Kopuz

En eski telli çalgılardan biridir. Yaranma tarihi milattan çok öncelere aittir. ABD arkeologlarının 1960 yılında Güney Azerbaycan’ın Şuşdağı eteğinde yerleşen Cığamış eski insan meskeninde yaptıkları araştırma zamanı M.Ö. 6. binyıla ait olan ender kültür örnekleri bulunmuştur. Bu buluntulardan en ilginci sinesinde kopuz tutmuş ozan ve birkaç başka musikiciden oluşan  meclisinin tasvir edildiği kil kaptır. Kopuz Türk halklarının yaşadıkları geniş coğrafi bölgelerde bulunmuştur. Onun çeşitli türleri hatta bazı Avrupa ülkelerinde de (Ukrayna, Polonya, Macaristan, Moldova) “kobuz”, “kobza”, “komuz”, “komız” ve başka isimlerle geniş yayılmıştır. Muhtemelen bu milattan sonra 4.-5. yüzyıllarda Türk kavimlerinden Hunların Avrupa’ya göçü (Halkların Büyük Göçü) zamanı olmuştur. 

1) “Kıl kopuz” veya “ikilik” gibi bilinen ve kamanla birlikte ifa edilen iki telli kopuz türü Orta Asya halkları arasında, özellikle Kazakistan’da geniş yayılmış ve bugün de kullanılmaktadır.

2) Modern âşık sazının selefi sayılan üç telli “golça kopuz” Azerbaycan Türklerinin kullandıkları en eski telli müzik enstrümanıdır. “Kitabi-Dede Korkut” destanlarında hatırlanan golça kopuz birkaç isimde yazılmıştır. Kitapta  isimleri yazılan “guruluca kopuz”, “alça kopuz” ayrı-ayrı enstrümanın değil, aynı bir enstrümanın çeşitli yönlerini açıklıyor.

Abdülkadir Merağı “Megasid el-Elhan” eserinde kopuzun iki türünün - “Rumlular kopuzu” ve “ozan kopuzu”nun yapısıyla ilgili bilgi verilmiştir. 

Muhtemelen, «kopuz» sözünün etimolojisi kop — eski Türkçede “yücelik”, “yükseklik”, uz ise “ahenk”, “sihirli müzik ahengi” anlamına geliyor. 

Eski Türk kopuzları, genelde iki telli ve üç telli olmuştur. Altay, Sibirya, Çin, Uygur ve Türkmenistan bölgelerinde yaşayan Türk tayfaları iki telli, Anadolu ve Azerbaycan Türkleri ise üç telli kopuz kullanmışlardır. Golça kopuzun çanağı uda benzer olup, ondan hayli küçüktür. Çanak kısmı tam yonma yöntemiyle hazırlanıyor. Onun yüzünün 2/3 kısmı deri, kalan kısmı ise ince tahta yüzlükle kaplıdır. Kopuzun kısa koluna perdeler bağlanmaz. Uzunluğu 810 mm, çanağının uzunluğu 410 mm, eni 240 mm, yüksekliği 120 mm’dir.

Diyapazonu büyük oktavın ”si” notasından birinci oktavın “lya” notasına kadardır.