Sosyal güvenlik ve sosyal altyapının iyileştirilmesi

Azerbaycan devleti sosyal  politika yürütür ve ülkede sosyal  korumanın, sosyal altyapının iyileştirilmesine yönelik sürekli programlar uyguluyor. Ülkede hızlı ekonomik gelişim ve bütçe gelirlerinin devamlı artışı sosyal harcamaları da arttırmaya, yoksulluk düzeyini son 5-7 yılda defalarca düşürmeğe, sosyal koruma sistemini güçlendirmeğe imkan tanımıştır. Devlet bütçesinin harcamalar bölümünde sosyal harcamalar önemli yer kaplar. Şöyle ki, 2012 yılı için devlet bütçesinde sosyal harcamalar %28 olmuştur. Son 7-8 yılda ülkede 11den fazla sosyal yönlü devlet programları uygulanmış, onların önemli bir kısmı bölgelerin, diğer kısmı ise başkent Bakü ve çevresi kasabaların sosyo-ekonomik gelişimini kapsar. 2005-2009 ve 2011-2015 yılları için gençlerle ilgili iki devlet programı kabul edilmiştir. Sonuncu programın uygulanmasına  devlet tarafından 80 milyon manat yatırım yapılmıştır. Her yıl sosyal yönlü programlar için yapılan yatırımların miktarı milyarlarca manat civarındadır. 

Azerbaycanəda sosyal korumanın güçlendirilmesi ve az gelirli sosyal tabakanın maddi durumunun iyileştirilmesi yönünde uygulanan en önemli projelerden birisi “geliri olmayan ailelere maaş” mekanizmasının oluşturulmasıdır. Bu mekanizma Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından 25 ekim 2005 tarihinde imzalanmış kanunla yönetiliyor. Kanunun ana amacı ortalama aylık gelirleri herbir aile üyesi için ihtiyaç kriterinin toplusundan daha düşük olan ailelere devlet tarafından mali yardımların verilmesini yönetmektedir. Kanuna uygun olarak sosyal yardım hakkına ortalama aylık geliri onlardan bağımsız nedenlerden dolayı (aile üyelerinin çalışma yeteneğini kaybetmiş olması, ailenin çalışma yeteneğine sahip olan üyesinin icra hakimiyeti organlarında çalışmıyor olarak kayda alınması, vefat etmesi, mahkeme tarafından kayıp veya ölmüş sayılması, habsedilmesi, aile üyelerinin bulunduğu yerlerin malum omamamsı vb) herbir aile üyesi için ihtiyaç kriterinin toplusundan daha düşük olan az gelirli aileler sahiptirler. 

Yoksulların sayısı 5 defadan fazla azalmıştır

 Ekonominin dallandırılması, petrol dışı sektörde devamlı gelişim ve yüz binlerce yeni iş yerlerinin aşılması, sonuç olarak kişi başına ortalama aylık gelirlerinin sürekli olarak artması ile beraber “geliri olmayan ailelere maaş” mekanizmasının uygulanması Azerbaycanəda yoksulluk düzeyinin her il daha fazla düşmesine imkan tanımıştır. Devlet İstatistik Kurumu’nun resmi istatistiğine uygun olarak yoksulluk düzeyi 2003 yılında %44.7, 2004 yılında %40.2, 2005 yılında %29.3, 2006 yılında %20.8, 2007 yılında %15.8, 2008 yılnda %13.2, 2009 yılında %10.9, 2010 yılında ise %9.1, 2011 yılında ise %7.6 olmuştur. Şöylelikle son sekiz yılda yoksul nüfusun sayısı 5.2 defa azalmıştır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 2001 yılına olan bilgilerine uygun olarak “geliri olmayan ailelere maaş” projesinden maaş alan ailelerin sayısı 132 bine ulaşmıştır. Bu ailelerde her ay kişi başına düşen sosyal yardımın miktarı  24 manat, herbir aile üyesine ortalama miktar 105 manatı buluyor. “Geliri olmayan ailelelere yardım” mekanizmasının değerlendirilmesi ve onun yoksulluğa etkisinin öğrenilmesi amacıyla Dünya Bankası’nın “Emekli maaşı ve sosyal koruma projesi” çerçevesinde ülke boyunca 6600 ev idaresinde yapılmış kontrollerin sonucu olarak adreslere yapılacak yardımların yönlendirilmesinde adres prensibinin %90 uygulandığı tayin etmiş ve bu gösterge “gelirsiz ailerlere maaş” uygulanan ülkeler arasında en iyi göstergelerden birisdir.  “Gelirsiz ailerlere maaş”ın yanısıra Azerbaycan’da 2011-2012 yıllarında “ Az gelirli ailelerin sosyal rehabilitasyonu hakkında” yeni devlet programı kabul edilmiştir. Bu progamın amacı az gelirli ailelere devlet tarafından bir defalık mali yardımların gösterilmesi ile onların küçük iş, aile – tarım idareleri oluşturmasına yardımcı olmaktır.  Programın uygulanmasının sonucu olarak ülkede az gelirli ailelerin sayısının daha az olacağı beklenir. Gelecekte az gelirli ailelerin devlet yardımlarına bağımsız hale gelmesine bu programın kapsamının büyütülmesi ile ulaşılır. 

Azerbaycan’da vatandaşların sosyal durumunun iyileştirilmesine yönelik programlardan birisi de belli sosyal grupların uygun şartlarla konut sahibi olabilmesine yönelik bir projedir. Bu amaçla son yıllar ülkede sosyal ipoteka projeleri uygulanmasına başlanmıştır. Sosyal ipoteka önemli sosyal programlardan birisi olarak bilinir, bu programın amacı delvet resurslarını kullanarak belli sosyal gruplara düşük banka faizi ile uzun süre için konut kredilerinin verilmesidir. Sosyal ipoteka programı son yıllar uygulanmasına rağmen yeterince ilgi çekebilmiştir. Şu anda devlet bütçesinden bu program için yapılan harcama 20 milyon manat’tır, fakat bu programın uygulanmasından sorumlu olan Merkezi Banka bu masrafların artan gereksinimleri karşılamayacağı ve ileride bu alana daha fazla harcama yapılabileceğini belirtiyor. Aynı zamanda sosyal ipoteka şartlarının kolaylaştırılması ve faiz düzeyinin düşürülmesine yönelik tartışmalar yapılıyor. Merkezi Banka  yanında Azerbyacan İpoteka Fonu’nun faiz düzeyi yılda %4ü buluyor. Kredilerin geri ödenmesi için olan süre ise 30 yıldır. Azerbaycan’da indirimli ipoteka kredilerin verilme kuralları cumhurbaşkanının 23 Ocak 2007 tarihli emri ile kanıtlanmış kanunla yönetiliyor. İndirimli ipoteka kredilerinin verilmesi için sosyal gruplar olarak genç aileler ve askeri hizmetciler kastedilmiştir. Bu program Azerbyacan gençlerinin destek görmesine yönelik uygulanan devlet siyasetinin bir parçasıdır. 

Herbir ülkede bulunduğu gibi Azerbaycan’da da emekliler sosyal korumaya en fazla ihtiyaç duyan tabaka olarak bilinir. Son 8 yılda ülkede tüm emekli maaşların ortalama aylık miktarı sürekli artış yönündedir. Emekli maaşı bakımı  sisteminde de yenilemeler yapıldı ve sonuç olarak 2011 yılında emekli maaşlarının ortalama aylık miktarında önemli artış oldu. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından imzalanan “2009-2015 yılllarında Azerbaycan Cumhuriyetinin sigorta-emekli maaşı sisteminin gelişimine ait Devlet Programı”na uygun olarak uygulanan yenilemelerin sonucu olarak 1 Temmuz 2011 tarihinden başlayarak emekli maaşı bakımında tek bir prensibin uygulanmasına başlanmıştır. Bu yenilemelerin sonucu olarak Azerbaycan’da emekli maaşı bakımı vahit sistemle yönetilir. Emekli maaşı belirlenmesinde yeni kurallar uygulanarak 2006 yılına kadar kazanılmış tüm emekli hakları yeniden hesaplanarak yaklaşık olarak 845 bin kişinin emekli maaşı önemli miktarda (%40) artmıştır. Bu yenilemeler çerçevesinde 2011 yılında “emekli maaşı hakkında” kanuna yapılmış değişiklikten sonra bu tür maaşların ortalama aylık miktarı %28den fazla artarak 145 bin manata ulaşmıştır. O cümleden yaştan dolayı emekli maaşlarının ortlama miktarı 160 manattan fazladır. Bu, BDT cumhuriyetleri arasında en iyi göstergelerden birisidir.  

Azerbaycan hükumeti sosyal korumayı güçlendirmek amacıyla uluslararası teşkilatlar ve donörler, o cümleden yerli  STÖ’ler yakından i.birli]i yapıyorlar. USAİD ve Azerbaycan Hükumeti tarafından birlikte finanse edilen beş yıllık Azerbyacan Sosyo-Ekonomik Gelişim Programı (SEDA) bu tür birliktelik örneklerinden birisidir. SEDA kusursuz altyapı projelerine destek olmakla ve SEDA faaliyeti ayrıcalı olarak seçilmiş hedef rayonlarında ve rayon dışında sosyo-ekonomik stratejiler ve programlar için prioritetlerin sunulmasında ilgili tarafların iştirakını güçlendirmekle Azerbyacan’da bölgeler düzeyinde sosyo-ekonomik gelişime imkan tanımasına hizmet etmektedir. SEDA kendi programlarını Azerbaycan Hükumetinin merkezi ve yerli kurumları, o cümleden SEDA’nın esas hükumet işbirlikçisi  olan Ekomomik Gelişim Bakanlığı, Cumhurbaşkanlık, Başbakanlık, STÖ’lere destek Devlet Kurulu, SEDA’nın faaliyet yapacağı bölgelerin İcra Hakimiyeti organları ve belediyeleri ile sıkı işbirliği yapmaktadır. Bu programlar çerçevesinde birkaç bölgelerde köy icma gruplarına, küçük iş adamlarına biznesi geliştirmek, yerli altyapının kurulması amacıyla harcamalar yapılır.

Ülkede sosyal güvenliyin arttırılması üzere sosyal altyapının gelişimi ve yeniden yapımı gerçekleşmektedir. Son birkaç yılda Azerbaycan’da 2200’den fazla orta okul, 400’den fazla yeni, modern hastane, 34 olimpiyat merkezi inşa edilmiştir. 2012 yılına olan bilgilere uygun olarak ülke arazisinde yaklaşık olarak 400 yeni mektebin, 10 olimpiyat merkezleri ve yeni hastanelerin inşaatı devam ediyor. O cümleden cumhurbaşkanının emirlerine uygun olarak ilkokulların sayısının çoğaltılması, eskilerin yeniden yapılması ve modern yapıda kurulması yönünde işler yapılmaktatır. 

Uygulanan ve uygulanmakta olan sosyal programlar yoksulluk düzeyinin önemli şekilde düşürülmesi, ülkede sosyal altyapı projelerine yapılan harcamalar, sosyal koruma sisteminin güçlendirilmesi amaçlıdır.