Azerbaycan`da Eğitim Reformu

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra diğer alanlarda olduğu gibi eğitimde de köklü reformlar gerekliliği ortaya çıktı. Sovyet eğitim sisteminden modern ve dünya standartlarına uygun eğitim sistemine geçiş sürecinin başlaması geçen yüzyılın 90\'lı yıllarının ortalarına denk geliyor. Bu yönde atılmış ilk önemli adım 1993 yılında ülkede iki kademeli yüksek öğretimi (lisans ve yüksek lisans) uygulamasına başlanılması oldu. Aynı yıl ilk kez ülkenin 23 eğitim departmanında lisans basamağına öğrenci alımı gerçekleştirildi. Sonradan lisans eğitiminin içeriğinde köklü değişimler ve yenilenmeler olmuştur. Kurallar daha da geliştirilmiş, dünya eğitim sisteminin ihtiyaçlarına uygun standartlar uygulanmış ve eğitimde kredi sisteminin uygulanması süreci başladı. 1997 yılında yüksek öğretimin lisans basamağında ilk mezuniyet olduktan sonra üniversitelerde yüksek eğitimin ikinci – yüksek lisans basamağına geçilmesinin uygulaması başladı. 2005 yılına kadar yüksek lisansa kabul yüksek okullar tarafından yapılmıştır. Aynı yıl yüksek lisansa öğrenci alımı Azerbaycan Cumhurbaşkanı\'nın fermanı ile Öğrenci Kabulü Devlet Komisyonu\'na verildi ki, bu da yüksek eğitimin ikinci basamağına kabul sürecinin yapılan sınavlardan başarıyla çıkmış test yöntemi ile gerçekleştirilmesini sağlamıştır.

1999 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti\'nin eğitim alanında Reform Programı» onaylanması üzerine tüm eğitim sisteminde, özellikle yüksek öğrenim kademesinde reformlar düzenli karakter aldı. Aynı programa göre diğer kademelerde olduğu gibi, yüksek öğretimde de yapısal değişimler yapıldı, işletme ağı iyileştirilmiş, uzman eğitiminin yapısına yeni meslekler eklenmiştir. Eğitim kurumlarına yeteri kadar bağımsızlık, geniş yetkiler verildi. Yüksek okullar bilimsel konseylerin, Devlet Atestasyon Komisyonları`nın yapısının, iç yapısının belirlenmesi, Devlet eğitim standartları bazında meslekler üzere eğitim planlarının hazırlanması ve diğer sorunları da bağımsız olarak çözmeye başladılar. Ayrıca, 6 yüksek okula daha geniş bağımsızlık verildi ve onlar faaliyetlerini kendiniyönetim ilkesi temelinde kurmaya başlamışlar. Aynı yüksek okulların devlet bütçesinden ayrıca bentle finanse edilmesi 2001 yılından itibaren uygulanmaktadır.

Azerbaycan kendi eğitim sistemini dünya standartlarına uydurabilmek için uluslararası örgütlerle aktif işbirliğine başladı. Geçen yüzyılın 90\'lı yıllarının sonlarından itibaren Dünya Bankası eğitim reformlarının gerçekleştirilmesinde Azerbaycan\'ın ortağıdır. 1998 yılında Dünya Bankası Uluslararası Kalkınma Birliği ile Azerbaycan hükümeti arasında eğitim reformlarının uygulanmasına ilişkin kredi anlaşması sağlandı. Bunun üzerine Azerbaycan Cumhurbaşkanı\'nın kararı ile ülkenin eğitim sisteminde reform yapılmasını sağlamak için özel Devlet Komisyonu kurulmuştur. Komisyonun görevi Dünya Bankası\'nın ayırdığı kredi hesabına eğitim sisteminde reformlar programını hazırlamak olmuştur. Dünya Bankası ile eğitim sisteminde reformlara ilişkin işbirliğinin birinci safhası 2003 yılına kadar devam etti. 2003 yılından itibaren ise reformların ikinci aşaması içerik ve anlamca yeni bir biçim aldı. Aynı yıl Milli Eğitim Bakanlığı ile Dünya Bankası arasında imzalanan kredi anlaşmasına gereğince 2004-2009.yıllarda gerçekleştirilen Eğitim Sektörünün Gelişimi Projesi kabul edildi. Dünya Bankası ve Azerbaycan hükümetinin ortak finanse ettiği bu proje eğitimde yönetimlerinin geliştirilmesi ve okulların maddi-teknik bazının sağlamlaştırılması, öğretmen eğitimi, kurikulumun (öğretim programının) hazırlanması, ders kitabı stratejisi ve diğer alanları kapsıyordu. Azerbaycan eğitim reformlarının uygulanmasında Dünya Bankası ile işbirliğini sürdürerek eğitim sektörünün gelişmesine ilişkin 2009-2014`lü yılları kapsayan ikinci projenin uygulanmasına başlandı. Dünya Bankası ile işbirliği ortamında gerçekleştirilen eğitim reformları sonucunda şu ana kadar elde edilen sonuçlar arasında genel eğitim sisteminde yeni ders kitabı politikasının uygulanması, bu politikanın gerçekleştirilmesi için bağımsız kurum olan Ders Kitaplarını Değerlendirme Konseyi\'nin oluşturulması, genel eğitimin yeni ulusal değerlendirme konsepsiyonunun kabul edilmesi, sürekli öğretmen hazırlığı için yeni konsepsiyonun kabul edilmesi gösterilebilir.

Yükseköğretim alanında reformlar ise genellikle Avrupa kurumları ile, Avrupa Birliği, Avrupa Komisyonu ile işbirliği kapsamında gerçekleştirilir. Yükseköğretim alanındaki reformlarda Azerbaycan\'ın Bolonya sürecine koşulmasının özel rolü vardır. Avrupa\'da tek yüksek eğitim ortamının oluşumunu öngören ve 1999 yılında başlamış sürece Azerbaycan 2005 yılında girdi. Azerbaycan\'ın Bolonya sürecine girmesi ülkede tek Avrupa standartlarına uygun yüksek öğrenime ulaşma gerekliliğini ortaya çıkardı. 2005 yılından itibaren Azerbaycan\'da bu yönde reformlar yapılıyor. Bolonya Bildirgesi\'nin hükümlerini uygulamak için 2006-2010 yıllarını kapsayan Tedbirler Planı onaylanmıştır. Yükseköğretim reformlarında en önemli aşama ise 22 mayıs 2009 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmış devlet programının kabul edilmesidir. 2009-2013 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti`nin yüksek eğitim sisteminde reformlar Devlet Programı nın temel amacı ülkenin yüksek eğitiminin Avrupa eğitim ortamına entegrasyonu, onun konusunun Bolonya sürecinin ilkelerine uygun kurulması, çekici ve rekabet etkinliğinin temini, ülke ekonomisinin gelişim ihtiyaçlarına uygun yüksek eğitimli personele duyulan ihtiyacın karşılanması, ayrıca bilgi toplumunun ve bilgilere dayalı ekonominin gereklerine uygun olarak personel potansiyelinin oluşturulması, nüfusun modern ihtiyaçlara cevap veren yüksek öğrenim görmek imkanlarının sağlanması için ekonomik ve sosyal açıdan etkin yüksek öğretim sisteminin oluşturulmasıdır. Azerbaycan\'da eğitim reformlarının genişletilmesi ve dünya standartlarına uyum sağlaması politikasını gerçekleştirmek için yeni yasama bazının oluşturulması da gerekmiştir. Bu amaçla 2009 yılının Haziran ayında Eğitim Hakkında yeni kanun toplumsal tartışmalardan sonra parlamentoda kabul edildi ve onun uygulanmasına başlandı.

Azerbaycan`da ülke genelinde eğitim standartlarını geliştirmek yönünde çalışmaların yapılması ile birlikte Cumhurbaşkanı tarafından gençlerin yurtdışında eğitim görmelerine de ciddi şekilde dikkat edilmektedir. Petrol sermayenin insan sermayesine dönüşmesi stratejisine uygun olarak Azerbaycan devleti gençlerin dünyanın önde gelen yüksek öğretim kurumlarında eğitimini finanse etmeye başlamıştır ve bu amaçla ayrıca devlet programı kabul edildi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı`nın 16 Nisan 2007 tarihli emri ile onaylanmış 2007-2015`li yıllarda Azerbaycan gençlerinin yurtdışında eğitimi üzere Devlet Programı nın temel hedefleri şunlardır: yurtdışında devlet hesabına eğitim görmeye gönderilen Azerbaycan gençlerinin eğitimin tüm basamakları üzere yıllık sayısının 2015 yılında 1000 kişiye, onların genel sayısının ise 2007-2015`li yıllarda 5000 kişiye ulaştırılması, ayrılan mali kaynaklar çerçevesinde lisans, yüksek lisans , residentura, doktora basamakları, ayrıca mesleki yetkinleşme ve yeniden hazırlanma eğitimi üzere bölünmesi, hükümetlerarası anlaşmalar ve yüksek öğretim kurumları arasında uluslararası öğrenci transferi temelinde uzman eğtiminin ülkenin ekonomik kalkınma öncelikleri dikkate alınarak temin edilmesidir. Program Devlet Petrol Fonu\'nun ayırdığı kaynaklar hesabına finanse edilir. Programın kabul edilmesinden sonra Devlet Petrol Fonu tarafından her yıl gençlerin yurtdışında devlet hesabına eğitimine 10 milyon manat ayrılıyor. 2012 yılı için ise bu para arttırılarak 15 milyon manata ulaştırıldı. Bu program kapsamında Azerbaycan gençleri Avustralya, Güney Kore, Çin, Malezya, Singapur, ABD, Almanya, Fransa, Hollanda, Norveç, İsveç, Finlandiya, İtalya, Belçika ve Büyük Britanya gibi gelişmiş ülkelere eğtim almaya gönderiliyor.

Azerbaycan eğitimde düzenli olarak reformlar yapmağın yanı sıra eğitime devlet tarafından ayrılan harcamaların hacmini de ülkedeki genel ekonomik gelişmeye paralel şekilde defalarca arttırmıştır. Eğitime devlet bütçesinden ayrılan harcamaların hızlı yükselişi 2005 yılından itibaren başlamıştır. Aynı yıldan itibaren eğitime ayrılan malzemeler 3 dəfəyədək arttı. Öyle ki, 2006 yılında eğitim harcamaları 480 milyon manat yakın idise, 2011 yılında bu harcamalar 1.27 milyar dolar ediyordu. Bu, genel bütçe harcamalarının yaklaşık % 8.2 oranıdır. Devlet bütçesinden eğitime ayrılan harcamaların önemli bölümü yeni okulların yapımına, eğitim altyapısının modernleştirilmesine yöneltiliyor. Okul inşaatı ve onarımı yatırımlarının hacmi 2004 yıla göre defalarca arttı. Ayrıca ülkede yeni okulların inşası, eskilerinin tamiri ve modernize edilmesi için Haydar Aliyev Vakfı ve Azerbaycan Cumhurbaşkanının Yedek Fonu hattı ile de her yıl büyük paralar ayrılıyor.

Azerbaycan\'da eğitimin gelişimi, çocuk ve gençlerin dünya standartlarına uygun eğitimle temini, yüksek vasıflı personel yetiştirilmesi ülke Cumhurbaşkanının petrol sermayesini anlığın, uzmanlığın gelişmesine çevirmek stratejisinin önemli bir bölümüdür. Eğitime yatırılan yatırımlar uzun vadeli ve stratejik açıdan önemlidir. Bu yatırımlar Azerbaycan\'ın uzun vadeli gelişimi için önemli baz oluşturuyor ve kendi sonucunu gelecek on yıllarda daha belirgin şekilde göstermeye başlayacaktır.