, buna hem ülkede, hem dünyada ve komşu ülkelerde yaşanan süreçler kendi etkisini göstermiştir. Nihayet 1996 yılında manatın dolarla oranda kurunda sabitlenme başlamış. 1999 yılında ise manat dolara oranda yüzde 15 oranında sağlamlaşmış. Sonradan Milli Banka`nın gerçekleştirdiği sert para-kredi politikasını yumuşatması sonucu 1 dolar 4940 manata kadar kalkmıştır. Bu eğilim 2004 yılının sonuna kadar devam etti. 2005 yılında ise Azerbaycan Cumhurbaşkanı\'nın fermanı doğrultusunda ülkede esaslı para reformu başladı ve manatın denomninasyonu gerçekleştirildi.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı\'nın 7 Şubat 2005 tarihinde imzaladığı Azerbaycan Cumhuriyeti\'nde para simgesi anma değerinin ve fiyatlar ölçeğinin değiştirilmesi (denominayon) hakkında fermanı gereğince 1 ocak 2006 yılından itibaren yeni manata geçitle ilgili 1 yeni manat AZN 5000 eski AZM-e eşit tasarlanmıştır. Merkez Banka ise yeni manatın dolarla oranda kurunu beraber ilan etti. Para reformunun başlamasından sonraki bir yıl boyunca hem eski, hem yeni ulusal para paralel kullanımda olmuştur. Nihayet 1 ocak 2007 yılından ülkede yeni manata geçiş tamamen tamamlanmış oldu. Fakat AZM-lerin AZN-lere değiştirilmesi sürecine hiçbir sınırlama koyulmayıp ve süreç sınırlı biçimde de olsa sonraki yıllarda da devam etti. Böylece, Azerbaycan\'da denominasyon süreci yeterince yumuşak şekilde, ekonomiye ve ülkenin döviz politikasına herhangi olumsuz etki bırakmadan tamamlanmış oldu.

Denominasyon sürecinde ciroya yeni nesil para simgelerinin bırakılmasının temel amacı manatın anma kurlarının dünyanın önde gelen para birimlerinin kurlarına uygun şekillendirmek, ulusal para simgesi tasarımını, muhafazasını, anma yapısını uluslararası standartlara uygun, kur ve fiyatlar ölçeklerini optimize etmek, muhasebe ve ödeme sistemini basitleştirmekden oluşmuştur. Bununla birlikte, yeni nesil para simgelerine geçiş, para simgelerinde ulusal ve tarihçilik geleneklerini daha kabarık ifade edilmesini, ülkede para kullanımının iyileştirilmesini, özellikle nakit paranın üretimi, taşınması, saklanması ve işlenmesi ile ilgili kamu harcamalarına tasarruf edilmesini sağlamaktır. Azerbaycan\'da yüksek uluslararası standartlara uygun para simgelerinin kullanıma alınması, son dönemde yapılan önemli ulusal projelerden biri olarak tarihe geçti.

Halihazırda manat anma değerine göre İngiltere pound-sterlini, Japon iyeni, Letonya latı ve Kuveyt dinarı hariç hem dünyanın, hem de bölgenin en değerli para birimi olarak kabul edilir. Aynı zamanda yeni manat kullanıma alındıktan sonra diğer önemli dövizler karşısında kendi kurunu sürekli sağlama almıştır. Merkez Bankası`nın yabancı para birimlerinin resmi kuru ile ilgili açıkladığı verilerde belirtilmiş ki, 2006 yılının ilk iş gününde, yani yeni manatın ciroya bırakıldığı ilk günde 1 dolar 0,9184 manata eşit olmuştur. 2012 yılında ise bu rakam ortalama 0.786 manat olmuş. Böylelikle, bu süre içinde dolar manat karşısında %14,4, euro %4,5 (1,0882 manattan 1,0291 manata), pound-sterlin %21,9 (1,587 manattan 1,2403 manata), ruble ise %18,2  (0,0319 manattan 0,0261 manata) değerini kaybetmiştir.

BDT ülkelerinin ulusal paraları ile karşılaştırıldığında ise manatın genelde rakibi yok. Karşılaştırma için: şu anda bir Belarus Rublesi 0,00009 manat, Gürcü larisi 0,475 manat, Kazak tengesi 0,0052 manat, Kırgız somu 0,0162 manat, Moldova leyi 0,064 manat, Özbek somu 0,0004 manat, Rus Rublesi 0,025 manat, Tacik somonisi 0,164 manat, Türkmen Manatı 0,27 manat, Ukrayna grivnası 0,096 manat, Ermeni dramı 0,0019 manattır. Azerbaycan\'la sık ticari ilişkisi olan diğer ülkelerin para birimi ile karşılaştırıldığında fark açısından manat önde geliyor. Şöyle ki, Birleşik Arap Emirliyi`nin bir dirhemi 0,213 manata, Çin yuanı 0,12 manata, İran Riyali 0,00006 manata, Türk lirası 0,43 manata değiştiriliyor. (Zorunlu Not: manatın yabancı dövizlerle karşlaştırıldıkta kurunda periyodik olarak az artış ve düşüşün gerçekleşmesi dikkate alınarak bu rakamlarda da az değişiklikler olması mümkündür).

Merkez Bankası`nın ülkenin para-kredi politikasına ilişkin raporuna göre, manatın kurunun sabit kalması ülkede enflasyonun, ekonomik varlıkların yabancı borç yükünün ve dolarlaşmanın çoğalmamasına ve toplamda nüfusun gerçek para gelirlerinin korunmasına olanak sağlıyor.

Fakat, kurun önemli sağlamlaşmasını önlemek ve böylece petrol dışı sektörün rekabet yeteneğine negatif etkileri nötralize etmek için Merkez Bankası tarafından I yarıyılda 639,4 milyon manat tutarında döviz sterilizasyonu gerçekleştirildi. Sonuçta dönem zarfında manatın ABD dolarına karşı kuru sakin hızla, toplam %0,1 sağlamlaşmış. Merkez Bankası, ulusal para kurlarının sabit kalmasının ülkede makro ekonomik duruma ve finans sektörünün sabit olmasına olumlu etki gösterdiğini bildirmektedir. Yıl içinde Merkez Bankası manatın ikili kurlarının sabitliğini sağlamıştır. Manatın gerçek çok  taraflı kuru ise ucuzlamış ki, bu da petrol dışı sektörün rekabet gücünün iyileşmesi açısından olumlu bir durumdur.

Böylelikle, Azerbaycan dünyada en sağlam ulusal dövizlerden birine sahip olmakla kendi ekonomik konumlarını daha da güçlendirmiştir, böylece yabancı yatırımlar için çekici ülkeye dönüşmüştür. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev\'in beyan ettiği gibi Azerbaycan\'ın ekonomik potansiyeli ve sanayi gücü manatın şimdiki gibi güçlü kalmasına izin verir.