Salariler devleti

Yakın ve Orta Şark’ta meydana gelen siyasi huzursuzluk ortamından Saciler devleti de olumsuz etkilenmiştir.  Azerbaycan’da iç savaşları fırsat olarak kullanan Deylem (Gilan) hakimi Merzban ibn Mehemmed sonuncu Saci hükümdarı Deysem’e (Saciler devletinde hakimiyeti ele geçiren kulam) 941 yılında galip gelerek ülkenin başkenti Erdebil’i ele geçirmiştir. Merzban ibn Mehemmed (941-957) Salariler (941-981) hanedanından olduğu için, bu devlet Azerbaycan tarihinde Salariler devleti olarak bilinmektedir. Salariler, kısa sürede, Azerbaycan’ın kuzeydoğu topraklarını ve Şirvanşahlar devletini de kendilerine bağımlı hale getirmişler, Derbend’i ele geçirmişlerdir. Ayrıca Merzban ibn Mehemmed, Ermenistan topraklarını kendi devletine katmış, Doğu Gürcistan’ı boyunduruğu altına almıştır. Böylelikle Salariler devletinin kuzeyde Derbend’den, güneyde Dicle ve Fırat nehirlerinin yukarı kısmına, doğuda Hazar denizinden, batıda Gürcistan’a kadar uzanmaktaydı. Bununla, Sacilerden sonra Salariler sülalesinin hâkimiyeti yıllarında, bütün Azerbaycan toprakları tekrar, tek devlet içerisinde birleşmiştir. 

Bu dönemde, Hazar denizinde Azerbaycan’ın ticaret gemileri dolaşmaya başlamıştır. Azerbaycan’ın bütün Yakın ve Orta Şark’ta iktisadi ve askeri-siyasi rolü daha da büyümüştür. Çeşitli etnik boyların Azerbaycan halkıyla kaynaşıp-karışması hızlanmıştır. Böylelikle, Merzban ibn Mehemmed’in ölümünden sonra (957) onun oğullarıyla kardeşi Vehsudan arasında hâkimiyet uğrunda yapılan ara savaşları merkez hâkimiyeti güçsüzleştirmiştir. Hazar sahilindeki Azerbaycan vilayetlerinin sık-sık Rusların baskınlarına maruz kalması, 944 yılında Berde’nin talan edilmesi ve şehir ahalisine mezalim yapılması, Salariler devletinin yıkılışını daha çok hızlandırmıştır.

Salariler devletinin varlığına 981 yılında Revvadiler tarafında son verilmiştir.

Başkenti Erdebil şehri

942-957  Merzuban ibn Mehemmed

961-981  İbrahim ibn Merzuban